Польская Рэспубліка (1918—1939): Розніца паміж версіямі
[недагледжаная версія] | [недагледжаная версія] |
Радок 138: | Радок 138: | ||
=== Канец === |
=== Канец === |
||
Пачатак Другой сусветнай вайны паклаў канец II Рэчы Паспалітай. Агрэсія ў Польшчу пачалася 1 верасня 1939 года, праз тыдзень пасля падпісання таемнага [[Пакт Молатава-Рыбентропа|пакту Молатава-Рыбентропа]], і скончылася 6 кастрычніка 1939, калі Германія і Савецкі Саюз акупавалі цалкам Польшчу (за выключэннем [[Віленшчына|Віленскага рэгіёну]], які быў далучаны да Літвы). |
Пачатак Другой сусветнай вайны паклаў канец II Рэчы Паспалітай. Агрэсія ў Польшчу пачалася 1 верасня 1939 года, праз тыдзень пасля падпісання таемнага [[Пакт Молатава-Рыбентропа|пакту Молатава-Рыбентропа]], і скончылася 6 кастрычніка 1939, калі [[Нацысцкая Германія|Германія]] і [[СССР|Савецкі Саюз]] акупавалі цалкам Польшчу (за выключэннем [[Віленшчына|Віленскага рэгіёну]], які быў далучаны да Літвы). |
||
У канцы верасня 1939 было сфармавана і да 6 ліпеня 1945 прызнавалася многімі краінамі законным прадаўжальнікам Польскай Рэспублікі [[Урад Польшчы ў выгнанні]], а таксама падпарадкаваная яму адміністрацыя ў акупаванай Польшчы - [[Польская падпольная дзяржава]] і яе палітычныя і ваенныя структуры ([[Армія Краёва]]). Спыненне дыпламатычнага прызнання польскага ўрада ў выгнанні [[Вялікабрытанія|Злучаным Каралеўствам]] і [[ЗША]] 6 ліпеня 1945 і пасля іншымі краінамі свету варта лічыць фактычным канцом Другой Польскай Рэспублікі як суб'екта міжнароднага права. |
У канцы верасня 1939 было сфармавана і да 6 ліпеня 1945 прызнавалася многімі краінамі законным прадаўжальнікам Польскай Рэспублікі [[Урад Польшчы ў выгнанні]], а таксама падпарадкаваная яму адміністрацыя ў акупаванай Польшчы - [[Польская падпольная дзяржава]] і яе палітычныя і ваенныя структуры ([[Армія Краёва]]). Спыненне дыпламатычнага прызнання польскага ўрада ў выгнанні [[Вялікабрытанія|Злучаным Каралеўствам]] і [[ЗША]] 6 ліпеня 1945 і пасля іншымі краінамі свету варта лічыць фактычным канцом Другой Польскай Рэспублікі як суб'екта міжнароднага права. |
Версія ад 20:52, 16 лістапада 2011
Гістарычная дзяржава | |||||
Польская Рэспубліка | |||||
---|---|---|---|---|---|
Rzeczpospolita Polska (II Rzeczpospolita) | |||||
|
|||||
Гімн: Мазурка Дамброўскага | |||||
|
|||||
Сталіца | Варшава | ||||
Найбуйнейшыя гарады | Варшава, Лодзь, Львоў, Познань, Кракаў, Вільнюс | ||||
Мова(ы) | польская (афіцыйная), нямецкая, ідыш, літоўская , руская, беларуская, украінская | ||||
Афіцыйная мова | польская | ||||
Рэлігія | каталіцтва, праваслаўе, іудаізм | ||||
Грашовая адзінка | польская марка (1918-1924), польскі злоты (1924-1939) | ||||
Плошча | 389,720 км² (1938) | ||||
Насельніцтва | 34,849,000 (1938) | ||||
Форма кіравання | парламенцкая рэспубліка (1919-1926), парламенцка-прэзідэнцкая рэспубліка (1926-1935), прэзідэнцкая рэспубліка (1935-1939) | ||||
Кіраўнікі дзяржавы | |||||
Кіраўнік дзяржавы | |||||
• 1918 – 1922 | Юзэф Пілсудскі | ||||
Прэзідэнт | |||||
• 1922 – 1922 | Габрыэль Нарутовіч | ||||
• 1922 – 1926 | Станіслаў Вайцахоўскі | ||||
• 1926 – 1939 | Ігнацы Масціцкі | ||||
Медыяфайлы на Вікісховішчы |
Польская Рэспубліка, Другая Рэчь Паспалітая (польск.: Rzeczpospolita Polska, II Rzeczpospolita) — польская нацыянальная дзяржава, якая існавала ў перыяд паміж Першай і Другой сусветнымі войнамі. Уключала часткі сучасных дзяржаваў Польшчы, Беларусі, Літвы, Украіны і Чэхіі.
