Тыпу Султан

Тыпу Султан
султан Майсура[d] 10 снежня 1782 — 4 мая 1799
Папярэднік	Хайдар Алі[d]
Пераемнік	Krishnaraja Wadiyar III[d]
Нараджэнне	20 лістапада 1750(1750-11-20) Дэванахалі[d], Сельская акруга Бангалор[d], Bangalore division[d], Карнатака, Індыя
Смерць	4 мая 1799(1799-05-04) (48 гадоў) Шрырангапатнам[d], Shrirangapattana Taluk[d], Мандзья[d], Kingdom of Mysore[d], Брытанская Індыя, Брытанская імперыя, Вялікабрытанія
Месца пахавання	Шрырангапатнам[d]
Бацька	Хайдар Алі[d]
Дзеці	Shezada Hyder Ali[d], Ghulam Muhammad Sultan Sahib[d], Abdul Khaliq Sultan[d], Fateh Hyder[d], Muiz-ud-din[d], Yasin Sahib[d], Subhan Sahib[d], Shukr-ullah[d] і Ghulam Ahmad[d]
Веравызнанне	іслам
Дзейнасць	палітык, пісьменнік, кіраўнік, змагар за свабоду
Званне	генерал
Бітвы	Anglo-Mysore Wars[d]
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Тыпу Султан (кан.: ಟಿಪ್ಪು ಸುಲ್ತಾನ್, урду: سلطان فتح علی خان ٹیپو); лістапад 1750 года, Дэванахалі — 4 мая 1799 года, Серынгапатам) — мусульманскі кіраўнік дзяржавы Майсур са сталіцай у Серынгапатаме, які ў саюзе з французамі вёў англа-майсурскія войны з Брытанскай Ост-Індскай кампаніяй.

«Тыгр Майсура», натхніцель супрацьстаяння брытанскім каланізатарам, пазіцыянуецца як нацыянальны герой у Пакістане і ў некаторых штатах Індыі.

Біяграфія

Тыпу нарадзіўся ў сям’і Хайдэра Алі, у той час афіцэра ў майсурскай арміі, і яго другой жонкі, Фацімы, ці Фахр-ун-Нісы. У розных крыніцах фігуруе як Султан-Фатэх-Алі-Хан-Шахаб, Тыпу-Сахіб-Бахадур-хан, Тыпу-Султан-Фатых або Алі-Хан-Бахадур-Тыпу-Султан.

Калі Тыпу быў дзіцем, яго бацька захапіў уладу ў Майсуры. Атрымаўшы ў спадчыну прастол пасля смерці бацькі, ён праявіў сябе як таленавіты палкаводзец, навуковец і паэт. Тыпу быў набожным мусульманінам, але большасць яго падданых былі індуістамі. Па просьбе французаў ён пабудаваў хрысціянскую царкву — першую ў Майсуры. Ён ведаў некалькі моў.

У знешняй палітыцы Хайдэр Алі і Тыпу Султан абапіраліся на саюз з французамі. Іх арміі, навучаныя французамі, паспяхова ваявалі з маратхамі, кіраўнікамі Малабара, Курга, Беднура, Карнатака і Траванкора. Тыпу Султан атрымаў значныя перамогі над англічанамі ў першай і другой англа-майсурскай войнах. Праз год пасля смерці бацькі заключыў з англічанамі ў 1784 годзе Мангалорскі дагавор.

Тыпу Султан вёў заваявальныя войны супраць сваіх суседзяў і жорстка душыў паўстанні ў межах сваіх тэрыторый, дэпартуючы цэлыя народы. Непрымірымы вораг англічан, у 1789 годзе ён напаў на саюзны ім Траванкор, чым справакаваў чарговы маштабны канфлікт. У выніку паражэння ў трэцяй англа-майсурскай вайне Тыпу быў вымушаны падпісаць зневажальны мір, страціўшы шэраг раней заваяваных тэрыторый, такіх як Малабар і Мангалор.

Вырашыўшы стварыць антыбрытанскую кааліцыю, кіраўнік Майсура накіраваў пасольствы ў Асманскую імперыю, Францыю і іншыя магутныя дзяржавы таго часу. Падчас Чацвёртай англа-майсурскай вайны аб’яднаныя сіламі брытанскай Ост-Індскай кампаніі і нізама Хайдарабада перамаглі Тыпу, і ён быў забіты 4 мая 1799 года, абараняючы цытадэль Серынгапатама.

Расправы Тыпу над палоннымі немусульманамі і ваеннапалоннымі ператварылі яго ў супярэчлівую фігуру індыйскай гісторыі. Дагэтуль індыйскія мусульмане ўзвялічваюць яго як нацыянальнага героя, тады як індуісты схільныя падвяргаць яго крытыцы. Тыпу правёў шэраг адміністрацыйных рэформаў у Майсуры; да яго інавацый адносяць і т.зв. майсурскія ракеты. Ён заахвочваў пашырэнне выкарыстання сваімі падданымі персідскай мовы і урду.

Літаратура

• В. Л. Крашенинников. Лев Майсура: Типу Султан. Наука, 1971.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Тыпу Султан