Антуан Вато

Антуан Вато (фр.: Jean-Antoine Watteau; 10 кастрычніка 1684 — 18 ліпеня 1721) — знакаміты французскі мастак, прадстаўнік стылю ракако.

Займаўся дэкорам інтэр’ераў, жывапісам, малюнкам, графікай. Першыя работы былі напісаны пад уплывам творчасці Рубенса. Майстар узбагаціў выяўленчае мастацтва цудоўнымі выявамі «пёкных святаў» (fêtes galantes), цішыні бяздзейнасці, якая пануе на яго палотнах. Творы Вато — увасабленне настрою, пачуццяў. Гэта і нявыказаны сум, які адпавядае агульнай танальнасці таго часу. Героі яго палотнаў нішто не ўспрымаюць сур’ёзна: ні глыбокія пакуты, ні ціхамірную радасць, дзе жаданні-летуценні адыгрываюцца, як сумная камедыя асабістага лёсу. Яны ўсміхаюцца, але ніколі не смяюцца.

Вобразы створаныя рукой мастака знайшлі сваё ўвасабленне ў далейшым развіцці жывапісу стылю ракако і рамантычных напрамкаў стылю класіцызм.

Жыцьцяпіс

Пачатак

Партрэт Вато з крамы 1834 года

Да 1677 года Валанс’ен прыналежаў Фландрыі, і шматлікія сучаснікі звалі Вато «фламандцам» (сапраўды, ён шмат узяў ад старых фламандскіх майстроў), хоць складана ўявіць сабе штосьці больш «французскае» па духу, чым яго галантныя палотны. Будучы сынам страхара, Вато не атрымаў сістэматычнай адукацыі. Пра раннія гады гэтага выдатнага майстра мы наогул ведаем вельмі мала. Вядома, што каля 1702 года юны Вато перабраўся ў Парыж, дзе першым яго настаўнікам стаў Клод Жыло, якога звалі ў Акадэміі «мастаком сучасных сюжэтаў». Мабыць, менавіта Жыло прышчапіў свайму вучню і памагатаму любоў да камедыі дэль артэ. Арлекін, Каламбіна, П'еро сталі адвечнымі героямі маладога жывапісца. Адзін з біёграфаў Вато піша пра юныя гады так: «Ён карыстаўся кожнай вольнай хвілінай, каб пайсці на плошчу маляваць розныя камічныя сцэны, якія разгульвалі вандроўныя шарлатаны».

У майстэрні Жыло Вато правёў каля чатырох гадоў. Прычына расстання настаўніка і вучня да канца не высветлена, але, як сведчаць некаторыя сучаснікі, яна складалася ў тым, што стары майстар пазайздросціў таленту Вато. Зрэшты, лічыцца, што менавіта Жыло пазнаёміў свайго «пратэжэ» з Клодам Адранам, які стаў другім настаўнікам Вато. Адран быў не толькі паспяховым мастаком, але ізахавальнікам Люксембурскага палаце. Апошняя акалічнасць дала маладому Вато магчымасць пазнаёміцца з шэдэўрамі сусветнага мастацтва — у прыватнасці, з рубенсаўскай «галерэяй Медычы» («Жыццё Марыі Медычы»). Каларыт і вольны стыль Рубенса аказалі вялікі ўплыў на жывапісца, хоць, вядома ж, па духу Рубенс не быў яго мастаком.

Што да адносін Вато з Адранам, то, верагодна, яны былі цалкам бясхмарнымі. Прынамсі, Адран аддаваў належнае здольнасцям свайго вучня, даручаючы яму самастойныя працы па ўпрыгожванні парыжскіх асабнякоў (цікавасць да дэкаратыўных пано, наогул — да дэкаратыўнасці, прышчапіў Вато менавіта Адран).

Вольны мастак

Прыблізна ў 1709 годзе Антуан Вато, вырашыўшы стаць самастойным жывапісцам, сышоў ад свайго настаўніка. У гэтым жа годзе ён паспрабаваў заваяваць Рымскую прэмію Каралеўскай акадэміі. Але яго праца на біблейскі сюжэт, прадстаўленая ў акадэмію, заняла толькі другое месца, і паехаць у Італію мастаку не атрымалася. Другую спробу атрымаць Рымскую прэмію Вато распачаў праз тры гады, але і яна апынулася няўдачай. Убачыць Рым так і не было наканавана.

