Балгарыя

{{{Беларуская назва}}}

[[Сцяг {{{Родны склон}}}]] [[Герб {{{Родны склон}}}]]
[[Гімн {{{Родны склон}}}|Дзяржаўны гімн {{{Родны склон}}}]]
Афіцыйныя мовы	балгарская мова
Сталіца	Сафія
Форма кіравання
{{{Пасады кіраўнікоў}}}	{{{Кіраўнікі}}}
Валюта	леў
Інтэрнэт-дамен	.bg і .бг[d]
Код ISO (Alpha-2)	BG
Код ISO (Alpha-3)	BGR
Код МАК	BUL
Тэлефонны код	+359
Часавыя паясы	UTC+2

Рэспубліка Балгарыя, Балгарыя (балг.: Република България) — дзяржава ў Паўднёва-Усходняй Еўропе, на Балканскім паўвостраве.

З усходу абмываецца Чорным морам. Мяжуе з Сербіяй і Македоніяй на захадзе, з Турцыяй і Грэцыяй на поўдні, з Румыніяй на поўначы.

Парламенцкая рэспубліка.

Гісторыя

Балгарская дзяржава, так званае Першае Балгарскае царства, паўстала ў 681 (з 1018 па 1186 — пад уладай Візантыі).

Другое Балгарскае царства існавала з 1187 па 1396 год.

У канцы XIV стагоддзя Балгарыя была заваяваная Асманскай імперыяй. Вызваленая пасля паразы Турцыі ў вайне з Расіяй 1877—1878.

З 1879 — княства на чале з нямецкім прынцам Аляксандрам, якога змяніў Фердынанд, з 1908 — незалежнае царства.

У 1912—1913 удзельнічала ў Балканскіх войнах, у выніку якіх атрымала тэрыторыі ў Македоніі і Фракіі, што раней належалі Асманскай імперыі, і выхад да Эгейскага мора.

У Першай сусветнай вайне выступіла на баку Германіі. Пацярпеўшы паразу, пазбавілася значнай часткі сваёй тэрыторыі і выхаду да Эгейскага мора.

Пасля перавароту 1923 году да ўлады прыйшоў фашысцкі ўрад.

У сакавіку 1941 году ўлучаная ў Берлінскі пакт 1940, на яе тэрыторыю былі ўведзеныя нямецкія войскі. Балгарыя атрымала часткі тэрыторый Югаславіі і Грэцыі. У верасні 1944 урад цара Барыса III быў скінуты ў выніку ўварвання савецкай арміі; Балгарыя абвясціла вайну Германіі.

15 верасня 1946 абвешчаная Народная Рэспубліка Балгарыя, якая развівалася па сацыялістычным шляху.

У 1989 у Балгарыі пачаліся глыбокія эканамічныя і палітычныя рэформы.

З 15 лістапада 1990 краіна называецца Рэспублікай Балгарыя.

З 1 студзеня 2007 года Балгарыя ўваходзіць у Еўрасаюз.

Палітыка

Згодна з канстытуцыяй прынятай 12 ліпеня 1991 году Баўгарыя зьяўляецца рэспублікай, кіраўніком якой зьяўляецца прэзыдэнт, які выбіраецца разам зь віцэ-прэзыдэнтам, у прамых выбарах на пяцігадовы тэрмін. Кіраўніком ураду зьяўляецца прэм’ер-міністар, які назначаецца прэзыдэнтам.

Заканадаўчая ўлада прадстаўлена Народным сходам (Народно събрание), які складаецца з 240 дэпутатаў. Дэпутаты выбіраюцца на чатырохгадовы тэрмін.

Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел

З 1999 году Балгарыя дзеліцца на 28 абласцей (област), якія, сваімі межамі супадаюць з 28 акругамі, што існавалі да 1987 году. З 1987 да 1999 году краіна была падзеленая на дзесяць вялікіх абласцей.

Назва кожнай вобласці супадае з назвай яго сталіцы. Сафія з’яўляецца адначасова і сталіцай вобласці і асобным горадам.

Вобласці дзеляцца на драбнейшыя адміністрацыйныя адзінкі — раёны (община).

