Фенхель звычайны

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Фенхель звычайны

Агульны выгляд расліны
Навуковая класіфікацыя
Міжнародная навуковая назва

Foeniculum vulgare Mill.

Сінонімы

Сістэматыка
на Віківідах
Выявы
на Вікісховішчы
ITIS  29509
NCBI  2849586
EOL  585008
GRIN  t:300219
IPNI  136027-1
TPL  kew-2813604

Фенхель звычайны[3] (Foenículum vulgáre) — адна-, двух- або шматгадовая расліна, від роду Фенхель (Foeniculum) сямейства Парасонавыя (Apiaceae)[4].

Распаўсюджанне і асяроддзе пражывання[правіць | правіць зыходнік]

У дзікім выглядзе расце ў Паўночнай Афрыцы (Алжыр, Егіпет, Лівія, Марока, Туніс), Заходняй (Італія, Францыя, Англія, Іспанія, Партугалія) і Паўднёва-Усходняй Еўропе (Албанія, Югаславія, Балгарыя, Грэцыя), Цэнтральнай і Заходняй Азіі, Новай Зеландыі, Паўночнай, Цэнтральнай і Паўднёвай Амерыцы[5].

У Расіі сустракаецца ў стэпавых раёнах Каўказа.

Расце на сухіх камяністых схілах, па канавах, травяністых месцах, а таксама каля дарог і жылля, на пустазельных месцах[4].

Культывуецца ў многіх краінах. У Расіі асноўны раён культуры — сярэдняя паласа еўрапейскай часткі, Краснадарскі край.

Батанічнае апісанне[правіць | правіць зыходнік]

Фенхель звычайны.
Батанічная ілюстрацыя з кнігі О. В. Тамэ «Flora von Deutschland, Österreich und der Schweiz», 1885

Корань верацянопадобны, мясісты, маршчыністы, таўшчынёй 1 см, наверсе галінасты, шматгаловы.

Уся расліна з блакітным налётам.

Сцябло вышынёй да 90-200 см, прамы, акруглы, тонкарабрысты, моцна галінасты[4].

Лісце чарговае, тройчы-, чацвёра-перыстарассечаныя, яйкападобна-трохкутныя, долі апошняга парадку лінейна-ніткападобныя або лінейна-шылападобныя. Ніжнія на хвосціках, верхнія сядзячымі на пашыранай похве. Похвы даўжынёй 3-6 см, вузка-даўгаватыя, да верхавіны некалькі пашыраныя[4].

Кветкі пяцічленныя. Падвойныя парасоны з 3-20 прамянямі, у папярочніку 3-15 см. Пялёсткі шырока яйкападобныя, жоўтыя, даўжынёй і шырынёй каля 1 мм.

Плод — яйкападобна-даўгаваты, даўжынёй 5-10 мм, шырынёй 2-3 мм, голы, зелянява-буры віслаплоднік, які распадаецца на два паўплодзікі (мерыкарпіі), салодкі на смак, нагадвае аніс[4].

Цвіце ў ліпені — жніўні, плоданасіць у верасні[4].

Хімічны склад[правіць | правіць зыходнік]

Зверху ўніз:
Суквецці.
«Цыбуліны».
Зеляніна.

У расліне высокае ўтрыманне эфірных алеяў. У пладах іх утрымліваецца да 6,5 %, а ў лісці — да 0,5 %. У фенхелевага эфірнага алею характэрны водар і рэзка-саладкавы смак. У склад яго ўваходзяць: анетол  (руск.) (бел., фенхон  (руск.) (бел., мецілхавікол  (руск.) (бел., α-пінен  (руск.) (бел., α-феландрэн  (руск.) (бел., цінеол  (руск.) (бел., ліманен  (руск.) (бел., тэрпінален  (руск.) (бел., цытраль, барнілацэтат, камфара і іншыя рэчывы. Плады ўтрымліваюць таксама да 12-18 % тлустых алеяў, якія складаюцца з петразелінавай (60 %), алеінавая (22), лінолевая (14) і пальмітонавай (4 %) кіслот.

Трава расліны, акрамя таго, змяшчае вялікую колькасць флаваноідаў, гліказідаў, аскарбінавай кіслаты, караціну, вітамінаў групы В і розных мінеральных рэчываў.

Значэнне і ўжыванне[правіць | правіць зыходнік]

Эфірны алей прымяняецца як духмянае масла ў парфумерыі. Пасля адгонкі эфірнага алею з пладоў фенхеля атрымліваюць тлусты алей, які ўжываецца ў тэхніцы.

Адходы пасля здабывання тлустага алею ідуць на корм свойскай жывёле.

Ужыванне ў кулінарыі[правіць | правіць зыходнік]

Плады і эфірны алей фенхеля выкарыстоўваюць у кулінарыі ў якасці рэзкай прыправы да ежы[4]. Зеляніна фенхеля мае вельмі прыемны, злёгку саладкавы асвяжальны смак. Яго ўжываюць у сырым выглядзе як дэсерт, дадаюць у салату, тушаць з маслам і прыправай з мукі і булёна. Фенхель ужываюць у народаў Міжземнаморскіх краін як гародніну. На Каўказе лісце ўжываюць таксама як спецыі пры вырабе нацыянальных страў. Сакавітыя лісце і маладыя парасоны кансервуюць. Сцёблы і маладыя парасоны выкарыстоўваюць пры засолцы гародніны, плады — у хлебапячэнні  (руск.) (бел..

