Экспедыцыя Льюіса і Кларка
Экспедыцыя Льюіса і Кларка (май 1804 г. — верасень 1806 г.) — першая амерыканская экспедыцыя праз тэрыторыю Паўночнай Амерыкі ад Сент-Луіса да ціхаакіянскага ўзбярэжжа. На чале экспедыцыі былі капітан Мэрыўэтэр Льюіс і лейтэнант Уільям Кларк. Адметную ролю ў экспедыцыі адыграла шашонская правадыр Сакаджавея.
Падрыхтоўка[правіць | правіць зыходнік]
Ідэя экспедыцыі для навуковага вывучэння ўнутраных раёнаў Паўночнай Амерыкі належала асветніку і трэцяму прэзідэнту ЗША Томасу Джэферсану. Ён прадвызначыў маршрут праз Апалачы і даліну Місісіпі. Вялікае ўздзеянне на яго аказаў апублікаваны ў 1802 г. рапарт Аляксандра Мак-Кензі пра вандроўку праз тэрыторыю Канады. Т. Джэферсан упэўніваў прадстаўнікоў Іспаніі, Вялікабрытаніі і Францыі ў тым, што даследаванне ўнутраных раёнаў будзе мець толькі навуковы характар.
У студзені 1803 г. Т. Джэферсан атрымаў згоду кангрэса на вылучэнне для арганізацыі экспедыцыі 2500 долараў. У якасці верхавода экспедыцыі ён абраў свайго асабістага сакратара М. Льюіса. Той, у сваю чаргу, прызначыў другім кіраўніком У. Кларка. Падрыхтоўка ўключала перагаворы з Парыжскай акадэміяй навук, падбор чальцоў экспедыцыі, фарміраванне з іх ліку 5 атрадаў. Планы некалькі разоў перагляддаліся з-за куплі Луізіяны і падбору маршрута.
У снежні 1803 г. чальцы экспедыцыі спыніліся каля Сент-Луіса, дзе М. Льюіс і У. Кларк некалькі тыдняў збіралі сярод гандляроў інфармацыю пра ўнутраныя раёны, склалі або набылі карту мясцовасці.
Шлях да Ціхага акіяна[правіць | правіць зыходнік]
14 мая 1804 г. экспедыцыя рушыла ўздоўж ракі Місуры праз землі мандан на 3 суднах. Паколькі гэтыя тэрыторыі былі фармальна толькі падначалены ЗША, чальцы імкнуліся залагоджваць індзейцаў падарункамі і звычайна сустракалі добры прыём. Толькі ў верасні 1804 г. экспедыцыя атрымала першую перашкоду з боку раўнінных сіў, якія заблакавалі праход па рацэ. Аднак да адкрытай ваеннай сутычкі не дайшло.
У пачатку лістапада 1804 г. экспедыцыя спынілася на зімоўку ў 1600 мілях ад Сент-Луіса каля вёскі мандан, пабудавала ўмацаванне, названае Мандан, вяла збор інфармацыі сярод мандан і хідаца. У якасці перакладчыка быў залічаны шашон Тусен Шарбано разам з яго жонкай Сакаджавеяй і малым сынам Жанам-Батыстам.
7 красавіка 1805 г. экспедыцыя рушыла далей праз землі сучасных штатаў Паўночная Дакота і Мантана. На працягу болей за 1000 міль ёй не сустракаліся чалавечыя паселішчы. Чальцы экспедыцыі даследавалі прытокі і вадаспад Місуры, апісалі флору і фаўну Вялікіх раўнін.
12 жніўня 1805 г. экспедыцыя пачала ўздым на Скалістыя горы. Сакаджавея, якая памятала гэтыя мясціны з дзяцінства, стала галоўным правадыром. У гарах упершыню пасля ўмацавання Мандан сустрэліся людзі. Гэта былі шашоны на чале брата Сакаджавеі. Шашоны аказалі дапамогу на шляху да ракі Калумбія і ў пабудове плытоў. Аднак яны адмовіліся суправаджаць амерыканцаў у ніжнюю плыню ракі з-за варожасці мясцовых індзейцаў. Сплаў па Калумбіі быў складаным з-за парогаў і непаразумення з тубыльцамі—чынук, якія адмаўляліся гандляваць, але пры магчымасці кралі маёмасць экспедыцыі.
18 лістапада 1805 г. экспедыцыя Льюіса і Кларка дасягнула Ціхага акіяна. Чальцы вырашылі перазімаваць на паўднёвым беразе ракі Калумбія, дзе пабудавалі ўмацаванне Клэтсап.
Зваротны шлях[правіць | правіць зыходнік]
Пасля зімоўкі 1805 — 1806 гг., пад час якой чальцы экспедыцыі палявалі для забеспячэння ежай, збіралі інфармацыю пра прыроду і мясцовае насельніцтва, 23 сакавіка яны рушылі ў зваротны шлях. Пры гэтым насуперак правілам, прынятым раней, было скрадзена каноэ тубыльцаў. Вандроўка ў верхнюю плыню Калумбіі была нават цяжэйшай за сплаў. Каб паскорыць шлях, М. Льюіс абмяняў частку экспедыцыйнай маёмасці на канёў. З-за заснежаных перавалаў экспедыцыя правяла каля месяца каля Скалістых гор і толькі ў чэрвені зноў апынулася на Вялікіх раўнінах.
Далей экспедыцыя падзялілася. Група на чале У. Кларка і Сакаджавеі даследавала рэчышча Елаўстан. Падчас даследавання прадстаўнікі кроу скралі канёў. Другая група на чале М. Льюіса шукала вусце ракі Марыяс, дзе адбыўся адзіны падчас экспедыцыі ўзброены канфлікт з пеганамі. Групы зноў злучыліся каля вусця Елаўстан і разам рушылі ўніз па Місуры. 14 жніўня яны апынуліся сярод мандан. Тут Тусен Шарбано і Сакаджавея пакінулі экспедыцыю.
23 верасня 1806 г. экспедыцыя Льюіса і Кларка вярнулася ў Сент-Луіс.
Значэнне[правіць | правіць зыходнік]
Экспедыцыйныя справаздачы ўтрымліваюць амаль мільён слоў, у тым ліку апісанні геаграфіі, прыроды і абарыгенаў унутраных раёнаў і заходняга ўзбярэжжа Паўночнай Амерыкі. Яе чальцы адкрылі 122 віды новых раслін і жывёл. Даследаванне рэчышча Місуры дазволіла гандлярам з Сент-Луіса пашырыць свой уплыў на захадзе. Да 1807 г. яны пабудавалі ўмацаванне на рацэ Елаўстан.