Творчасць

Паломніцтва на выспу Кіфэра

Паломніцтва на выспу Кіфэра, 1717.
Луўр, Парыж

У залацістай смузе па зарослым дрэвамі берагу чарада паломнікаў спускаецца да карабля. Усё таямніча й зыбка, ва ўсім намёк і недаказанасьць. Неўраўнаважаная, няўстойлівая кампазыцыя, накіраваная ў зіхатлівыя далечыні, якая пырхае лёгкасць рухаў,

Паломніцтва на востраў Кіфера, 1721.
Упрыгожаны паўтор малюнку 1717 года, ілюструе легкадумнасць і пачуццёвасць жывапісу Ракако. Палац Шарлотэнбург, Берлін

узмоцненая манерай ліста, што струменяцца мазкамі, блікамі святла, пераліўнымі адзна у адну фарбамі. Усё служыць адной мэце — перадаць найбагацейшую гаму пачуццяў і настрояў закаханых: упэўненасці і сумневаў, надзеі і трывогі, радасці і смуткі, чаканняў і расчараванняў.

Адна з галоўных заслуг Вато ў тым, што ён прынёс у французскае мастацтва невычэрпнае багацце чалавечых перажыванняў, індывідуальнае, глыбока асабістае ўспрыманне навакольнага свету.

Павінна быць, акадэмікі таго часу не ўбачылі ў гэтай карціне Вато знаёмага сюжэту, яна ніяк не ўкладвалася ў рамкі традыцыйных жанраў і атрымала афіцыйнае найменне «Галантныя святы», што аказала майстру, прынятаму ў лік акадэмікаў, далёка не лепшую паслугу. У наступных пакаленняў знаўцаў і знатакоў мастацтва склалася несправядлівае стаўленне да яго як да аўтара мілых дробязяў, і строгі мараліст Дыдро нават заяўляў, што аддаў бы дзесяць Вато за аднаго Тэнірса, добрапрыстойнага фламандца, спевака мірнага сельскага жыцця.

Жыль

Жыль, 1717—1719.
Луўр, Парыж

«Галантныя сцэны» былі для Вато выдатным спектаклем, перанесеным у рэальнае жыццё. Аднак сапраўдныя акцёры на сцэне цікавілі яго не менш. Мастак увесь час наведваў уяўленні двух самых вядомых у Парыжы труп — італьянскай і французскай камедыі. Мяркуецца, што карціна «Жыль» павінна была выкарыстоўвацца як шыльда камедыйнай трупы. Галоўны персанаж твора — Жыль, французскі варыянт П’еро ці Пульчынелы (героя італьянскай камедыі масак), — няўдачнік, істота нязграбная, наіўная, быццам адмыслова створаная для кплівага жалю. Ён увесь час становіцца ахвярай выхадак спрытнага Арлекіна. Жыль варта на пярэднім плане ў пацешным гарнітуры. Недарэчная пастава робіць яго постаць мехаватай і скаванай. Герой глядзіць на гледача са шчымлівым сумам і нейкай дзіўнай сур’ёзнасцю. Перад ім — гледачы, ззаду — акцёры, але ён зусім самотны. Сапраўдная душэўная нуда адлучае яго ад людзей, якія чакаюць лёгкай, немудрагелістай весялосці. Постаць Жыля дадзена мастаком з нізкага пункта гледжання (ён нібы глядзеў на сваю мадэль знізу ўгару). Так у XVIII ст. пісалі парадныя партрэты. І гэта рэзка супрацьпастаўляе Жыля астатнім персанажам. «Недарэчны» акцёр, які расчыняе пры святле рампы свае сапраўдныя пачуцці, шмат у чым блізкі самаму жывапісцу.

Шыльда крамы Жэрсэна

Шыльда крамы Жэрсена, 1720. Палац Шарлотэнбург, Бэрлін

Шыльда крамы Жэрсена (фрагмент)

Карціна знаходзіцца ў палацы Шарлотэнбуг у Берліне, сапраўдным «свяцілішчы» жывапісу Вато, яна выканана ў самым канцы кароткага жыццёвага шляху майстра, ужо захварэлага сухотамі, якія ў тым жа годзе звялі яго ў магілу. Твор дасягае ў шырыню больш трох метраў (зусім незвычайны памер для жанравых кампазіцый), з выразнай кампазіцыйнай структурай, пабудаванай у строгай адпаведнасці з законамі перспектывы, гэта праца насамрэч лічыцца адной з самых зыркіх і таленавітых эмблем еўрапейскага жывапісу XVIII стагоддзя.

Карціна прызначалася для цалкам празаічных мэт: яна была замоўлена Жэрсенам, сябрам Вато, у якога мастак пасяліўся ў 1719 годзе, і павінна была служыць шыльдай для антыкварнай крамы, якая належала Жэсрену, з гучнай назвай «У вялікага манарха».