Пасля ўстанаўлення межаў ў 1922 годзе Польшча межавала з: Чэхаславакіяй, Германіяй, Вольным горадам Данцыгом, Літвой, Латвіяй, Румыніяй і Савецкім Саюзам. Акрамя таго, мела невялікі ўчастак ўзбярэжжа Балтыйскага мора вакол Данцыга.
Гісторыя
Пачатак
За сімвалічны пачатак Другой Польскай рэспублікі прынята 11 лістапада 1918, калі Юзэф Пілсудскі прыняў ваенную ўладу з рук Рэгентскага савета Каралеўства Польскага. Тры дні пазней (14 лістапада 1918 года) прыняў таксама грамадзянскую ўладу, а сам Рэгентскі савет і Часовы Народны Ўрад Польскай Рэспублікі вырашылі надзяліць Пілсудскага паўнамоцтвамі часовага кіраўніка.
У 1918 годзе Італія была першай краінай прызнавшей незалежнасць Польшы.
Асноўныя даты
- 31 кастрычніка 1918—1919: Польска-украінская вайна
- 11 лістапада 1918 г.: Незалежнасць, вызваленне Варшавы
- 26 студзеня 1919: Выбары ў Сейм
- 28 чэрвеня 1919: Версальскі мірны дагавор (артыкулы 87-93) і Малы Версальскі дагавор прызнаюць Польшчу як суверэннаю і незалежнаю дзяржаву на міжнароднай арэне
- 1919—1921: Польска-савецкая вайна, Варшаўская бітва, Рыжскі мірны дагавор
- 1920: Польска-літоўская вайна
- 15 ліпеня 1920 г.: Аграрная рэформа
- 17 сакавіка 1921 г.: Сакавіцкая Канстытуцыя
- 1921: саюз з Францыяй, Румыніяй
- 24 сакавіка 1922: Анексія Віленшчыны у Літвы
- 2 лістапада — 12, 1922: Выбары ў Сейм і Сенат
- 1924: Грашовая рэформа
- 12 траўня — 14, 1926: Дзяржаўны пераварот Юзэфа Пілсудскага
- 16 лістапада 1930: Польскія заканадаўчыя выбары.
- 25 ліпеня 1932: Пакт аб ненападзе з Савецкім Саюзам
- 26 студзеня 1934 г: Пакт аб ненападзе з Германіяй
- 23 красавіка 1935: Красавіцкая Канстытуцыя
- 12 мая 1935: Смерць Юзэфа Пілсудскага
- кастрычнік 1938 г.: Анексія Заольззя, Горнэй Оравы, Яворыны ў Чэхаславакіі
- 31 сакавіка 1939 года: Ваенныя гарантыі ад Вялікабрытаніі і Францыі
- 23 жніўня 1939: Пакт аб ненападзе паміж Савецкім Саюзам і Германіяй
- 25 жніўня 1939 г.: Саюз паміж Польшчай і Вялікабрытаніяй
- 1 верасня — 6 кастрычніка 1939: Польская абарончая вайна
Канец
Пачатак Другой сусветнай вайны паклаў канец II Рэчы Паспалітай. Агрэсія ў Польшчу пачалася 1 верасня 1939 года, праз тыдзень пасля падпісання таемнага пакту Молатава-Рыбентропа, і скончылася 6 кастрычніка 1939, калі Германія і Савецкі Саюз акупавалі цалкам Польшчу (за выключэннем Віленскага рэгіёну, які быў далучаны да Літвы).