Прымяненне ў медыцыне[правіць | правіць зыходнік]

Асноўны артыкул: Кропавая вада
Насенне фенхеля

Як лекавы сродак фенхель ужывалі Гіпакрат і Асклепіяд Віфінскі (як дыурэтык), Дыяскарыд і Пліній Старэйшы (як сродак для лячэння вачэй), Авіцэна (як адхарквальнае).

У якасці лекавай сыравіны выкарыстоўваюць спелыя плады фенхеля (лац.: Fructus Foeniculi) і эфірны алей (Oleum Foeniculi), які здабываюць з пладоў. Пры вязцы лазневых венікаў у ход ідуць і сцёблы, і лісце расліны[4].

Эфірны алей уваходзіць у склад лакрычнага эліксіру, які ўжываецца як супрацькашлевы сродак. Плады фенхеля ўваходзяць у склад слабільнага, ветра-, жоўцегоннага, груднога і заспакойвальнага збораў. Алей выкарыстоўваюць для атрымання кропавай вады, якая ўжываецца пры метэарызме, асабліва ў дзяцей[4].

Парыцца змяшаным венікам з уключэннем сцеблаў і лісця фенхеля звычайнага, а таксама выкарыстоўваць вонкава тыя ці іншыя прэпараты расліны — настой лісця, настой пладоў і іншае — рэкамендуецца пры неўрастэніі, падвышанай узбудлівасці цэнтральнай нервовай сістэмы, бессані, пры запаленчых (бактэрыяльнай прыроды) захворваннях скурных пакроваў, вуграх, фурункулёзе.

З пладоў фенхеля атрымліваюць прэпарат «Анецін» — суму дзеючых рэчываў. Ён валодае спазмалітычным дзеяннем, асабліва ў дачыненні да гладкай мускулатуры кішачніка, у меншай ступені — у дачыненні да каранарных сасудаў. У тэрапеўтычнай практыцы яго ўжываюць пры хранічных спастычных калітах, пры спазмах органаў брушной поласцi, пры хранічнай каранарнай недастатковасці.

Класіфікацыя[правіць | правіць зыходнік]

Таксанамія[правіць | правіць зыходнік]

Від Фенхель звычайны ўваходзіць у род Фенхель (Foeniculum) сямейства Парасонавыя (Apiaceae) парадку Парасонакветныя (Apiales).


  яшчэ 8 сямействаў (згодна Сістэме APG II)   яшчэ ад 1 да 9 відаў
       
  парадак Парасонакветныя     род Фенхель    
             
  аддзел Кветкавыя, ці Пакрытанасенныя     сямейства Парасонавыя     від Фенхель звычайны
           
  яшчэ 44 парадкі кветкавых раслін
(згодна Сістэме APG II) 		  яшчэ больш 300 родаў  
     

Падвіды[правіць | правіць зыходнік]

У межах падвіду вылучаюць некалькі падпарадкаваных таксонаў:[5]

  • Foeniculum vulgare subsp. piperitum
  • Foeniculum vulgare subsp. vulgare var. azoricum
  • Foeniculum vulgare subsp. vulgare var. dulce
  • Foeniculum vulgare subsp. vulgare var. vulgare

Зноскі

  1. ↑ Ужываецца таксама назва Пакрытанасенныя.
  2. ↑ Пра ўмоўнасць аднясення апісанай у гэтым артыкуле групы раслін да класа двухдольных гл. артыкул «Двухдольныя».
  3. ↑ Киселевский А. И. Латино-русско-белорусский ботанический словарь. — Мн.: «Наука и техника», 1967. — С. 54. — 160 с. — 2 350 экз.
  4. ↑ а б в г д е ё ж з Митюков А. Д., Налетько Н. Л., Шамрук С. Г. Волошский, или аптечный укроп, фенхель обыкновенный // Дикорастущие плоды, ягоды и их применение. — Мн: Ураджай, 1975. — С. 39-41. — 200 с. — 130 000 экз.
  5. ↑ а б Паводле сайта GRIN (гл. картку расліны).

Літаратура[правіць | правіць зыходнік]

  • Няфёдава Л. Ф. Фенхель // Энцыклапедыя прыроды Беларусі. У 5-і т. Т. 5. Стаўраструм — Яшчур / Рэдкал. І. П. Шамякін (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелСЭ імя Петруся Броўкі, 1986. — 583 с., іл. — 10 000 экз. — С. 197.
  • Дудченко Л. Г., Козьяков А. С., Кривенко В. В. Пряно-ароматические и пряно-вкусовые растения: Справочник / Отв. ред. К. М. Сытник. — К.: Наукова думка, 1989. — 304 с. — 100 000 экз. — ISBN 5-12-000483-0.
  • Род 1029. Фенхель — Foeniculum // Флора СССР. В 30-ти томах / Начато при руководстве и под главной редакцией акад. В. Л. Комарова; Редактор тома Б. К. Шишкин. — М.—Л.: Издательство Академии Наук СССР, 1950. — Т. XVI. — 648 с. — 3 500 экз.
  • Виноградов В. М., Мартынов В. К., Чернакова В. В. Лекарственные растения в лечении заболеваний органов пищеварения. — Л.: Знание, 1991.

Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]

Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Фенхель_звычайны&oldid=4585234"