Дзьёрдзь II Ракацы

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Дзьёрдзь II Ракацы
Дзьёрдзь II Ракацы (уяўны партрэт XIX стагоддзя)
Дзьёрдзь II Ракацы (уяўны партрэт XIX стагоддзя)
Князь Трансільваніі
1648 — 1657
Папярэднік Дзьёрдзь I Ракацы
Пераемнік Ферэнц Рэдэі
1659 — 1660
Папярэднік Акаш Барчаі
Пераемнік Янаш Кемені
Нараджэнне 30 студзеня 1621(1621-01-30)[1][2][…]
Смерць 7 чэрвеня 1660(1660-06-07)[1][2][…] (39 гадоў)
Месца пахавання
Род Ракацы[d][2][4]
Бацька Дзьёрдзь I Ракацы[2]
Маці Жужанна Лорантфі[d][2][4]
Жонка Zsófia Báthory[d][2][4]
Дзеці Ферэнц I Ракацы[d][2][4]
Дзейнасць мецэнат, кіраўнік, палітык, манарх
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Дзьёрдзь II Ракацы (венг.: II. Rákóczi György; 30 студзеня 1621, Шарашпатак — 7 чэрвеня 1660, Надзьварад) — князь Трансільваніі з венгерскага кальвінісцкага роду Ракацы (1648—1657, 1659—1660).

Біяграфія[правіць | правіць зыходнік]

Быў старэйшым сынам князя Дзьёрдзя I Ракацы і Жужанны Лорантфі. Ужо 19 лютага 1642 года, у час кіравання бацькі, Дзьёрдзь II Ракацы быў абвешчаны суправіцелем Трансільваніі. У 1643 годзе адбылося яго вяселле з Сафіяй, апошняй з роду Батары; пад ціскам будучай свякрухі нявеста перайшла з каталіцтва ў кальвінізм.

У кастрычніку 1648 года, пасля смерці бацькі, Дзьёрдзь II Ракацы стаў аднаасобным кіраўніком Трансільваніі. Спачатку князь дамогся афіцыйнага прызнання ад Асманскай імперыі ў абмен на павелічэнне даніны.

Дзьёрдзь II Ракацы пратэжаваў вялікаму мараўскаму педагогу Яну Амасу Коменскаму. У 1651 годзе князь прапанаваў Коменскаму ажыццявіць школьную рэформу ў яго землях. Выкладанне па новай сістэме пачалося ў горадзе Шарашпатак.

Умацоўваючы трансільванскую дзяржаўнасць, Дзьёрдзь II імкнуўся падпарадкаваць сваёй вярхоўнай уладзе суседнія Валахію і Малдавію. У 1651 годзе ён заключыў дагавор пра саюз з валашскім гаспадаром Мацвеем Басарабам, абяцаючы аказваць апошняму ваенную дапамогу ў выпадку турэцкага ўварвання. Дзьёрдзь Ракацы і Мацвей Басараб аб'ядналі свае сілы супраць малдаўскага гаспадара Васіля Лупула. Васіль Лупул дамагаўся ад Порты трансільванскага прастола для свайго брата, а ў Валахіі жадаў пасадзіць на княжанне свайго сына. У 1653 годзе саюзнікі арганізавалі вялікі ваенны паход супраць Малдавіі. На чале трансільванскага войска выступіў Янаш Кемені. Трансільванцы і валахі акупавалі Малдавію, выгналі са сталіцы Васіля Лупула і пасадзілі на гаспадарскім троне Георгія Штэфана. Васіль Лупул звярнуўся па дапамогу да свайго цесця і саюзніка, украінскага гетмана Багдана Хмяльніцкага, які адправіў яму на дапамогу свайго старэйшага сына Цімафея (Цімаша) з казацкім войскам. У маі 1653 года Васіль Лупул з казацкім войскам вярнуўся ў Малдавію і вярнуў сабе гаспадарскі прастол, услед за гэтым з казацка-малдаўскім войскам уварваўся ў Валахію. Дзьёрдзь Ракацы выслаў вялікі атрад на дапамогу свайму саюзніку, валашскаму гаспадару Мацвею Басарабу, які атрымаў перамогу над Васілём Лупулам і Цімафеем Хмяльніцкім у бітве пад Фінтай. У ліпені 1653 года пры дапамозе трансільванцаў і валахаў Георгій Штэфан у другі раз заняў гаспадарскі прастол Малдавіі.

