Калаян (цар Балгарыі)

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Калаян
балг.: Калоян

цар Балгарыі
1197 — 1207
Папярэднік Пётр IV
Пераемнік Барыл

Нараджэнне 1168
Смерць 8 кастрычніка 1207[1] ці жнівень 1207
Месца пахавання
Род Асені
Бацька NN[d][2]
Жонка Ганна Куманката[d]
Дзеці Марыя Балгарская[d] і Марыя[d][2]
Дзейнасць суверэн
Аўтограф Выява аўтографа
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы
Балгарыя ў 1204 годзе

Калая́н — балгарскі цар (1197, каля Салуні, Візантыйская імперыя (цяпер — рэгіёне Цэнтральная Македонія, Грэцыя)—1207), малодшы брат цароў Івана Асеня I і Пятра IV. Адзін з самых вядомых кіраўнікоў Другога балгарскага царства.

Вайна з Візантыяй[правіць | правіць зыходнік]

Калаян аднавіў вайну з Візантыяй у 1199 годзе, скарыстаўшыся паслабленнем імператарскай улады і шматлікімі мецяжамі. На баку балгараў вялі вайну куманы (полаўцы), якія ўрываліся далёка ўглыб візантыйскіх уладанняў. У 1201 годзе Калаян узяў Канстанцу, затым Варну (дзе палонныя былі закапаны жывымі). У Македоніі падняў мяцеж супраць Візантыі балгарскі феадал Дабрамір Хрыз у саюзе з вайскаводам Мануілам Каміцам. Ім абодвум Калаян аказваў тайную падтрымку. Дабрамір Хрыз захапіў гарады Бітала і Прылеп, яго атрады пракраліся ў Фесалію і ў Пелапанес. Усе гэтыя паражэнні прымусілі Візантыю прымірыцца з адпадзеннем балгараў. У 1202 годзе імператар Аляксей III прызнаў незалежнасць Балгарыі. Пасля гэтага візантыйская армія здолела разбіць мяцежнікаў, Каміца і Хрыз скарыліся, пра іх далейшы лёс нічога не вядома.

У 12011202 гадах Калаян вёў адначасова вайну з венграмі. Кароль Венгрыі Імрэ ў 1201 годзе захапіў Сербію і частку Балгарыі, але ў 1202 годзе ён быў узяты ў палон. У выніку пад уладу балгараў перайшлі важныя дунайскія гарады Бранічаў і Бялград. За кароткі час Балгарыя ператварылася ў наймацнейшую дзяржаву Балканскага паўвострава. У лістападзе 1204 года Папа Інакенцій III прызнаў Калаяна каралём (г.зн. царом), а балгарская патрыярхія стала незалежнай ад Канстанцінопаля.

Вайна з крыжакамі[правіць | правіць зыходнік]

Рэканструкцыя па чэрапе аблічча цара Калаяна

13 красавіка 1204 года крыжакі, якія прыплылі да Канстанцінопаля на венецыянскіх судах, узялі і разрабавалі сталіцу Візантыі і стварылі на яе абломках Лацінскую імперыю. Калаян адправіў да першага лацінскага імператара Балдуіна пасольства з прапановай дружбы, але атрымаў пагардлівую адмова. Лаціняне лічылі сябе спадчыннікамі Візантыі і адпаведна ўсіх тэрыторый, якія ёй падпарадкоўваліся. Яны нават пагражалі спустошыць яго краіну і «вярнуць яго ў рабства, з якога ён выйшаў». Тым часам Калаян прымаў пасольствы ад грэкаў з Фракіі, з Пелапанеса і іншых частак Візантыйскай імперыі, якія не жадалі падпарадкоўвацца каталікам; ён адправіў грэкаў па іх гарадах, загадаўшы рыхтаваць паўстанне на Вялікдзень.

