Генрых I Барадаты

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Генрых I Барадаты
Henryk Brodaty
Партрэт пэндзля Яна Матэйкі
Партрэт пэндзля Яна Матэйкі
Вялікі князь польскі
1232 — 1238
Папярэднік Конрад I Мазавецкі
Пераемнік Генрых II Набожны
Князь Сілезіі
1201 — 1238
Папярэднік Баляслаў I Высокі
Пераемнік Генрых II Набожны

Нараджэнне 1165[1]
Смерць 19 сакавіка 1238
Месца пахавання
Род Сілезскія Пясты
Бацька Баляслаў I Высокі[d][3]
Маці Christina[d]
Жонка Ядвіга Сілезская[d]
Дзеці Генрых II Набожны, Konrad the Curly[d] і Gertrud of Silesia[d]
Дзейнасць манарх
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Генрых I Барадаты, князь Велікапольскі (116319 сакавіка 1238) — сын Баляслава I, князя Сілезіі.

Біяграфія[правіць | правіць зыходнік]

Уладанні Генрыха I

Генрых быў сынам князя Сілезіі Баляслава I ад яго другой жонкі Крысціны. Быўшы чацвёртым сынам, ён меў мала шанцаў на атрыманне ў спадчыну княства, але смерць яго старэйшых братоў Баляслава, Конрада і Ёхана, а таксама тое, што старэйшы зводны брат Яраслаў быў вымушаны выбраць духоўную кар'еру, зрабілі яго спадчыннікам Баляслава. У выніку Генрых пачаў пад кіраўніцтвам бацькі рыхтавацца да ўдзелу ў палітычных справах. Дзякуючы шлюбу з Ядвігай Сілезскай Генрых увайшоў у сваяцтва з кіраўнікамі Германіі, Венгрыі, Багеміі і Францыі.

Князь Сілезіі[правіць | правіць зыходнік]

Да моманту смерці Баляслава ў 1201 годзе Генрых быў гатовы да ўзыходжання на прастол. Аднак неўзабаве пасля гэтага пачаліся цяжкасці. Напачатку 1202 года яго дзядзька Мешка Крываногі, скарыстаўшыся смерцю пляменніка апольскага князя Яраслава, захапіў Апольскае княства. Дзякуючы ўмяшанню гнезненскага архібіскупа Генрыха Кетліца і уроцлаўскага біскупа Кіпрыяна канфлікт удалося загасіць: Мешка адмовіўся ад прэтэнзій на землі Генрыха, а за Апольскае княства выплаціў кампенсацыю, якой Генрыху прыйшлося падзяліцца з царкоўнікамі за падтрымку.

У 1202 годзе сканаў велікапольскі князь Мешка III, і за велікакняжацкі прастол разгарнулася барацьба. Генрых імкнуўся захоўваць нейтралітэт, аднак пасля таго, як у 1206 годзе Уладзіслаў III Танканогі быў зрынуты Лешакам Белым, Генрыху быў прапанаваны Уладзіславам III выгодны абмен: Любушская зямля на Каліш у Вялікай Польшчы. Генрых пагадзіўся, аднак на Калішскі рэгіён прэтэндаваў пляменнік Уладзіслава III Уладзіслаў Адоніч. Уладзіслава Адоніча падтрымаў гнезненскі архібіскуп, аднак Уладзіслаў III быў досыць моцны, каб выгнаць іх абодвух. Гэта паставіла Генрыха ў цяжкае становішча, з прычыны таго, што ён быў абавязаны архібіскупу за падтрымку ў спрэчцы з Мешкам Крываногім. У выніку ён прыняў бок Уладзіслава III, але затым аддаў Калішскі рэгіён (за выключэннем Познані) Уладзіславу Адонічу. Гэта, у сваю чаргу, абвастрыла яго адносіны з Уладзіславам III, якія ў выніку былі ўрэгуляваны на сустрэчы ў Глогаве ў 1208 годзе.

У 1210 годзе Папа Рымскі Інакенцій III выдаў булу з адлучэннем Лешака Белага ад царквы. Гэтым скарыстаўся Мешка Крываногі, які захапіў Кракаў і прысвоіў сабе тытул вялікага князя. Була была выдадзена па запыце ананімнага «князя Сілезіі», якім мог быць толькі Генрых I (Мешка Крываногі тытулаваў сябе князем Апольска-Рацібужскім). Сітуацыя стала вельмі заблытанай: ніхто не разумеў, хто ж валодае рэальнай уладай.

