Францыя ў XX стагоддзі

Калі пачалася Першая сусветная вайна, Францыя ўваходзіла ў склад Антанты. Невялікая частка паўночнай Францыі была акупавана, але Францыя і яе саюзнікі выйшлі пераможцамі, праўда з велізарнымі чалавечымі і матэрыяльнымі выдаткамі. 1,4 мільёна французскіх салдат былі забіты, што складала 4 % ад насельніцтва Францыі. Ад 27 да 30 % ваеннаслужачых, прызваных у войска з 1912 па 1915 гады, былі забітыя. Гады міжваеннага перыяду адзначыліся інтэнсіўнай міжнароднай напружанасцю і рознымі сацыяльнымі рэформамі, якія ўводзіліся ўрадам Народнага фронту (штогадовыя водпускі, васьмігадзінныя працоўныя дні, жанчыны ва ўрадзе).

У 1940 г. Францыю акупіравала нацысцкая Германія і Італія. Французская тэрыторыя была падзелены на германскую зону акупацыі на поўначы, італьянскую зону акупацыі на паўднёвым усходзе і Францыю «Вішы» — нядаўна створаны аўтарытарны рэжым, які супрацоўнічаў з Трэцім Рэйхам, на поўдні. Улада ў выгнанні на чале з Шарлем дэ Голем была створана ў Лондане. З 1942 па 1944 гады каля 160 000 грамадзян Францыі, у тым ліку каля 75 000 габрэяў, былі дэпартаваны ў лагеры смерці і канцлагеры на тэрыторыі Германіі і акупаванай Польшчы. У верасні 1943 года Корсіка стала першай французскай тэрыторыяй, якая была вызвалена. 6 чэрвеня 1944 г. саюзнікі ўварваліся ў Нармандыю і ў жніўні ўварваліся ў Праванс. На наступны год саюзнікі і французскі супраціў атрымалі перамогу над Гкрманіяй, а суверэнітэт Францыі быў адноўлены пры стварэнні Часовага ўрада Французскай Рэспублікі (GPRF). Часовы ўрад, створаны дэ Голем, меў на мэце працягваць весці вайну супраць Германіі. Ён таксама правёў некалькі важных рэформаў (выбарчае права было распаўсюджана на жанчын, стварэнне сістэмы сацыяльнага забеспячэння).

GPRF заклаў аснову для новага канстытуцыйнага ладу, у выніку якога з’явілася Чацвёртая Рэспубліка, у якой назіраўся ўражлівы эканамічны рост (Les Trente Glorieuses). Францыя была адной з краін-заснавальніц НАТА (1949). Францыя спрабавала вярнуць кантроль над французскім Індакітаем, але ў 1954 годзе была разгромлена В’етнамам падчас кульмінацыйнай бітвы пры Дьен Біен-Фу. Толькі праз некалькі месяцаў Францыя сутыкнулася з чарговым антыкаланіялісцкім канфліктам у Алжыры. Сістэматычныя катаванні і рэпрэсіі, а таксама пазасудовыя забойствы, якія здзяйсняліся з мэтай захавання кантролю над Алжырам, які тады лічыліся неад’емнай часткай Францыі і дзе пражывала звыш мільёна еўрапейскіх перасяленцаў, што разбурыла краіну і амаль прывяло да грамадзянскай вайны.

У 1958 годзе слабая і няўстойлівая Чацвёртая рэспубліка саступіла Пятай рэспубліцы, у склад якой увайшло ўзмоцненае кіраўніцтва. Шарлю дэ Голю ўдалося захаваць краіну, робячы меры па спыненні вайны ў Алжыры. Вайна была заключана Эвіанскім пагадненнем у 1962 г., якое прывяло да незалежнасці Алжыра. Незалежнасць Алжыра прыйшла дарагой цаной; была забіта вялікая колькасць насельніцтва Алжыра. Гэта прывяло ад паўмільёна да мільёна смерцяў і больш за 2 мільёны ўнутрана перамешчаных алжырцаў. Перажыткам каланіяльнай імперыі з’яўляюцца французскія заморскія дэпартаменты і тэрыторыі.

Ва ўмовах халоднай вайны дэ Голь праводзіў палітыку «нацыянальнай незалежнасці» ў адносінах да заходняга і ўсходняга блокаў. З гэтай мэтай ён выйшаў з ваеннага інтэграванага камандавання НАТА (застаючыся ў самім альянсе НАТА), запусціў праграму развіцця ядзернай зброі і зрабіў Францыю чацвёртай ядзернай дзяржавай. Ён аднавіў франка-германскія адносіны для стварэння еўрапейскай процівагі паміж амерыканскай і савецкай сферамі ўплыву. Аднак ён выказаўся супраць усялякага развіцця наднацыянальнай Еўропы, выступаючы за Еўропу суверэнных нацый. Напярэдадні шэрагу сусветных пратэстаў 1968 г., паўстанне мая 1968 г. аказала велізарны сацыяльны ўплыў. У Францыі гэта лічыцца пераломным момантам, калі кансерватыўны маральны ідэал (рэлігія, патрыятызм, павага да ўлады) пераходзіць да больш ліберальнага маральнага ідэалу (секулярызм, індывідуалізм, сэксуальная рэвалюцыя). Нягледзячы на ​​тое, што паўстанне было палітычным правалам (паколькі партыя галістаў узнікла яшчэ мацней, чым раней), ён абвясціў пра раскол паміж французскім народам і дэ Голем, які неўзабаве пайшоў у адстаўку.

Францыя заставалася адной з самых развітых эканомік свету, але сутыкнулася з некалькімі эканамічнымі крызісамі, што прывяло да высокага ўзроўню беспрацоўя і павелічэння дзяржаўнага доўгу. У канцы 20 — пачатку 21 стагоддзя Францыя апынулася на перадавой у развіцці наднацыянальнага Еўрапейскага Саюза, у прыватнасці, падпісаўшы Маастрыхцкі дагавор (які стварыў Еўрапейскі Саюз) у 1992 годзе, заснаваўшы Еўразону ў 1999 годзе і падпісаўшы Лісабонскі дагавор у 2007 г. Францыя таксама паступова, але цалкам рэінтэгравалася ў НАТА і з таго часу ўдзельнічала ў большасці войнаў, якія фінансуюцца НАТА.

З 19 стагоддзя Францыя прыймала шмат імігрантаў. Гэта ў асноўным мужчыны-замежныя работнікі з еўрапейскіх каталіцкіх краін, якія звычайна вяртаюцца дадому, калі не працуюць. На працягу 1970-х гадоў Францыя сутыкнулася з эканамічным крызісам і дазволіла новым імігрантам (пераважна з Магрыба) назаўжды пасяліцца ў Францыі са сваімі сем’ямі і атрымаць французскае грамадзянства. Гэта прывяло да таго, што сотні тысяч мусульман (асабліва ў буйных гарадах) жылі ў субсідаваным дзяржаўным жыллі і не былі працаўладкаваны. Адначасова Францыя адмовілася ад асіміляцыі імігрантаў, калі, як чакалася, яны будуць прытрымлівацца французскіх традыцыйных каштоўнасцей і культурных нормаў. Ім прапаноўвалася захаваць свае адметныя культуры і традыцыі, а патрабавалася проста інтэгравацца.