Харапа

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
На месцы раскопак

Хара́па (урду ہڑپہ) — археалагічны помнік на месцы старажытнага горада. Знаходзіцца на поўдзень ад былога рэчышча р. Раві ў штаце Пенджаб у Пакістане. Агульная плошча – 150 га. Горад належаў да Індскай цывілізацыі.

Археалогічныя даследаванні[правіць | правіць зыходнік]

Першыя археалагічныя раскопкі на месцы старажытнага горада былі праведзеныя ў 1872 г. брытанскім даследчыкам Артурам Канінгемам. У 1875 г. ён апублікаваў свае матэрыялы і зрабіў выснову, што яго знаходкі жывёльных выяў не адносяцца да вядомай індыйскай культуры. Аднак навуковы свет паставіўся да яго высноў скептычна.

Буйнамаштабныя раскопкі пачаліся ў 1920 г. і доўжыліся да 1940 г. У 1920–1921 гг. праца вялася пераважна на паўночным ўзгорку (курган F), зроблены раскоп даўжынёй 152 м і шырынёй каля 5 м. У 1926–1927 гг. было даследавана амаль 5 тыс. кв. м. і выяўлена 350 найменняў знаходак, у тым ліку ўзоры пісьма і пячатак. У наступным годзе былі выяўленыя рэшткі гаспадарчых будынкаў. У 1937–1938 гг. К. Н. Шастры раскапаў каля 50 пахаванняў (могільнік R37) на паўднёвым захадзе ад асноўнага гарадскога мура.

Раскопкі ўзнавіліся пасля ІІ Сусветнай вайны ў 1946 г., калі Морцімер Вілер даследаваў сцены галоўнай цытадэлі (курганы A i B). Апублікаваныя матэрыялы пераканаўча паказалі, што Харапа была заснаваная не арыйскім насельніцтвам. Аднак пазней археалагічныя пошукі увесь час перапыняліся неспрыяльнай палітычнай сітуацыяй.

У 1986 г. быў прапанаваны міжнародны міждысцыплінарны праект далейшых раскопак (HARP), які ўключаў сучасныя перадавыя метады даследавання. Пад эгідай гэтага праекта пошукі вядуцца да нашых дзён.

Гісторыя[правіць | правіць зыходнік]

Археалагічныя даследаванні паказалі, што гісторыя старажытнай Харапы падзяляецца на некалькі перыядаў. Найстаражытнейшы ахоплівае 3300–2800 гг. да н. э., калі на паўночна-заходнім ускрайку будучага горада ўзнікла неалітычнае паселішча земляробаў. Яны будавалі цагляныя хаціны з агменямі, ужывалі шліхтаваны крэмень, радовішча якога знаходзілася за 700 км ад Харапы. Але ўжо ў канцы неаліту мясцовыя жыхары ўзвялі два муры з сырой цэглы (каля 2 м у вышыню), якія абаранялі вуліцы, арыентаваныя з поўдня на поўнач на плошчы 10 га. Былі знойдзеныя печ для вытворчасці керамікі, а таксама ракавіны марскіх малюскаў, што сведчыць пра ажыццяўленне аддаленага гандлю.

У пачатку меднага веку былі пабудаваныя велізарныя свірны. Відавочна, зерне дастаўлялі ракою, на беразе старога рэчышча Раві раскапана зернясховішча. Важнае адрозненне Харапы ад іншых гарадоў Індскай цывілізацыі ў тым, што тут былі знойдзеныя могілкі. Даследаванне рэшткаў нябожчыкаў дало дадатковую інфармацыю пра яго жыхароў. У прыватнасці, аказалася, што ў Харапе гэтага перыяду быў нізкі (у параўнанні з паселішчамі іншых цывілізацый) узровень дзіцячай смяротнасці. Сярэдні ўзрост памерлых быў каля 34 гадоў, але многія дажывалі да 55. Вывучэнне зубоў паказала, што харапцы цярпелі ад лінейнай гіпаплазіі і карыесу, напэўна, праз недахоп і благую якасць ежы. Прычым жанчыны харчаваліся горш за мужчын. Дзяўчынкі атрымоўвалі меншую ўвагу, чым хлопчыкі.

Матэрыялы ад гарадской забудовы наступных двух перыядаў амаль не захаваліся з прычыны крадзяжу цэглы падчас раскопак на пабудову мясцовай лініі чыгункі. Затое багатую інфармацыю даюць могілкі. Нябожчыкаў хавалі галавою на паўночны ўсход ці скурчанымі ў позе зародка. Ля галавы размяшчалі керамічныя пасудзіны, упрыгожаныя малюнкамі паўлінаў, дрэў, лісця і зорак. Верхні пласт пахаванняў адметны вялікімі пасудзінамі, у якія клалі нябожчыкаў. Выявы на кераміцы нагадваюць матывы з Рыгведы.

Асноўнай крыніцай харчавання насельніцтва Харапы былі пшаніца і ячмень. Яны трымалі кароў, авечак і коз. Амаль нічога не вядома пра ролю палявання. Пакуль знойдзеныя толькі рэшткі самоў, якіх лавілі ў рацэ, а таксама марскіх рыбін.

Галерэя[правіць | правіць зыходнік]

Літаратура[правіць | правіць зыходнік]

Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]