Турма ў Гуантанама

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Гуантанама (значэнні).
Уваход у лагер Гуантанама, 16 лютага 2005 года.

Турма ў Гуантанама (англ.: Guantanamo prison), афіцыйная назва Лагер затрымання Гуантанама (англ.: Guantanamo Bay detention camp) — установа на амерыканскай ваеннай базе ў заліве Гуантанама на бестэрмінова арандаванай у Кубы тэрыторыі, дзе ўтрымліваюцца асобы, абвінавачаныя ў розных злачынствах уладамі ЗША, такіх як тэрарызм і вядзенне вайны на баку праціўніка. Па стане на ліпень 2021 года ў турме ўтрымлівалася 39 чалавек[1].

Размяшчэнне[правіць | правіць зыходнік]

На ўсходзе Кубы знаходзіцца правінцыя Гуантанама з аднайменным адміністрацыйным цэнтрам. На паўднёвым ўзбярэжжы (Карыбскае мора) размешчана бухта. У 1898 годзе ў паўднёвай частцы заліва пабудавана амерыканская ваенна-марская база. Яе прававы статус аформлены кубінска-амерыканскім дагаворам, падпісаным ў 1903 годзе, паводле якога раён Гуантанама перадаецца ў бестэрміновую арэнду ЗША. Сама турма знаходзіцца ва ўсходняй частцы амерыканскай тэрыторыі, недалёка ад пляжу Кітэры Біч[2].

Гісторыя[правіць | правіць зыходнік]

Турма зявілася ў студзені 2002 года, калі туды былі дастаўлены з Афганістана першыя 20 чалавек, якія абвінавачваліся «ва ўдзеле ў баявых дзеяннях на баку ісламскіх экстрэмістаў» — талібаў. Праз яе прайшло мноства замежнікаў, захопленых амерыканскімі войскамі ў ходзе аперацый на тэрыторыі Афганістана і Ірака. Усе яны, па сцвярджэнні амерыканскіх вайскоўцаў, удзельнічалі ў аперацыях на баку «Аль-Каіды» або руху «Талібан». Гуантанама таксама з’яўляецца месцам заключэння ўйгурскіх сепаратыстаў, якіх ЗША адмаўляюцца перадаваць КНР[3].

З моманту ўступлення на пасаду прэзідэнта Барак Абама неаднаразова заклікаў Кангрэс працаваць са сваёй адміністрацыяй над тым, каб закрыць турму[4]. 21 студзеня 2009 года, на 2-і дзень знаходжання на пасадзе, амерыканскі лідар падпісаў загад аб расфарміраванні ўстановы. Лагер павінен быў зачыніцца на працягу года. Суды на базе былі прыпынены на 120 дзён. Аднак рашэнне прэзідэнта не было выканана, турма працягнула функцыянаваць[5]. Тым больш, што 8 снежня 2010 года Палатай прадстаўнікоў Кангрэса выступіла супраць закрыцця лагера[6].

8 студзеня 2011 года Абама падпісаў закон, якім прадугледжвалася забарона выкарыстання сродкаў амерыканскага Міністэрства абароны на перасоўванне вязняў турмы ў Гуантанама на тэрыторыю Амерыкі. Акрамя таго, дакумент забараняў і перасоўванне зняволеных гэтай турмы ў іншыя краіны за выключэннем вельмі абмежаванага ліку выпадкаў[7].

У маі 2012 года на базе Гуантанама пачаўся суд над Халідам Шэйхам Махамедам, якога ЗША лічылі галоўным арганізатарам тэрактаў 11 верасня 2001 года. Ён і чатыры яго меркаваных супольніка паўсталі перад ваенным судом, дзе ім прад’яўлены афіцыйныя абвінавачванні[8].

У 2017 годзе 45-ы прэзідэнт Дональд Трамп адмяніў рашэнне Абамы па закрыцці аб’екта. Таксама ён дазволіў завоз у турму новых затрыманых[9].