Вясной 1205 года паўстанні грэкаў ахапілі ўсю Фракію. Крыжакі спешна пакінулі горад Адрыянопаль (Эдырнэ); імператар Балдуін з лацінянамі выступіў супраць грэкаў, якія былі дрэнна арганізаваны і не маглі супрацьстаяць закутай у жалеза рыцарскай конніцы. Балдуін хутка падышоў да Адрыянопаля, за сценамі якога ён убачыў балгарскі сцяг. Калаян выступіў насустрач рыцарам з балгарамі, влахамі і полаўцамі, апошнія ўжылі традыцыйную качавую тактыку — кінуліся на ўцёкі і завабілі крыжакоў, якія падставілі сябе пад удар галоўнага войска (14 красавіка 1205 года). Лаціняне пацярпелі разгромнае паражэнне, сам імператар патрапіў у палон і быў пакараны смерцю Калаянам. Жафруа дэ Вілардуэн пісаў, што ў гэтай бітве загінуў цвет рыцарскай магутнасці, армія Лацінскай імперыі была абяскроўлена, многія крыжакі ў паніцы беглі ў Заходнюю Еўропу. Сабраўшы падмацаванні, новы імператар Генрых, брат Балдуіна, спыніў наступ балгараў пад самым Канстанцінопалем. На кароткі час у руках крыжакоў засталіся ў Фракіі, акрамя сталіцы, толькі Радоста і Сіліўрыя. Магутнасць Калаяна было вяліка, Папа Інакенцій III адправіў яму амаль ліслівая ліст, у якім фактычна папярэджваў пра новы наступ крыжакоў з Захаду і раіў заключыць мір (у той час як рыцары спадзяваліся, што Папа назаве Калаяна ворагам хрысціянства і абвесціць супраць яго новы крыжовы паход).

Улетку 1205 года полаўцы перайшлі за Дунай з-за спякоты, а Калаян заваяваў Філіпопаль, узяў Серэ, не спрабаваў пакуль штурмаваць умацаваныя Фесалонікі (Салунь), але руйнаваў краіну. Лаціняне перайшлі ў наступ, пачалі жорстка душыць грэчаскую Фракію, аднак іх поспехі былі нязначнымі. У 1206 годзе пачаўся новы наступ балгараў, у студзені іх саюзнікі полаўцы раскінулі лагер пад самым Канстанцінопалем. Увесь 1206 год Калаян спусташаў Фракію. Ён разбурыў мноства гарадоў, выводзіў з іх грэкаў на Дунай, дзе рассяляў іх у зноў заснаваных гарадах з грэчаскімі назвамі. Рыцары былі разбіты ва ўсіх сутычках і адседжваліся за сценамі гарадоў, а Фракія была спустошана так, што і ў XX стагоддзі можна было знайсці разваліны гарадоў, разбураных балгарамі. Калаян называў сябе Рамеябойцам і гаварыў, што помсціць за крывавыя расправы над балгарамі візантыйскага імператара Васіля II Балгарабойцы. Аднак наступ балгараў аб’ектыўна выратаваў Нікейскую імперыю Феадора Ласкарыса ад разгрому крыжакамі, дазволіла ўмацаваць новы ачаг грэчаскай дзяржаўнасці, а пасля адваяваць Канстанцінопаль і аднавіць Візантыйскую імперыю.

Лацінянам прыйшлося пайсці на вялікія саступкі грэчаскаму насельніцтву, і ўвосень 1206 года Генрых пры падтрымцы грэкаў узяў Стара-Загору, дашчэнту зруйнаваў Анхіял, Агафопаль, Фермы. У сакавіку — красавіку 1207 года Калаян трымаў аблогу Адрыянопаля, але хваробы і недахоп правіянта вымусілі яго адступіць. 4 верасня 1207 года Баніфацый Манферацкі, кароль Фесаланікскі, загінуў у бітве з балгарамі каля Масінопаля, з яго чэрапа Калаян зрабіў чашу. Пасля гэтага Калаян аблажыў Фесалонікі, але ў кастрычніку 1207 года быў забіты змоўшчыкамі, царом стаў яго пляменнік Барыл. Паводле іншых даных, Калаян памёр пасля недоўгачасовай хваробы (верагодна, ад пнеўманіі).

Урачыстае перапахаванне 19 красавіка 2007 года[правіць | правіць зыходнік]

саркафаг Цара Калаяна ў Вяліка-Тырнаве

Цар Калаян быў урачыста перапахаваны 19 красавіка 2007 года ў прысутнасці прэзідэнта Балгарыі Георгія Пырванава, вышэйшых прадстаўнікоў Арміі, Цэрквы і навукоўцаў у Царква Сарака Вялікамучанікаў у горадзе Вяліка-Тырнава, які быў сталіцай падчас яго кіравання. На саркафагу кіраўніка інкруставаны яго асабісты знак.

Литература[правіць | правіць зыходнік]

Зноскі

  1. Deutsche Nationalbibliothek Агульны нарматыўны кантроль — 2012—2016. Праверана 12 жніўня 2015.
  2. а б Lundy D. R. The Peerage

Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]

  1. http://www.bg-history.info/?p=calendar&statiaid=371
  2. Рэканструкцыя твараў балгарскіх цароў
  3. Заваяванне Канстанцінопаля, Жафруа дэ Вілардуэн
  4. Гісторыя, Мікіта Ханіят