У канцы верасня 1939 было сфармавана і да 6 ліпеня 1945 прызнавалася многімі краінамі законным прадаўжальнікам Польскай Рэспублікі Урад Польшчы ў выгнанні, а таксама падпарадкаваная яму адміністрацыя ў акупаванай Польшчы - Польская падпольная дзяржава і яе палітычныя і ваенныя структуры (Армія Краёва). Спыненне дыпламатычнага прызнання польскага ўрада ў выгнанні Злучаным Каралеўствам і ЗША 6 ліпеня 1945 і пасля іншымі краінамі свету варта лічыць фактычным канцом Другой Польскай Рэспублікі як суб'екта міжнароднага права.
-
Польская рэспубліка у сакавіку 1919
-
Польская рэспубліка у чэрвені 1920
-
Польская рэспубліка у 1939
Тэрыторыя і межы
Плошча
На 1 студзень 1938 складала 388.634 км ², а пасля анексіі Заользья ў кастрычніку 1938 года - 389.720 км ².
Вызначэнне межаў
Межы II Рэчы Паспалітай былі ўсталяваныя наступнымі дагаворамі: Версальскім, Рыжскім (без удзелу БССР), Сен-Жерменскім, Трыанонскім, а таксама рашэннем Савета паслоў Антанты (у дачыненні да межаў Польшчы з Чэхаславакіяй і з Літвой). У 1921 годзе ў выкананне Версальскага мірнага дагавора, вынікаў плебісцыту і трох сілезскіх паўстанняў да Польшчы была далучаная ўсходняя частка Верхняй Сілезіі. Апольская Сілезія засталася за Веймарскай рэспублікай. У 1922 годзе да Польші была далучана Рэспубліка Сярэдняй Літвы.
Суседзі
- Германія
- Чэхаславакія - да 1938 года
- Славакія - з 1939 года
- Савецкі Саюз
- Літва
- Латвія
- Румынія
- Венгрыя - з 1938 года
Залежныя і аўтаномныя тэрыторыі
- Сілезскае ваяводства - польская частка Верхняй Сілезіі, ўключая Цешынскую Сілезію
- Вольны Горад Гданьск - Гданьск і аколіца
Крайнія кропкі
- Поўнач: N55*51'8,45" (N55,852250*) - вёска Соміна на раке Пшесвята, Браслаўскі павет, Віленскае ваяводства
- Поўдзень: N47*43'31,8" (N47,725492*) - наваколлі паўднёвай крыніцы ручая Менчыль, Косаўскі павет, Станіславаўскае ваяводства
- Усход: E28*21'44,3" (E28,362371*) - вёска Спасіберки каля чыгуначнай галінкі на Полацк, Дзісненскі павет, Віленскае ваяводства
- Захад: E15*47'12,4" (E15,786773*) - пасёлак Мухочынак на Варте, недалёка ад возера Мешін, Мендзыхудский павет, Познанское ваяводства
Лёс межаў II Рэчы Паспалітай
У адпаведнасці з падпісаным 28 верасня 1939 Дагаворам аб дружбе і мяжы паміж СССР і Германіяй, тэрыторыя Польскай Республікі была падзедена наступным чынам.
Да Трэцяга Рэйха адыходзілі тэрыторыі: Паморскае ваяводства, Сілезскае ваяводства, Познаньскае ваяводства, Лодзінскае ваяводства з горадам Лодзь, Сувалкія, паўночная і заходняя часткі Мазовіі, а таксама заходнія часткі ваяводстваў Кракаўскага і Келецкого.
Частка з гэтых земляў была ўключана Адольфам Гітлерам у склад Трэцяга Рэйху, а на тэрыторыі паміж новай мяжой Германіі і савецка-нямецкай мяжой было створана Генерал-губернатарства.
Астатнія тэрыторыі на ўсход ад савецка-нямецкай межавай лініі устаноўленай на тэрыторыі Польскай Рэспублікі адыходзілі СССР. Фармальнай падставай для заняткі гэтых тэрыторый Савецкім Саюзам паслужылі выбары ў Народныя сходы Заходняй Украіны і Заходняй Беларусі, якія прайшлі 22 кастрычніка 1939 года, а пасля анэксія ў выглядзе пастановы Вярхоўнага Савета СССР.