Вязні[правіць | правіць зыходнік]

Колькасць[правіць | правіць зыходнік]

З 2002 па 2006 праз турму прайшло звыш за 750 замежнікаў. Каля 250 чалавек за гэты час вызвалілі, перавялі ў іншыя турмы або выдалі краінам, грамадзянамі якіх яны з’яўляюцца. Імёны астатніх да красавіка 2006 года трымаліся ў строгім сакрэце «з меркаванняў бяспекі». У красавіку Пентагон прадставіў спіс 558 былых і цяперашніх вязняў Гуантанама з 41 краіны. Па стане на красавік таго ж года, у турме заставалася 490 вязняў, з якіх толькі дзесяці былі прад’яўлены афіцыйныя абвінавачванні. Большасць — грамадзяне Саудаўскай Аравіі (132 чалавекі), Афганістана (125) і Емена (107). Да пачатку 2010 г. з турмы вызвалена больш за 530 чалавек[10]. Па стане на жнівень 2017 года ў турме ўтрымліваўся 41 чалавек[9].

Прававы статус[правіць | правіць зыходнік]

Затрыманыя і дастаўленыя на Гуантанама асобы падлягаюць суду спецыяльнай ваеннай камісіі, а іх статус праціўніка (варожага камбатанта) вызначае асаблівы трыбунал. Абодва гэтыя органа сфармаваны Міністэрствам абароны ЗША. Асоба, прызнаная праціўнікам, можа знаходзіцца ў зняволенні бестэрмінова.

Статус вязняў неаднаразова аспрэчваўся перад Вярхоўным судом ЗША, у прыватнасці, іх права на хабеас корпус, якое выканаўчая ўлада адмаўляла. Суд падтрымліваў гэта права (справы Хамдзі, Расула, Хамдана[11], Бумедзін[12]). Нягледзячы на тое, што Кангрэс пасля першых трох спраў прыняў у 2006 годзе закон, які пазбаўляе замежных баевікоў правы на хабеас корпус, суд прызнаў прымяненне гэтага закона неканстытуцыйным (2008), а менавіта, парушаючым палажэнне Канстытуцыі ЗША аб дапушчальным прыпыненні права. Суд таксама не знайшоў уважлівай аргументацыю ўрада, паводле якой дзеянне Канстытуцыі не распаўсюджваецца на Гуантанама.

Рашэння Вярхоўнага суда ад 12 чэрвеня 2008 года ў справах «Бумедзін супраць Буша» і «Аль Одан супраць ЗША» даюць зняволеным з Гуантанама права паставіць пад сумнеў законнасць свайго ўтрымання пад вартай, звярнуўшыся ў звычайныя грамадзянскія суды ЗША. Пасля гэтага было разгледжана амаль 53 справы і ў пераважнай большасці выпадкаў суд вынес рашэнне, якое прадпісвае вызваліць зняволеных Гуантанама.

Пасля свайго ўступлення ў пасаду ў студзені 2009 годзе новы прэзідэнт ЗША Барак Абама падпісаў шэраг распараджэнняў, у адпаведнасці з якімі былі сфармаваны тры рабочыя групы па пытаннях турмы ў Гуантанама.

Рабочая група па расследаваннях пацвердзіла, што Артыкул 3, агульная для ўсіх Жэнеўскіх канвенцый, з’яўляецца мінімальным стандартам, які рэгламентуе парадак абыходжання з любым зняволеным, што знаходзяцца ў падпарадкаванні ЗША падчас узброеных канфліктаў. У жніўні створаная пры рабочай групе аператыўная група завяршыла сваю дзейнасць і падала рэкамендацыі Міністэрству юстыцыі ЗША. Яны пацвердзілі, што ўказанні арміі ЗША ўтрымліваюць адэкватныя інструкцыі асобам, якія вядуць расследавання. Гэтая аператыўная група таксама выпрацавала некалькі рэкамендацый, накіраваных на зніжэнне рызыкі прымянення катаванняў або іншых формаў благога звароту ў адносінах да асобаў, перададзеных ва ўладу іншых дзяржаў.

Яшчэ адна рабочая група займалася пераглядам статусу ўсіх асоб, што ўтрымліваюцца ў Гуантанама для вызначэння таго, хто з вязняў можа быць вызвалены або пераведзены ў іншыя месцы зняволення, каго з іх варта судзіць, і як паступаць у выпадках, калі ўлады ЗША прынялі рашэнне, што зняволены не можа быць вызвалены або пераведзены ў іншую ўстанову. У студзені 2010 года рабочая група выпусціла справаздачу, у якой падрабязна апісала катэгорыі зняволеных, якія павінны быць пераведзены ў іншую ўстанову, пакараны па законе або жа пакінуты ў зняволенні на больш доўгі тэрмін. Па меркаваннях бяспекі быў накладзены мараторый на пераклад зняволеных у Емен. У Гуантанама аднавіліся ваенныя трыбуналы, дзейнасць якіх была прыпынена ў адпаведнасці з указамі прэзідэнта ЗША.

