Міхаіл Сяргеевіч Кацар

Міхаіл Сяргеевіч Кацар
Дата нараджэння	25 кастрычніка (7 лістапада) 1906
Месца нараджэння	Клімавічы, Нямойтаўскі сельсавет, Сенненскі раён, Віцебская вобласць, Беларусь
Дата смерці	31 сакавіка 1995(1995-03-31) (88 гадоў)
Месца смерці	Мінск, Беларусь
Грамадзянства	Беларусь
Род дзейнасці	мастацтвазнавец, гісторык архітэктуры
Месца працы	Інстытут літаратуразнаўства НАНБ Інстытут мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору імя Кандрата Крапівы НАН Беларусі Беларуская дзяржаўная акадэмія мастацтваў Кускова[d]
Навуковая ступень	доктар мастацтвазнаўства (1952)
Навуковае званне	прафесар
Альма-матар	Маскоўскі інстытут гісторыі, філасофіі і літаратуры[d] (1939)
Партыя	УКП(б)
Член у	Саюз архітэктараў СССР Беларускі саюз архітэктараў

Міхаіл Сяргеевіч Ка́цар (25 кастрычніка (7 лістапада) 1906, в. Клімавічы, Сенненскі павет, Магілёўская губерня — 31 сакавіка 1995) — беларускі савецкі гісторык мастацтва. Доктар мастацтвазнаўства (1952), прафесар (1956).

Біяграфія

Нарадзіўся ў вялікай сялянскай сям’і. У 15 год уступае ў камсамол, збірае падаткі з сялян, абіраецца сакратаром камсамольскай ячэйкі, далей працуе піянерважатым, вучыцца ў партшколе. Член КПСС з 1928 года. Браў удзел у будоўлі Магнітагорска і шахтаў Кузбаса, вучыўся на рабфаку ў Свярдлоўску.

Скончыў Маскоўскі інстытут гісторыі, філасофіі і літаратуры ў 1939 годзе. Пасля заканчэння паступіў у аспірантуру Дзяржаўнай Траццякоўскай галерэі. Пасля ранення ў 1942 г. і дэмабілізацыі з войска вярнуўся да навуковай працы ў аспірантуры Маскоўскага дзяржаўнага ўніверсітэта і ў 1943 г. абараніў дысертацыю «Беларуская архітэктура XI—XVI стст.». Па вяртанні ў Беларусь у 1949 г. паступіў у дактарантуру Інстытута мастацтвазнаўства АН СССР і ў 1952 г. абараніў доктарскую дысертацыю па архітэктуры Беларусі XVII—XVIII стагоддзяў. У 1956 г. атрымаў званне прафесара.

Працаваў загадчык аддзела музея-сядзібы «Кускова», старшым рэдактарам выдавецтва «Мастацтва». Удзельнік Вялікай Айчыннай вайны.

Член Саюза архітэктараў СССР з 1946 года. З 1946 г. у АН БССР (у 1946—1950 гг. у Інстытуце мовы, літаратуры і мастацтва, у 1950—1957 гг. у Інстытуце літаратуры, у 1957—1964 гг. загадчык сектара выяўленчага мастацтва Інстытута мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору). У 1953—1956 гг. загадчык кафедры выяўленчага мастацтва Беларускага тэатральна-мастацкага інстытута.

Удзел у стварэнні дзяржаўнага сцяга БССР

Браў непасрэдны ўдзел у стварэнні дзяржаўнага сцяга БССР, на якім змешчаны беларускі геаметрычны арнамент. У той час Кацар працаваў у Інстытуце літаратуры і мастацтва АН БССР і рыхтаваў да абароны доктарскую дысертацыю. Ён такім чынам апісвае стварэнне сцяга БССР:

В 1951 г. меня пригласил пред. АН БССР Гращенков и сказал, что Верховный совет БССР поручил АН БССР создать эскиз флага БССР и что Академия наук поручает это сектору изобразительного искусства. При этом было сказано, что флаг должен быть оригинальным, отличаться от флагов других республик, чтобы флаг выражал основную идею народа и государства Белоруссии. И вот в старых архивах был обнаружен орнаментальный узор, означающий Восходящее солнце. Он был вышит на полотенце кр. Маркевич М. из дер. Костелище Сенненского р. Вот этот узор и был положен в основу орнаментального узора флага.

Выбар арнамента для сцяга тлумачыўся тым, што вобраз узыходзячага сонца атаясамляўся з сімвалам рэвалюцыі, барацьбы народа за свабоду.

Пры гэтым Матрона Маркевіч была роднай сястрой вучонага, муж яе Аляксей Маркевіч быў рэпрэсаваны і расстраляны ў 1937 г. Упершыню яе імя ў якасці аўтаркі арнамента згадваецца Кацарам толькі ў 1991 г. Калегам Кацар не распавядаў пра сваяцтва з Матронай, а сваякам — пра тое, што скарыстаў сястрын арнамент. Паводле прафесара Яўгена Сахуты: «Гэта вядома было, хоць нідзе і не публікавалася, ці ён сам распавядаў, ці што. Але гісторыю пра Матрону Маркевіч ведалі. Па руках доўгі час хадзіў ягоны рукапіс, і ў культурным асяродку пра гэта было вядома».

Пры гэтым выкарыстаны арнамент зусім не характэрны для Віцебшчыны і фіксуецца ў Падняпроўі (Чачэрскі, Гомельскі ці Веткаўскі раёны), што ставіць пад сумнеў версію з аўтарствам ручніка Матроны Маркевіч, агучаную М. Кацарам у 1991 г. Вольга Лабачэўская лічыць, што «канструяванне факта з ручніком Матроны сталася для М. Кацара асабістым „прабачэннем“, сімвалічным адкупленнем віны перад памяццю сястры і яе нашчадкамі, дазваляла рэабілітаваць сямейную гісторыю».

Навуковая дзейнасць

Асноўныя працы па праблемах гісторыі беларускага старажытнага і савецкага мастацтва і архітэктуры, у т.л. «Беларуская архітэктура» (Мінск, 1956), «Архітэктура і горадабудаўніцтва Беларусі» (Мінск, 1957, у аўтарскім калектыве).

Творы

• Белорусская архитектура. Исторический очерк. Мн., 1956.
• Скульптура Савецкай Беларусі. Мн., 1957.
• Нарысы па гісторыі выяўленчага мастацтва Савецкай Беларусі. Мн., 1960.
• Изобразительное искусство Белоруссии дооктябрьского периода. Мн., 1969.

Літаратура

• Кацар Міхаіл Сяргеевіч // Беларуская Савецкая Энцыклапедыя. У 12 т. Т. 5. Зуйкі — Кішы / Рэдкал.: П. У. Броўка (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелСЭ, 1972. — С. 522. — 616 с.: іл., карты.
• Кацер Михаил Сергеевич // Архитекторы Советской Белоруссии: Биогр. справочник / Союз архитекторов БССР; Сост. В. И. Аникин и др. — Мн.: Беларусь, 1991. — 262 с. — ISBN 5-338-00611-1. (руск.)