Пасля таго, як у 1211 годзе Мешка Крываногі сканаў, гнезненскі архіепіскап Генрых Кетліц адправіў у Рым прашэнне аб зняцці інтэрдыкту з Лешака Белага. Генрых I, нягледзячы на тое, што ён цяпер быў старэйшым з Пястаў, не стаў прэтэндаваць на прастол, і Лешак стаў вялікім князем.

Генрыха тым часам значна больш, чым велікакняжацкі прастол, цікавіла Любушская зямля. Ва Уладзіслава III, які атрымаў яе ў 1206 годзе, яна была адабрана лужыцкім маркграфам Конрадам II. Генрых адправіў пасольства ў Альтэнбург да імператара Атона IV, просячы вярнуць Любушскую зямлю Сілезскаму княству, але адказу не атрымаў, і прыступіў да падрыхтоўкі сілавога рашэння пытання. Да шчасця, 6 мая 1210 года маркграф Конрад II сканаў, і Генрых без вайны атрымаў Любушскую зямлю з горадам Губенам.

Некаторы час тры Пясты — Генрых Барадаты, Лешак Белы і Уладзіслаў Танканогі — падтрымлівалі адзін аднаго, фактычна ўтварыўшы трыўмвірат. Аднак у 1223 годзе Уладзіслаў Адоніч пры падтрымцы Святаполка II Памеранскага захапіў Уйсце ў Вялікай Польшчы. Асабістыя праблемы адцягнулі Уладзіслава III ад агульнапольскіх спраў, і ў 1225 годзе Генрых, скарыстаўшыся тым, што Лешак знаходзіўся ў рускіх землях, нечакана заняў Кракаў. Аднак да вайны справа не дайшла, бо ў гэты ж час у Любушскую зямлю ўварваўся цюрынгскі ландграф Людвіг IV. Каб пазбегнуць праблем з Уладзіславам III, Генрых аддаў перавагу заключыць саюз з Лешакам і Конрадам Мазавецкім. Барацьба за Любушскую зямлю працягвалася да 1230 года, калі пераемнік Людвіга — Генрых IV Распэ — адмовіўся ад барацьбы, і прадаў свае прэтэнзіі на яе магдэбургскаму архібіскупу Альбрэхту фон Кефенбургу. У выніку Генрых здолеў утрымаць за сабой стратэгічна важную для княства тэрыторыю. У выніку канфлікту з герцагам Барнімам Памеранскім ён змог атрымаць замак у Цэдыні.

У 1227 годзе Лешак Белы вырашыў канчаткова дазволіць праблемы з іншымі Пястамі, і арганізаваў княжацкі з'езд у Гансаве. На з'езд не з'явіўся Уладзіслаў III, таксама стала вядома, што Святаполк II абвясціў пра незалежнасць Памераніі ад Польшчы. Вялікі князь запатрабаваў прыняць агульныя меры супраць Святаполка, але той атакаваў першым: 23 лістапада 1227 года Лешак і Генрых патрапілі ў засаду. Лешак быў забіты, а Генрых — цяжка паранены. Барацьба за агульнапольскі прастол аднавілася.

Спачатку верх браў Уладзіславаў III, але тут пачаліся праблемы з Уладзіславам Адонічам, і Уладзіславу III прыйшлося пераключыцца на Вялікую Польшчу. Гэта дазволіла Генрыху стаць намеснікам Кракава ад імя вялікага князя. У абмен на прызнанне Генрыха і яго нашчадства спадчыннікамі правоў на Вялікую Польшчу Генрых падаў ваенную падтрымку Уладзіславу III. У 1228 годзе пачалася вайна паміж Генрыхам і Конрадам Мазавецкім. Спачатку поспех быў на баку Генрыха, але неўзабаве ў яго пачаліся праблемы з кракаўскім дваранствам. Каб вырашыць канфлікт, Генрых вырашыў у 1229 годзе сустрэцца з Конрадам Мазавецкім у Спытковіцах; падчас гэтай сустрэчы ён быў схоплены і вывезены палонным у Плоцк. Пасля гэтага войска Конрада прайшлі Вялікую Польшчу і занялі Кракаў; Уладзіслаў III бег у Рацібуж. Не скарылася Конраду толькі Сілезія, дзе сын Генрыха — Генрых II Набожны — узяў на сябе рэгенцтва на час адсутнасці бацькі і арганізаваў абарону.