Трэцяя рабочая група занялася агульнымі пытаннямі перагляду палітыкі ўтрымання пад вартай у ЗША.

Члены Аль-Каіды[правіць | правіць зыходнік]

У канцы 2009 года вызваленне зняволеных з турмы стала аб’ектам супярэчнасцяў пасля таго, як высветлілася, што намеснікам лідара тэрарыстычнай арганізацыі Аль-Каіда на Аравійскім паўвостраве з’яўляецца Саід Алі аль-Шыхры, былы вязень турмы, вызвалены ў 2007 годзе[10]. Яшчэ ў маі міністэрства абароны ЗША апублікавала спіс з 74 былых зняволеных, якія падазраваліся ў вяртанні да тэрарыстычнай дзейнасці[10]. На думку кангрэсмена-рэспубліканца Піцера Хекстры, аснову Аравійскай ячэйкі «Аль-Каіды» складаюць людзі, што раней змяшчаліся ў турме Гуантанама[13]. У студзені 2010 года Абама распарадзіўся часова прыпыніць рэпатрыяцыю з Гуантанама грамадзян Емена[14]. Таксама паведамлялася, што былым вязнем Гуантанама з’яўляецца мула Закір, лідар баевікоў руху Талібан у афганскай правінцыі Гільменд[10].

Падчас вайны ў Лівіі 2011 года лівійскім міністр замежных спраў Муса Махамад Куса заявіў, што на баку паўстанцаў ваююць каля 300 баевікоў «Аль-Каіды», якія раней адбывалі зняволенне ў Гуантанама[15]. Да верасня 2013 года з турмы вызвалена 603 зняволеных. Як устаноўлена, 100 чалавек з гэтага ліку пасля свайго вызвалення вярнуліся да тэрарыстычнай дзейнасці, і яшчэ 74 падазраюцца ў гэтым[16].

Парушэнні правоў чалавека[правіць | правіць зыходнік]

Па дадзеных арганізацыі «Міжнародная амністыя» і іншых праваабаронцаў, а таксама па сведчаннях саміх былых вязняў, у Гуантанама да зняволеным прымяняюцца санкцыянаваныя ўрадам і прэзідэнтам ЗША[17] катаванні, у тым ліку імітацыі ўтаплення, пазбаўленне сну, уздзеянне гучнай музыкі. На думку Пентагона такое стаўленне нельга лічыць нялюдскім. Таксама лічыцца магчымым пакараць смерцю вязняў, якія далі прызнальныя паказанні пад катаваннямі[18].

Салім Ламрані з універсітэта Сарбона паведамляў пра лёс суданскага карэспандэнта тэлеканала Аль-Джазіра Самі аль-Хаджа, які ў 2001 годзе быў змешчаны ў амерыканскую турму. Па словах журналіста, ужо на базе Баграм амерыканскія салдаты працяглы час падвяргалі яго жорсткім катаванням (рэгулярныя збіцці, сексуальныя дамаганні, пагрозы згвалтавання, шматгадзіннае стаянне на каленях, траўля сабакамі), яго таксама пасадзілі ў клетку ў халодным авіяцыйным ангары. Як сказаў Самі аль-Хадж, катаванні працягнуліся пасля пераводу ў Гуантанама: яму не давалі спаць, збівалі, не аказвалі медыцынскую дапамогу[19]. 1 мая 2008 года ён быў адпушчаны і адпраўлены ў Судан. Па дамоўленасці з ЗША суданскія ўлады пагадзіліся забараніць аль-Хаджу працаваць журналістам і пакідаць межы дзяржавы[20].

Да пералічаных абвінавачваннях у парушэннях правоў чалавека дадаюцца абвінавачванні ў гвалтоўнай дэпартацыі. Калі ў адносінах да уйгураў — грамадзян Кітая было прызнана, што следствам выдачы іх Кітаю могуць стаць катаванні і адсутнасць справядлівага судаводства, то ў дачыненні да вязняў–грамадзян Расіі гэтага прызнана не было і сем чалавек было гвалтоўна дэпартавана ў Расію, дзе, на думку арганізацыі Human Rights Watch, яны падвергліся катаванням і здзекаванням[21].