Спіс балгарскіх абласцей прадстаўлены ніжэй:

Вобласць	Баўгарская назва	Колькасць насельніцтва (2005)	Прырост насельніцтва (тыс. чал.) (2004/2005)	Плошча (км²)	Шчыльнасць насельніцтва (/км²)
Благоеўградзкая вобласць	Благоевградска област	335 000	−0,8 %	6 478	52
Бургаская вобласць	Бургаска област	419 000	−0,2 %	7 618	55
Хаскаўская вобласць	Хасковска област	268 000	−0,7 %	4 033	67
Дабрыцкая вобласць	Добричка област	207 000	−0,8 %	4 700	44
Габраўская вобласць	Габровска област	136 000	−1,2 %	2 053	67
Ямбальская вобласць	Ямболска област	148 000	−1,1 %	4 209	35
Кюсцендыльская вобласць	Кюстендилска област	154 000	−1,2 %	3 027	51
Кырджалійская вобласць	Кърджалийска област	160 000	−0,7 %	4 032	40
Ловецкая вобласць	Ловешка област	159 000	−1,3 %	4 134	39
Мантанская вобласць	Монтанска област	167 000	−2,0 %	3 595	47
Пазарджыкская вобласць	Пазарджишка област	300 000	−1,0 %	4 393	68
Пернікская вобласць	Пернишка област	142 000	−1,3 %	2 377	60
Плевенская вобласць	Плевенска област	305 000	−1,5 %	4 216	74
Плоўдзіўская вобласць	Пловдивска област	708 000	−0,2 %	5 973	118
Разгацкая вобласць	Разградска област	141 000	−1,0 %	2 648	53
Русенская вобласць	Русенска област	257 000	−0,7 %	2 616	99
Сілістрынская вобласць	Силистренска област	136 000	−1,3 %	2 862	47
Слівенская вобласць	Сливенска област	211 000	−1,0 %	3 646	47
Смалянская вобласць	Смолянска област	133 000	−1,5 %	3 532	38
Сафія	София−град	1 232 000	+1,0 %	1 349	913
Сафійская вобласць	Софийска област	262 000	−1,1 %	7 277	36
Старазагорская вобласць	Старозагорска област	362 000	−0,5 %	4 959	73
Шуменская вобласць	Шуменска област	200 000	−0,6 %	3 365	59
Тыргавішцкая вобласць	Търговищка област	137 000	−1,0 %	2 735	50
Варнаўская вобласць	Варненска област	458 000	−0,1 %	3 819	120
Вялікатырнаўская вобласць	Великотърновска област	283 599	−0,5 %	4 684	61
Відзінская вобласць	Видинска област	118 000	−2,0 %	3 071	39
Врачанская вобласць	Врачанска област	209 000	−1,7 %	4 098	52

Геаграфія

Баўгарыя знаходзіцца ў Паўднёвай Еўропе на ўзбярэжжы Чорнага мора, ва ўсходняй частцы Балканскай паўвострава. З поўначы мяжуе з Румыніяй, на захадзе з Сербіяй і Македоніяй, а на поўдні з Грэцыяй і Турцыяй. Сталіцай краіны з’яўляецца Сафія (1,1 млн чалавек), іншымі буйнымі гарадамі з’яўляюцца Плоўдзіў, Варна, Бургас, Русе, Старая Загора, Плевен і Ўраца.

Агульная мяжа складае 1808 км, даўжыня ўзбярэжжа 379 км. Працягласць межаў з суседнімі краінамі складае: Румынія — 608 км, Грэцыя — 494 км, Сербія — 318 км, Турцыя — 240 км, Македонія — 148 км. Каля 60 % плошчы Балгарыі займаюць горы і ўзвышшы, сярэдняя вышыня паверхні краіны складае каля 470 м над узроўнем мора.

Уздоўж паўночнай мяжы краіны цягнецца Прыдунайская нізіна, якая займае ўсю поўнач Балгарыі. У цэнтральнай частцы краіны знаходзіцца асноўны горны масіў Балгарыі — Балканскія горы. У паўднёва-заходняй Балгарыі, на мяжы з Грэцыяй знаходзяцца горы Радопы, Рыла і Пірын, тут жа знаходзіцца самы высокі пункт Балканскага паўвострава гара Мусала (2925 м). Паўднёва-усходнюю частку Балгарыі займае Горнатракійская нізіна, а на поўдзень ад яе, на мяжы з Турцыяй, невысокія горы Сакар і Странджа. Самымі высокімі пунктамі Балгарыі з’яўляюцца Мусала (2825 м), Віхрэн (2915 м) і Ботэў (2376 м).