Аднак дапамога да Генрыха I прыйшла з нечаканага боку: у Плоцк прыехала яго жонка Ядвіга і ўгаварыла Конрада адпусціць мужа. Не жадаючы псаваць адносіны з еўрапейскімі дварамі, Конрад вызваліў Генрыха, узяўшы з яго абяцанне адмовіцца ад прэтэнзій на Кракаў. Пазней Папа вызваліў Генрыха ад гэтага абяцання, бо яно было дадзена пад прымусам.

У Конрада ў той час былі больш надзённыя праблемы: у Сандамірскай зямлі, якую ён жадаў перадаць свайму сыну Баляславу Мазавецкаму, дваранства падтрымлівала сына памерлага Лешака — Баляслава V. Генрых I і Уладзіслаў III арганізавалі ў 1231 годзе ваенную экспедыцыю ў Вялікую Польшчу, але не змаглі ўзяць Гнезна.

Нечакана Уладзіслаў III быў забіты каля Сьроды-Слёнскай. У сувязі з тым, што ў яго не было сыноў, яго прэтэнзіі на Вялікую Польшчу атрымаў у спадчыну Генрых, аднак гэтыя прэтэнзіі былі тут жа аспрэчаны. Спачатку, пасля смерці стрыечнага брата Казіміра Апольчыка, пасля якога засталіся малалетнія сыны Мешка II Апольскі і Уладзіслаў Апольскі, ён вырашыў прыняць рэгенцтва над Апольскім княствам, якія займалі стратэгічнае становішча на шляхі ў Кракаў. Аднак малапольскае дваранства падтрымала Генрыха, а ўдава Лешака, асцерагаючыся за будучыню свайго сына Баляслава V, перадала яму рэгенцтва над Сандамірскай зямлёй. Конрад Мазавецкі не стаў спрабаваць змагацца з велізарнай папулярнасцю Генрыха ў Малой Польшчы і Сандамірскай зямлі, і ў 1232 годзе Генрых увайшоў у Кракаў, дзе быў абвешчаны вялікім князем.

Вялікі князь польскі[правіць | правіць зыходнік]

У 1232 годзе Генрых пачаў барацьбу з Уладзіславам Адонічам за Вялікую Польшчу, аднак сілезскае дваранства не захацела ў гэтым удзельнічаць, а царква выступіла на баку Уладзіслава, і ўварванне скончылася правалам. У Малой Польшчы, аднак, поспех быў поўным, і ў 1233 годзе Генрых і Конрад папісялі пагадненне ў Хэлме: у абмен на адмову Генрыха ад прэтэнзій на малапольскія Ленчыцу і Серадзь, Конрад прызнаваў яго князем кракаўскім і вялікім князем польскім, а таксама рэгентам Баляслава V у Сандаміры.

Улетку 1234 года Генрых ізноў уварваўся ў Вялікую Польшчу. У адрозненне ад сітуацыі двухгадовай даўнасці Уладзіславаў Адоніч ужо не карыстаўся такой падтрымкай мясцовага дваранства, і гэтым разам поспех быў поўным: Генрых атрымаў палову Вялікай Польшчы, аж да ракі Варты. У гэтым жа годзе Генрых перадаў Мешку II і Уладзіславу Апольскаму Вялюнскую зямлю, атрымаўшы наўзамен непасрэдны кантроль над стратэгічна важным для яго Аполлем.

Імкнучыся захаваць кантроль над Кракавам для свайго нашчадства, Генрых звярнуўся да імператара Свяшчэннай Рымскай імперыі з просьбай прызнаць свайго сына Генрыха «каралём Польшчы», аднак канфлікт з царквой і смерць Генрыха 19 сакавіка 1238 года не далі гэтага зрабіць. Князем Ніжняй Сілезіі, Кракава і Вялікай Польшчы стаў яго сын Генрых II Набожны.

Сям'я і дзеці[правіць | правіць зыходнік]

У 1188 годзе Генрых ажаніўся з Ядвігай, дачкой Бертольдам IV Харутанскім. У іх было сямёра дзяцей:

Зноскі

  1. http://w.genealogy.euweb.cz/piast/piast4.html
  2. Deutsche Nationalbibliothek Агульны нарматыўны кантроль — 2012—2016. Праверана 10 снежня 2014.
  3. Lundy D. R. The Peerage

Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]