Прагляд зыходнага тэксту старонкі Ельня (балота)

[[Файл:Elnia road 2018.jpg|міні|250px]]
'''Балотны масіў Ельня''' — адзін з буйнейшых у [[Беларусь|Беларусі]] комплексаў [[вярховае балота|верхавых]] і пераходных балот са шматлікімі азёрамі, якія надаюць разнастайнасць ландшафту. Для аховы створаны заказнік [[Заказнік Ельня|Ельня]].

== Геаграфія ==
Па ўсім балоце раскіданы невялікія астравы, пакрытыя драбналістымі і [[Яловыя лясы|яловымі лясамі]]. Большая частка балотнага масіву зарасла невысокай [[хвоя звычайная|хвояй]], але сустракаюцца і даволі значныя адкрытыя ўчасткі са шматлікімі дробнымі азёрамі і вокнамі чыстай вады. Расліннасць на балотнай частцы заказніка характэрная для верхавых балот і прадстаўлена хваёва-хмызнякова-сфагнавымі і хмызнякова-сфагнавымі супольнасцямі.

Балота Ельня размешчана на водападзеле рачных басейнаў. Цэнтральная яго частка ўзвышаецца над перыферыйнымі ўчасткамі на 7 метраў. Глыбіня тарфяной залежы ў сярэднім складае 3.8, а месцамі дасягае 8.3 метра. З балотнага масіву выцякаюць тры ракі, а ў яго не ўпадае ніводнай. На тэрыторыі балота налічваецца больш за 100 азёр, якія ўяўляюць сабой рэшткі існаваўшага некалі аднаго вялікага возера. Большасць з іх злучана паміж сабой рэкамі і пратокамі. Аснову воднага сілкавання балота складаюць грунтовыя воды і ападкі.

У выніку меліярацыі прылягаючых тэрыторый і часткі балота адбыліся істотныя змены гідралагічных умоў комплексу. Пракладка шматлікіх каналаў і выраўноўванне рэк прывялі да зніжэння ўзроўню грунтовых вод, што стала адной з асноўных прычын практычна штогадовых буйных пажараў на балоце.

У сувязі з цяжкай даступнасцю і спецыфікай ландшафтаў (каля 60 % лесу расце на балоце, а самі лясы характарызуюцца нізкай прадукцыйнасцю) тэрыторыя выкарыстоўваецца чалавекам абмежавана. Лесаэксплуатацыйныя работы вядуцца ў асноўным па перыферыі балотнага масіву і на мінеральных астравах, сельскагаспадарчая дзейнасць адсутнічае. Тэрыторыя выкарыстоўваецца як для прамысловых нарыхтовак, так і для аматарскага збору грыбоў і ягад. На азёрах мясцовае насельніцтва ловіць рыбу.

[[Файл:PANO 20210531 193814.jpg|750px|center|thumb|Панарама балота з экалагічнай сцежкі]]

== Фаўна і флора ==

На тэрыторыі заказніка сустракаецца 98 відаў птушак, 23 з якіх занесены ў Чырвоную кнігу Беларусі. Характэрная рыса балотнага масіву Ельня — наяўнасць разрэджаных калоній кулікоў на балоце і шматлікіх калоній чайкавых на азёрах. Ельня — месца гнездавання птушак, тыповых для комплексаў верхавых балот: {{bt-bellat|Гагара чорнаваллёвая{{!}}чорнаваллёвага гагача|Gavia arctica}}, {{bt-bellat|Курапатка белая{{!}}пардвы|Lagopus lagopus}}, {{bt-bellat|Залацісты сявец{{!}}залацістай сеўкі|Pluvialis apricaria}}, {{bt-bellat|Кулон сярэдні{{!}}сярэдняга кулона|Numenius phaeopus}}, {{bt-bellat|Гаршнэп{{!}}стучка|Lymnocryptes minimus}} і {{bt-bellat|Уліт вялікі{{!}}куліка-селянца|Tringa nebularia}}. Рэдкія для Беларусі ўвогуле, яны сустракаюцца тут у значнай колькасці. Акрамя іх на балоце гняздуюцца {{bt-bellat|дзербнік|Falco columbarius}} і {{bt-bellat|арол-вужаед|Circaetus gallicus}}. Колькасць найбольш рэдкіх і значных відаў птушак прыведзена ў табліцы.

