Льейда

Льейда
Герб[d]	Сцяг
Краіна	Іспанія
Аўтаномная супольнасць	Каталонія
Правінцыя	Льейда
Раён	Сегрыя
Каардынаты	41°37′ пн. ш. 0°38′ у. д.HGЯO
Мэр	Fèlix Larrosa i Piqué[d]
Першая згадка	6 стагоддзе да н.э.
Плошча	211,7 км²
Вышыня	155 — 300 м
Водныя аб’екты	Segre[d], Noguerola[d], Canal d'Urgell[d], Canal de Seròs[d], canal auxiliar d'Urgell[d], Canal de Balaguer[d] і Canal d'Aragó i Catalunya[d]
Насельніцтва	139176 чалавек (2015)
Шчыльнасць	660 чал./км²
Агламерацыя	250000 чалавек
Этнахаронім	Lleidata / lleidatana
Часавы пояс	UTC+1, летам UTC+2
Тэлефонны код	+(34)973
Паштовыя індэксы	25001 — 25008
Аўтамабільны код	L
Афіцыйны сайт	paeria.es/cas/ (ісп.)
	Медыяфайлы на Вікісховішчы

Лье́йда (катал.: Lleida [ˈʎɛjðə], мясц. [ˈʎejðɛ]), Ле́рыда (ісп.: Lérida [ˈleɾiða]) — горад і муніцыпалітэт на паўночным усходзе Іспаніі, сталіца правінцыі Льейда ў складзе аўтаномнай супольнасці Каталонія. Муніцыпалітэт знаходзіцца ў складзе раёна (камаркі) Сегрыя. Размешчаны на р. Сегрэ. Займае плошчу 211,7 км². Насельніцтва горада — 139 176 чалавек (шосты па колькасці насельніцтва горад Каталоніі). Скораснымі аўтамабільнымі і чыгуначнымі магістралямі звязаны з Мадрыдам і Барселонай.

Гісторыя[правіць | правіць зыходнік]

Старажытны горад іберыйскага племя ілергетаў. З канца 3 ст. да н.э. Іле́рда (лац.: Ilerda) пад уладай рымлян, атрымала статус муніцыпія. У перыяд грамадзянскіх войнаў канца Рэспублікі ў 49 да н.э. захоплена Юліем Цэзарам^[3].

З пачатку 6 ст. н.э. цэнтр біскупства. У 714 узята мусульманамі. У 1149 адваявана Рамонам Берэнгерам IV, увайшла ў склад каралеўства Арагон, у 1150 атрымала фуэра. З 1214 у Льейдзе неаднаразова збіраліся кортэсы Арагона і Каталоніі. Да канца 15 ст. у Льейдзе пражывала шматлікая іўдзейская абшчына^[3].

У час Трыццацігадовай вайны 1618-48 некалькі разоў бралася ў аблогу французскімі сіламі. У перыяд вайны за Іспанскую спадчыну (1701—1714) падтрымлівала прэтэндэнта ад Габсбургаў. У 1707 захоплена Філіпам V Бурбонам, падверглася рабаванню. У 1714 пазбаўлена фуэра і іншых прывілеяў. З 1822 сталіца аднайменнай правінцыі^[3].

У час Грамадзянскай вайны 1936—1939 неаднаразова падвяргалася бамбардзіроўкам германскай авіяцыі, 3 красавіка 1938 узята войскамі Ф. Франка. З 1979 у складзе аўтаномнай супольнасці Каталонія^[3].

Славутасці[правіць | правіць зыходнік]

Руіны замка Суда (12-13 стст.; разбураны ўзрывамі ў 1812 і 1936)
рамана-гатычны сабор Сеу-Вельа, пабудаваны па планах Перэ дэ Кома на месцы мячэці (1203-78). Захавалася 8-гранная званіца (кан. 14 ст. — 1431). У 1707 пераўтвораны ў крэпасць. Раманская скульптура парталаў часткова выдае маўрытанскі ўплыў. Захаваўся клуатр канца 13-14 стст. з разнымі капітэлямі і гатычная вежа.
Фрагменты забудовы мусульманскага перыяду, напрыклад, т.зв. партал Магдаліны (катал.) (бел. 10-12 стст.
Царква Сан-Ільярэнс (неф кан. 12 ст.; капэлы і 8-гранная званіца 15 ст.),
Царква Сан-Марці (Св. Марціна Турскага; 12 ст., перабудавана ў 15 ст.),
Неагатычная царква Сан-Джаан (кан. 19 ст.),
Ратуша (былы палац Паэрыя; раманскі фасад 13 ст.; на 1-м паверсе — Археалагічны музей),
новы сабор у стылі класіцызму (1761—1781);
Палац правасуддзя (1952)^[3].

Культура[правіць | правіць зыходнік]

Дзейнічаюць епархіяльны музей (1893; рэлігійнае мастацтва; у біскупскім палацы), мастацкі музей Жаўмэ Марэра^[ca] (1917; жывапіс 20 ст.), гістарычны музей (у будынку шпіталя Св. Марыі 15 ст., рэнесанснае паціа) і інш^[3].

У горадзе размешчаны адзін з найстарэйшых у Іспаніі Універсітэт Льейды, які быў заснаваны ў 1300. Закрыты ў 1717, ізноў адкрыты ў 1991. Дзейнічае Даследчы інстытут Льейды^[3].

Маецца футбольны клуб «Льейда» (1939), які выступае на стадыёне «Кам д’эспортс» (1919, каля 13,5 тыс. месцаў). Штогод праводзіцца гарадское гастранамічнае свята слімакоў (у 2007 сабраў больш за 200 тыс. турыстаў)^[3].