Карціне прысвечаны шматлікія дасьледаванні, якія змяшчаюць розныя вытлумачэнні і «чытанні»: яе завуць мастацкім і «духоўным завяшчаннем» Вато, сімвалам пераходнага часу, які звязаў дзьве эпохі гісторыі і культуры, ці проста жывым правобразам новых ідэалаў і эвалюцыі мастацкага рынка, які пачаў адчыняцца для вышэйшых пластоў буржуазнага грамадства.

Шматзначнасць карціны, «памножаная» на пышнасць лёгкага, іскрыстага святлом жывапісу, гэтак жа характэрна для Вато, як і ўласцівыя мастаку іранічная адчужанасць ці прысмак гаркаты, якія часам прадзімаюць у здавалася б цалкам рэалістычных і нават банальных сюжэтах.

Дэталі карціны:

• назва антыкварнай крамы Жэрсена — «У вялікага манарха» — знак павагі да Караля-Сонца. Працяглы перыяд яго ўладарання завяршыўся ў 1715 годзе, і на гэта відавочна намякае адна са сцэн карціны, якая захоўвае ярка выяўленую сімволіку: службовец крамы ўкладвае ў скрыню партрэт Людовіка XIV, што «выйшаў з моды» — празрысты намёк на радыкальныя змены ў гісторыі і густах Францыі;

• адно з самых вялікіх палотнаў у краме Жэрсена — міфалагічная сцэна з сатырам, які пераследвае ў чаротах німфу (злева ад цэнтра ўгары). Сюжэты і стыль прадстаўленых у краме карцін сведчаць пра густы XVIII стагоддзя: пераважаюць пейзажы, міфалагічныя сцэны, постаці аголеных жанчын, адзначаныя характэрнай для «галантнага» стагоддзя лёгкасцю і светлым каларытам. Цёмныя і строгія партрэты відавочна прыналежаць стагоддзю, якое скончылася. Сустракаюцца і карціны на рэлігійныя сюжэты (два Пашана вешчуноў, магчыма, італьянскай школы і сцэна з манахам, які моліцца), аднак па большай частцы яны «сасланы» ў самы верхні шэраг, дзе іх цяжка разглядзець;

• амаль у цэнтры карціны малады дваранін (магчыма, аўтапартрэт Вато) галантным жэстам запрашае даму ўвайсці ў краму. Срэбра-ружовыя водбліскі святла на сукенцы падкрэсліваюць вытанчанасць руху жанчыны, якая, пераступаючы парог, паварочвае галаву налева, каб разглядзець «зрыньванне» партрэту Людовіка XIV у скрыню;

• выкаваліся розныя згадкі адносна рэальных асоб, якія паўстаюць на карціне ў вобразах пакупнікоў, экспертаў ды калекцыянераў, якія разглядаюць карціны. Вато, у адрозненне ад Хогарта, з большае вытанчанасцю стварае злёгку іранічны вобраз сучаснага вышэйшага грамадства. Два аматара, узброеныя пенснэ, уважліва вывучаюць (уткнуўшыся насамі ў вялікае авальнае палатно) сцэну купання німфы, сімвала галантнага стагоддзя, які атрымаў шырокае распаўсюджанне ў мастацтве французскага ракако. За карцінаю, расхвальваючы яе добрыя якасці, намаляваны сам Жэрсен.

Творы

• «Свята кахання»
• «Саваяр з сурком» (1715—1716)
• «Мецэтэн» (1717-19, Метраполітэн, музей, Нью-Ёрк)
• «Грамада ў парку»(Каля 1720, Луўр, Парыж)
• «Адплыццё на востраў Кіфера» (1717, Луўр, Парыж)
• «Складаная прапанова»
• «Італьянскія камедыянты» (каля 1720, National Gallery of Art, Вашынгтон)
• «Жыль» («П’еро»)(1718-20, Луўр, Парыж)
• «Абыякавы»
• «Капрызніца» («Надзьмулая вусны»)
• «Шыльда крамы Жэрсена» (1720, Staatliche Museen, Берлін)

Літаратура

1. Гісторыя мастацтва/Эрнст Гомбліх.. — М.: АСТ,1998.
2. Гісторыя мастацтваў: Вуч. дапаможнік для вывуч. мастац. школ і вуч. устаноў./А. Варотнікаў, А. Гаршкавоз, В., Ёркіна. — Мн.: Літаратура, 1998.
3. Стэфана Дзуфі. Вялікі атлас жывапісу. Выяўленчае мастацтва 1000 гадоў. — М.: «ОЛМА-ПРЕСС», — 2007. — 432 с.

Вонкавыя спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Антуан Вато
• Жывапіс Вато