Балотны масіў Ельня мае вялікае значэнне як месца прыпынення мігрыруючых гусей, качак і жураўлёў на вясновых і восеньскіх пралётах. У гэты час на вадаёмах звычайныя і шматлікія {{bt-bellat|гусь-гуменніца{{!}}гусі-гуменніцы|Anser fabalis}}, {{bt-bellat|Белалобая гусь{{!}}белалобыя гусі|Anser albifrons}}, {{bt-bellat|качка-свіцьва{{!}}качкі-свіцьвы|Anas penelope}}, {{bt-bellat|качка-чырок{{!}}качкі-чыркі|Anas querquedula}}; сустракаюцца таксама {{bt-bellat|шэрая гусь|Anser anser}}, {{bt-bellat|Піскулька{{!}}гусь-піскулька|Anser erythropus}}, {{bt-bellat|Шылахвостка{{!}}качка-шылахвостка|Anas acuta}}, {{bt-bellat|савукі|Mergus}}.

[[Файл:Rasica kruglalistaya.jpg|alt=Расіца круглалістая|міні|250px|[[Расіца круглалістая]]]]
З раслін, якія растуць на тэрыторыі балота і на мінеральных астравах, 11 відаў уключаны ў Чырвоную кнігу. Сярод іх і рэдкія для Беларусі {{bt-bellat|бяроза карлікавая|Betula nana}} і {{bt-bellat|марошка прысадзістая|Rubus chamaemorus}}. Фаўна наземных пазваночных уключае 7 відаў земнаводных, 5 відаў паўзуноў, 31 від млекакормячых (большасць з іх пражывае на перыферыйных участках балота ці наведвае яго ў пошуках корму). Адзначаецца высокая колькасць {{bt-bellat|гадзюка звычайная{{!}}гадзюкі звычайнай|Vipera berus}}.

=== Неспрыяльныя фактары ===
{{Балоты Беларусі}}
Паніжэнне ўзроўню грунтовых вод у выніку пракладання каналаў сярод балота, выраўноўвання рэк і асушэння перыферыйных участкаў балота. Парушэнне гідрарэжыму прыводзіць да пачашчэння пажараў, змянення відавога саставу флоры, зарастання адкрытых участкаў балот хмызнякамі і лесам.

Выпальванне расліннасці і пажары. Пажары і паніжэнне ўзроўню грунтовых вод аказваюць істотны ўплыў на стан папуляцый птушак, якія тут гняздуюцца і спыняюцца падчас міграцый. У першую чаргу, у выніку пажараў змяншаецца плошча тыповых балотных экасістэм, а знішчэнне журавін значна змяншае кармавую базу для многіх відаў птушак.

Фактар неспакою. У апошнія гады рыбаловы і паляўнічыя пачалі ўсё часцей наведваць азёры. Гэта прыводзіць да разбурэння гнёздаў многіх відаў птушак, у тым ліку і занесеных у Чырвоную кнігу. Балота пачынае губляць сваю значнасць як месца канцэнтрацыі мігрыруючых гусей і жураўлёў. Адна з прычын такога становішча — зніжэнне ўзроўню грунтовых вод, што зрабіла балота больш даступным для чалавека вясной.

Нерэгламентаваны збор журавін прыводзіць да сур'ёзнага пашкоджання наглебавага покрыва і з'яўляецца яшчэ адным фактарам парушэння спакою жывёл.

== Літаратура ==
* {{Крыніцы/Скарбы прыроды Беларусі}}
* {{крыніцы/ЭПБ|2|Е́льня||266}}

== Спасылкі ==
* [http://iba.ptushki.org/be/iba/33/full Ельня на сайце ГА "Ахова птушак Бацькаўшчыны"] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20210422033621/http://iba.ptushki.org/be/iba/33/full |date=22 красавіка 2021 }}
* [https://www.svaboda.org/a/28696861.html Дрыгва: беларускі экстрым. - Фотарэпартаж Радыё "Свабода"]

[[Катэгорыя:Балоты Беларусі]]
[[Катэгорыя:Тэрыторыі, важныя для птушак]]
[[Катэгорыя:Балоты паводле алфавіта]]
[[Катэгорыя:Балоты Мёрскага раёна]]
[[Катэгорыя:Балоты Віцебскай вобласці]]