Осэйдж
| Осэйдж Wazhazhe, Ni-U-Kon-Ska | |
| |
Малюнак 1854 г.
| |
| Агульная колькасць | 18576 |
|---|---|
| Рэгіёны пражывання |  ЗША
|
| Мова | осэйдж |
| Рэлігія | анімізм, політэізм, хрысціянства, пеётызм |
| Блізкія этнічныя групы | місуры, арканзас, омаха, аява |
О́сэйдж (англ.: Osage, саманазвы: Wazhazhe, Ni-U-Kon-Ska) — сіўанскі народ, карэнныя насельнікі ЗША. У нашы дні жывуць пераважна ў штатах Арканзас, Місуры, Канзас і Аклахома. Агульная колькасць (2010 г.) — 18 576 чал.[1]
Гісторыя[правіць | правіць зыходнік]
Осэйдж адносяцца да сіўанскіх народаў, якія ў старажытнасці насялялі даліну Агая, аднак да XVII ст. мігрыравалі на паўднёвы захад Місуры. З 1673 г. мелі кантакты з французамі. Менавіта ад апошніх атрымалі сваё сучаснае найменне, сугучнае з саманазвай. Дзякуючы гандлю з французамі набылі ўплыў у сваім рэгіёне. У пачатку XIX ст. кантралявалі значныя тэрыторыі паміж рэкамі Місуры і Рэд-Рывер. У 1802—1803 гг. моцна пацярпелі ад эпідэміі воспы.
Пасля пераходу Луізіяны да ЗША заключылі з амерыканцамі мірнае пагадненне 1808 г., згодна з якім перадалі 212 400 км² сваіх тэрыторый. З-за палітыкі ЗША выштурхоўвання індзейцаў на захад на землі осэйдж пачалі прыбываць прадстаўнікі іншых плямён. Осэйдж успрымалі чужынцаў як ворагаў і жорстка каралі за парушэнне сваіх межаў. У 1812—1836 гг. вялі вайну супраць кікапу. У 1817 г. пацярпелі паражэнне ад чэрокі. ЗША выкарысталі гэты выпадак для будаўніцтва ў Арканзасе крэпасці Форт-Сміт нібы для прадухілення далейшых сутычак. Дагаворы 1818 г. і 1825 г. з ЗША суправаджаліся новымі тэрытарыяльнымі саступкамі ў абмен на фінансавую кампенсацыю і дапамогу ў развіцці сучаснай сельскай гаспадаркі. У 1833 г. воіны осэйдж арганізавалі разню ў неабароненым лагеры каёва, што справакавала ўзаемную вайну і напады каманчаў.
Хаця падчас Грамадзянскай вайны осэйдж захоўвалі нейтралітэт, а потым аказвалі амерыканцам дапамогу ў кампаніі супраць шаенаў і арапаха, у 1871 г. іх прымусілі прадаць землі ў Канзасе і перасяліцца ў Аклахому. Яны здолелі захаваць самакіраванне і эканамічную самастойнасць. У 1906 г. Кангрэс пацвердзіў аўтаномію нацыі осэйдж. У 1897 г. на іх новай тэрыторыі была знойдзена нафта, здабыча якой давала вялікія прыбыткі. У 1923 г. яны нават былі названы самай багатай супольнасцю ў ЗША. У 2011 г. осэйдж выйгралі судовы пазоў да федэральнага ўрада пра парушэнне ліцэнзійных выплат і ў выніку атрымалі 380 мільёнаў долараў.
Культура[правіць | правіць зыходнік]
Осэйдж здаўна займаліся земляробствам, збіральніцтвам і паляваннем. Вырошчвалі кукурузу, бабовыя і кабачкі. У канцы XVII ст. асвоілі конегадоўлю, што дазволіла прасунуцца на захад і пачаць здабычу бізонаў. Важную ролю адыгрываў гандаль, што забяспечваў агнястрэльнай зброяй і іншымі еўрапейскімі таварамі. Осэйдж прадавалі футра, скуры дзікіх жывёл і захопленых у палон рабоў. Традыцыйныя рамёствы — гарбарства, ткацтва, пляценне, аплікацыя і інш.
Вёскі осэйдж будаваліся каля рэк, звычайна падзяляліся на паўднёвую і паўночную частку адпаведна фратрыям, кожная з якіх кіравалася старэйшынам. Традыцыйны від жытла — вігвам. Мужчынская вопратка ўключала скураныя штаны і тунікападобную скураную кашулю з махрамі. Жанчыны апраналі спадніцу са скуры або тканін. Цела мужчын і жанчын упрыгожвалася пацеркамі. Распаўсюджаная зброя — дзіды, нажы, сякеры, тамагаўкі, мушкеты.
Осэйдж падзяляліся на 5 тэрытарыяльных груп. Яны лічыліся аўтаномнымі фарміраваннямі на чале з 2 правадырамі ад кожнай фратрыі. Акрамя таго, існавалі 24 роды, што аб’ядноўваліся. 15 з іх складалі фратрыю зямлі, 9 — фратрыю вады. У 1881 г. была прынята Канстытуцыя, што стварала агульныя органы ўлады, суд і паліцыю.
Пераважалі вялікія пашыраныя сем’і. Пасля шлюбу маладыя маглі сяліцца як у сям’і бацькі, так і маці. Пры гэтым муж і жонка захоўвалі асабістае права на сваю частку сямейнай маёмасці. Мужчынская маёмасць перадавалася па спадчыне да старэйшага сына. Жаночая — да старэйшай дачкі. Зямля належала вясковай абшчыне. Пасля 1906 г. сельскагаспадарчыя землі былі падзелены паміж сем’ямі. Сваяцтва перадавалася па мужчынскай лініі. Часцяком сустракалася палігінія.
Захаваліся шматлікія казкі, міфы, легенды.
Рэлігія[правіць | правіць зыходнік]
Традыцыйная рэлігія была заснавана на анімістычных уяўленнях. Лічылася, што сусвет быў створаны вялікім духам Ваконда[2]. Важную ролю ў выпраўленні традыцыйных культаў і палітычным кіраванні адыгрывалі прадстаўнікі кожнага роду — «маленькія старыя людзі».
З канца XVIII ст. сярод осэйдж праводзілася актыўная дзейнасць з боку каталіцкіх, а потым і пратэстанцкіх місіянераў. Падчас эпідэміі 1837—1838 гг. пратэстанцкія місіянеры пакінулі тэрыторыі осэйдж, таму ў далейшым каталіцкі касцёл меў пэўныя перавагі. Да пачатку XX ст. хрысціянізацыя ахапіла большасць вернікаў, і традыцыйныя рытуалы не спраўляліся. У XX ст. распаўсюдзіўся пеётызм на аснове хрысціянскіх рытуалаў.
Зноскі
Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]
|
Осэйдж на Вікісховішчы |
|---|