Клімат Балгарыі умераны, цёплы, кантынентальны, сухі, на ўзбярэжжы мора — субтрапічны, вільготны. У гарах існуе кліматычная пояснасць. Сярэдняя тэмпература паветра ў студзені складае ад −6 °C у гарах, −3 °C у цэнтральнай частцы краіны і да 2 °C у паўднёвай частцы. У ліпені адпаведна ад 18 °C, 23 °C i 25 °C. Сярэднегадавая колькасць ападкаў ад 450 мм на поўначы да 1200 мм у гарах.

Эканоміка

Эканамічныя рэформы 1989 года знялі цэнтральнае планаванне балгарскай эканомікі, дазволілі існуючым прамысловым прадпрыемствам займацца эканамічнай дзейнасцю самастойна, шмат з іх былі прыватызаваны.

Асноўнымі сельскагаспадарчымі культурамі краіны застаюцца пшаніца і кукуруза, а так сама сланечнік, тытунь, бавоўна, памідоры, агуркі і папрыка. Значную частку сельскай гаспадаркі Балгарыі займае вырошчванне вінаграду для вытворчасці віна, а так сама садавінных дрэваў (яблыкаў, сліваў і г.д.). Балгарыя з’яўляецца асноўным экспарторам ружавага алею. Жывёлагадоўля заснавана на гадаванні авечак, кароваў і свінняў. Увогуле жывёлагадоўля, разам з лесанарыхтоўкамі займаюць усё большае значэнне ў сельскай гаспадарцы Балгарыі. Акрамя гэтага развіццё атрымала і рыбалоўства. Акрамя актыўнай рыбнай лоўлі у Чорным моры, балгарскі рыбны флот павялічвае сваю актыўнасць ў Атлантычным акіяне і Міжземным моры.

Горная прамысловасць краіны канцэнтруецца ў асноўным вакол здабычы медзі і жалезнай руды, але акрамя гэтага існуюць невялікія радовішчы каменнага вугалю, нафты і прыроднага газу. Гідаэлектрастанцыі забяспечваюць каля 10 % энергетычных запатрабаванняў Балгарыі, 60 % электрычнасці атрымліваецца ад цеплавых электрастанцыяў, астатняя частка электрычнасці атрымліваецца на АЭС.

Значную ролю ў прамысловасці Балгарыі грае вытворчасць сталі, медзі, цынку, волава, а так сама машынаў і абсталявання, хімікаліяў і прадукцыі харчовай галіны прамысловасці. Важнае месца займае і турызм, асабліва на ўзбярэжжы Чорнага мора.

Краіна мае добра развітую дарожную сетку, акрамя гэтага актыўна выкарыстоўваецца марскі і паветраны транспарт. Галоўнымі марскімі портамі з’яўляюцца Варна і Бургас.

Дэмаграфія

У канцы 2007 года, згодна са звесткамі Нацыянальнага Статыстычнага Інстытута Балгарыі колькасць насельніцтва склала 7 640 240 чалавек, у тым ліку 3 699 690 мужчынаў (48,4 %) і 3 940 550 жанчынаў (51,6 %). У 2006 годзе гарадзкое насельніцтва склада 5 403,2 тыс. чалавек ці 70,7 % агульнай колькасць насельніцтва, сельскае — 2 237 тыс. чалавек (29,3 %). З 1990 года колькасць насельніцтва Балгарыі скарацілася прыкладна на 1 млн чалавек як у выніку натуральнага скарачэння (з 1990 г. смяротнасьць перавышае нараджальнасць), так і у выніку міграцыі за межы краіны. Сярэдні узрост насельніцтва ў 2006 годзе склаў 41,4 года, павялічыўшыся ў параўнанні з 2000 годам на 1,5 года.

На балгарскай мове размаўляе 84,5 % насельніцтва, на турэцкай — 9,6 %, на цыганскай — 4,1 %.

Праваслаўнымі хрысціянамі зьяўляюцца 82,6 % насельніцтва, мусульманамі — 12,2 %, каталікамі — 0,6 %, пратэстантамі — 0,5 %.

У Сеціве

• Bulgarian Photo Album
• Essential History of Bulgaria in Seven Pages
• Antarctic Place-names Commission of Bulgaria
• Панорамная галерея Балгарыя
• Балгарыя на беларускім Партале падарожжаў

Вядомыя асобы

• Анастас Стaянaў
• Барыс Хрыстаў