П’ер дэ Ферма

П'ер дэ Ферма
Pierre de Fermat
Дата нараджэння	не раней за 31 кастрычніка 1607 і не пазней за 6 снежня 1607
Месца нараджэння	Бамон-дэ-Ламань[d], Каралеўства Францыя
Дата смерці	12 студзеня 1665(1665-01-12)[…]
Месца смерці	Кастр, Каралеўства Францыя
Месца пахавання	Кастр
Грамадзянства	Францыя
Жонка	Louise de Long[d]
Род дзейнасці	матэматык, адвакат, суддзя, паліглот, юрыст
Навуковая сфера	матэматыка
Месца працы	Parliament of Toulouse[d]
Навуковая ступень	бакалаўр права[d] (1626)
Альма-матар	Стары ўніверсітэт Арлеана[d]
Вядомы як	аўтар Вялікай тэарэмы Ферма
Медыяфайлы на Вікісховішчы

П’ер дэ Ферма́ (фр.: Pierre de Fermat, 17 жніўня 1601 — 12 студзеня 1665) — французскі матэматык, адзін са стваральнікаў аналітычнай геаметрыі, матэматычнага аналізу, тэорыі імавернасцей і тэорыі лікаў. Па прафесіі юрыст, з 1631 — радца парламента ў Тулузе. Бліскучы паліглот. Найбольш вядомы фармулёўкай Вялікай тэарэмы Ферма.

Біяграфія

П’ер Ферма нарадзіўся 17 жніўня 1601 года ў гасконскім гарадку Бамон-дэ-Ламань (Beaumont-de-Lomagne, Францыя). Яго бацька, Дамінік Ферма, быў заможным гандляром, другім гарадскім консулам; маці, Клер дэ Лонг — выкладчыца матэматыкі. У сям’і, акрамя П’ера, былі яшчэ адзін сын і дзве дачкі. Ферма атрымаў юрыдычную адукацыю — спачатку ў Тулузе, а затым у Бардо і Арлеане.

У 1631 годзе, паспяхова скончыўшы навучанне, Ферма выкупіў пасаду каралеўскага саветніка парламента (іншымі словамі, члена вышэйшага суда) у Тулузе. У гэтым жа годзе ён ажаніўся з далёкаю сваячкай маці, Луізай дэ Лонг. У іх было пяцёра дзяцей.

Хуткі службовы рост дазволіў Ферма стаць членам Палаты эдыктаў у горадзе Кастр (1648). Менавіта гэтай пасадзе ён абавязан прыстаўкаю да свайго імені адзнакі знатнасці — часціцы de; з гэтага часу ён становіцца П’ерам дэ Ферма.

Каля 1652 года Ферма прыйшлося аспрэчваць паведамленне аб сваім скананні падчас эпідэміі чумы; ён сапраўды заразіўся, але выжыў.

У 1660 годзе планавалася яго сустрэча з Паскалем, але з-за дрэннага здароўя абодвух вучоных сустрэча не адбылася.

П’ер дэ Ферма памёр 12 студзеня 1665 года ў горадзе Кастр, падчас выязной сесіі суда. Першапачаткова яго пахавалі там жа, у Кастры, але неўзабаве (у 1675 годзе) прах перанеслі ў сямейны магільны склеп Ферма, у царкве аўгусцінцаў (Тулуза). Старэйшы сын, Клеман-Самуэль, выдаў пасмяротны збор яго прац, з якога сучаснікі і даведаліся пра выдатныя адкрыцці П’ера Ферма.

Сучаснікі апісваюць Ферма як сумленнага, акуратнага, ураўнаважанага і ветлівага чалавека, выдатна дасведчанага як у матэматыцы, так і ў гуманітарных навуках, знатака шматлікіх старажытных і жывых моў, на якіх ён пісаў нядрэнныя вершы.

Навуковыя дасягненні

Навуковыя працы па матэматычным аналізе, тэорыі імавернасцей і геаметрыі змешчаны ў трактаце «Розныя матэматычныя творы» (1679). Развіў метад каардынат, вывеў ураўненні прамой і крывых 2-га парадку. Сфармуляваў агульныя правілы дыферэнцавання і інтэгравання ступеннай функцыі, даў правіла вызначэння экстрэмумаў. Яго імем названы дзве тэарэмы тэорыі лікаў (вялікая тэарэма Ферма і малая тэарэма Ферма) і адзін з асноўных прынцыпаў геаметрычнай оптыкі (прынцып Ферма).

Ушанаванне памяці

• Найстарэйшы і самы прэстыжны ліцэй Тулузы носіць імя Ферма (Lycée Pierre de Fermat).

Гл. таксама

• Тэарэма Ферма-Эйлера
• Спіраль Ферма

Літаратура

• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 16: Трыпалі — Хвіліна / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2003. — Т. 16. — 576 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0263-6 (т. 16).

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме П’ер дэ Ферма
• Джон Дж. О’Конар і Эдмунд Ф. Робертсан. П’ер дэ Ферма (англ.) у архіве MacTutor.
• The Life and times of Pierre de Fermat (1601—1665) from W. W. Rouse Ball’s History of Mathematics
• The Mathematics of Fermat’s Last Theorem Архівавана 3 жніўня 2004.
• Fermat’s Achievements