У адпаведнасьці з пастановамі канферэнцыі ў Тэгеране, ялцінскай канферэнцыі і канферэнцыі ў Патсдаме, па заканчэнні Другой сусветнай вайны Польская Рэспубліка (з 1952 года завецца Польская Народная Рэспубліка) атрымала цэнтральную і заходнюю часткі Другой Рэчы Паспалітай, а таксама прызнаныя іншымі дзяржавамі Вернутыя землі і стала прызнаным на міжнароднай арэне правапрыемнікам Другой Польскай Рэспублікі. У той жа час, землі на ўсход ад Буга, Усходнія ускраіны, а менавіта, Віленскае, Навагрудскае, Палескае, Валынскае, Тарнопальскае і Станіславаўскае ваяводства, а таксама часткі Беластоцкага і Львоўскага ваяводстваў былі далучаны да СССР.
Палітычны лад
Палітычны лад Польскай Рэспублікі з 1919 па 1926 гады можна ахарактарызаваць як парламенцкую дэмакратыю з прэзідэнтам, які меў абмежаваную ўладу. Парламент выбіраў яго і ён мог прызначаць Прэм'ер-міністра і ўрад з адабрэння Сейма (ніжняя палата), але распускаць Сейм ён мог толькі са згоды Сената. Больш за тое, яго магчымасць выдаваць указы была абмежаваная патрабаваннем, згодна з якім ўказ павінны запэўніць сваімі подпісамі адпаведны міністр і Прэм'ер-міністр.
Найбуйнейшымі палітычнымі партыямі ў той час з'яўляліся Нацыянальна-дэмакратычная і іншыя правыя руху, розныя сялянскія партыі, сацыяльна-дэмакратычная партыя, а таксама палітычныя партыі нацыянальных меншасцяў (галоўным чынам, габрэяў і немцаў). Часта якое змяняецца ўрад і іншыя негатыўныя з'явы, якія атрымалі агалоску (такія, як абвінавачванні ў карупцыі) рабілі дэмакратычных палітыкаў ўсё меней папулярнымі. Вядомыя палітыкі гэтага перыяду былі Вінцэнты Вітос і Раман Дмоўскі.
Юзэф Пілсудскі насупраць вёў у гэты час вельмі сціплае жыццё, адхінуўся ад палітыкі і займаўся напісаннем гістарычных кніг, знаходзячыся ў сябе на віле ў Сулеювке з другой жонкай і дзецьмі. Аднак пагаршэнне палітычнай абстаноўкі ў краіне і збег акалічнасцяў спрыялі вяртанню Пілсудскага да ўлады, якое ён ажыццявіў падчас майскага перавароту 1926 года.
Пасля ваеннага перавароту 1926 фактычная улада ў краіне належала Юзэфу Пілсудскаму[1], які займаў пасаду Ваеннага міністра, а ў 1926-1928 і 1930 гадах займаў таксама пасаду прэм'ер-міністра. Ўсталяваўся аўтарытарны рэжым, які абапіраецца на войска і прыхільнікаў Пілсудскага, вядомы як «санацыя» (sanacja, «аздараўленне») - мелася на ўвазе аднаўленне маральнага здароўя грамадства. Парламенцкія выбары 1928 усё яшчэ былі свабоднымі і на іх атрымаў перамогу Беспартыйны блок супрацоўніцтва з урадам, які складаўся пераважна з прыхільнікаў Пілсудскага. Наступнымі выбарамі (1930, 1935 і 1938 гадоў) маніпулявалі і пра-ўрадавыя партыі заўсёды атрымлівалі большасць у парламенце. У красавіка 1935 года была прынята новая канстытуцыя Польшчы, якая стварыла аўтарытарны рэжым.
Абавязкі прэзідэнта Польскай Рэспублікі з чэрвеня 1926 выконваў выбраны па рэкамендацыі Пілсудскага Ігнацы Масціцкі. Да смерці Пілсудскага ў 1935 годзе фактычна выконваў прадстаўнічую функцыю. Аднак захаваў сваю пасаду аж да савецкай акупацыі, пасля якой уцёк з краіны ў Румынію.