У мастацтве[правіць | правіць зыходнік]

Гл. таксама[правіць | правіць зыходнік]

Заўвагі[правіць | правіць зыходнік]

  1. ↑ Администрация Байдена выдала заключенного из тюрьмы на базе Гуантанамо. Подданный Марокко, содержавшийся в спецтюрьме США с 2002 года, передан властям этой страны. Президент Байден обещал закрыть пенитенциарное учреждение (руск.). Deutsche Welle (19 ліпеня 2021). Праверана 19 ліпеня 2021.
  2. ↑ Турма ў Гуантанама на Google Картах
  3. ↑ Kerry Dumbaugh, "China-U.S. relations: Current Issues and Implications for U.S. Policy, " CRS Report for Congress October 1, 2007, p. 28.
  4. ↑ Обама снова призвал закрыть тюрьму в Гуантанамо
  5. ↑ газета.ru: МИД России обвиняет США
  6. ↑ Конгресс США не даёт закрыть Гуантанамо — Газета. Ru
  7. ↑ 8 января 2011 года Обама подписал закон, которым предусматривается запрещение использования средств американского Министерства обороны для перемещения узников тюрьмы в Гуантанамо на территорию США(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 9 студзеня 2011. Праверана 8 студзеня 2011.
  8. ↑ Би-би-си: На Гуантанамо начался суд над «организаторами 9/11» " Новости всего мира — Корреспондент
  9. ↑ а б В США могут увеличить число заключенных в Гуантанамо
  10. ↑ а б в г Freed Guantánamo inmates are heading for Yemen to join al-Qaeda fight (Праверана 8 сакавіка 2011)
  11. ↑ См. решение «Соединённые Штаты Америки против Салима Ахмеда Хамдана», Военные комиссии на базе Гуантанамо, 6 августа 2008 г. http://www.icrc.org/web/rus/siterus0.nsf/htmlall/IRRC_2009_873/$File/reports.pdf
  12. ↑ См. Меморандум-приказ, Лахдар Бумедьен и др. против Джорджа У. Буша и др., http://www.icrc.org/web/rus/siterus0.nsf/htmlall/IRRC_2009_873/$File/reports.pdf
  13. ↑ Hoekstra: Yemen group 'unique' threat (Праверана 8 сакавіка 2011)
  14. ↑ Обама: система безопасности в США дала опасный сбой Архівавана 19 лютага 2011. (Праверана 8 сакавіка 2011)
  15. ↑ Около 300 боевиков «Аль-Каиды» поддерживают повстанцев на востоке Ливии, заявил глава МИД Джамахирии Архівавана 11 сакавіка 2011. (Праверана 8 сакавіка 2011)
  16. ↑ At least 100 of the 603 freed Guantanamo Bay prisoners have returned to terrorism, U.S. intelligence report reveals (Праверана 17 верасня 2013)
  17. ↑ Джордж Буш заступился за пытки. Lenta.ru (8 марта 2008). Праверана 14 жніўня 2010.
  18. ↑ США: потенциальная казнь подвергнутых пыткам и впоследствии осуждённых узников Гуантанамо — это не правосудие - «Международная Амнистия». Архівавана з першакрыніцы 20 студзеня 2012. Праверана 15 верасня 2011.
  19. ↑ Молчание Репортёров без границ в отношении журналиста, подвергнувшегося пыткам в Гуантанамо [Сеть Вольтер]
  20. ↑ Lenta.ru: Масс-медиа: Оператора «Аль-Джазиры» освободили из Гуантанамо
  21. ↑ Human Rights Watch / Defending Human Rights Worldwide / Ðîññèÿ

Літаратура[правіць | правіць зыходнік]

  • David Glenn (2010). "The Record Keeper: Carol Rosenberg owns the Guantánamo beat". Columbia Journalism Review. 49 (4).
  • "Yasiin Bey (aka Mos Def) force fed under standard Guantánamo Bay procedure." The Guardian. Monday 8 July 2013. via YouTube—Video created by human rights organization Reprieve & directed by Asif Kapadia, shows Mos Def] force fed according to procedure at Guantanamo Bay detention camp.
Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Турма_ў_Гуантанама&oldid=4620036"