Трансільванскі князь Дзьёрдзь II Ракацы (1648—1657) імкнуўся здзейсніць планы свайго бацькі Дзьёрдзя I па здабыцці польскай кароны. Для гэтага ён заключыў саюз з гетманам запарожскіх казакоў Багданам Хмяльніцкім, а таксама з малдаўскім і валашскім гаспадарамі Георгіем Штэфанам і Мацвеем Басарабам. Аднак толькі ў студзені 1657 года, у саюзе са шведскім каралём Карлам X Густавам, які ўварваўся ў межы Рэчы Паспалітай, на чале 25-тысячнага войска, якое складалася з венграў, немцаў, трансільванцаў, валахаў і малдаван, адкрыта выступіў супраць польскага караля Яна II Казіміра Вазы. Багдан Хмяльніцкі выслаў на дапамогу Дзьёрдзю Ракацы 10-тысячнае казацкае войска пад правадырствам Антона Жданавіча. У лютым трансільванскі князь уступіў у Галіцыю, дзе ўзяў Перамышль і аблажыў Львоў, але не змог яго ўзяць. Адтуль трансільванска-казацкая армія рушыла на Малую Польшчу, спусташаючы польскія землі. 29 сакавіка 1657 года Дзьёрдзь Ракацы ўвайшоў у Кракаў, дзе злучыўся са шведскім гарнізонам генерала Паўля Вірца. Князь пакінуў у горадзе вялікі гарнізон пад камандаваннем Янаша Бетлена. Шведскі генерал Паўль Вірц са сваім атрадам далучыўся да трансільванцаў. З Кракава Дзьёрдзь Ракацы з арміяй выступіў на злучэнне са шведскім каралём Карлам Х Густавам, з якім злучыўся 12 красавіка для сумеснай барацьбы супраць польскага караля Яна Казіміра Вазы.

Шведы, трансільванцы і ўкраінскія казакі бязлітасна спусташаючы Малую Польшчу, выступілі на крэпасць Замасць, але не вырашыліся на аблогу і рушылі на Люблін. Карл Х і Дзьёрдзь Ракацы занялі горад і пакінулі ў ім свае гарнізоны. Адтуль яны адправіліся на Брэст-Літоўскі, дзе знаходзіліся польска-літоўскія палкі. Пры набліжэнні шведска-трансільванскай арміі літоўцы адышлі ў Падляшша, а палякі адступілі на Сандомеж. 7 мая 1657 года Карл Х Густаў і Дзьёрдзь Ракацы занялі Брэст, дзе апошні пакінуў свой гарнізон. З Брэста саюзнікі выступілі на Мазовію і аблажылі Варшаву. 9 чэрвеня 1657 года польская сталіца капітулявала. Варшава была разрабавана і спалена, а насельніцтва часткова перабіта. У чэрвені таго ж года Трансільванія была спустошана польскімі атрадамі пад камандаваннем вялікага кароннага маршала Ежы Себасцьяна Любамірскага, які адпомсціў, такім чынам, Дзьёрдзю Ракацы за яго ўварванне ў Польшчу. Спустошыўшы значную тэрыторыю Польшчы, ён тым не менш не змог дамагчыся сваіх палітычных мэт. Насупраць, жорсткасць яго войска выклікала ў Польшчы супраціўленне і нянавісць да яго імя.

12 чэрвеня Карл Х Густаў разам са шведскай арміяй пад Варшавай аддзяліўся ад князя і рушыў на поўнач. Дзьёрдзь Ракацы і Антон Жданавіч, застаўшыся без шведскага караля, вырашылі паспешна адыходзіць з Варшавы на Валынь і Падолію. Кароль Швецыі Карл Х Густаў пакінуў у дапамогу Дзьёрдзю Ракацы корпус фельдмаршала Густава Ота Стэнбака. Але ўжо 22 чэрвеня Густаў Стэнбак па каралеўскім загадзе пакінуў трансільванскага князя.

Тады Дзьёрдзь Ракацы прыняў рашэнне адступіць з Польшчы на радзіму. Пад камандаваннем князя засталося 16 тысяч трансільванцаў і 6 тысяч казакоў. Кароль Ян Казімір Ваза адправіў у пагоню за князем польска-літоўскія войскі пад камандаваннем Стэфана Чарнецкага, Станіслава «Рэверы» Патоцкага, Станіслава Лянцкаронскага, Ежы Себасцьяна Любамірскага і Паўла Яна Сапегі. Пад Мэджыбіжам казацкі корпус, пад правадырствам кіеўскага палкоўніка Антона Жданавіча, збунтаваўся і вярнуўся на Украіну. 20 ліпеня 1657 года польска-літоўскія войскі нагналі і акружылі трансільванскае войска пад Чорным Каменем. Трансільванскі князь дабраўся да Мэджыбіжа, дзе 22 ліпеня, абложаны польска-літоўскай арміяй, капітуляваў і падпісаў мірны дагавор з Рэччу Паспалітай. Дзьёрдзь Ракацы адмовіўся ад прэтэнзій на польскі прастол і абавязваўся заплаціць велізарную кантрыбуцыю польскаму ўраду.

Сыходзячы ў Трансільванію, пад Скалатам Дзьёрдзь Ракацы са сваім войскам быў цалкам акружаны татарскай ардой пад камандаваннем крымскага хана Мухамед-Гірэя. 31 ліпеня 1657 года трансільванскі князь паспрабаваў вырвацца з асяроддзя, але быў ушчэнт разбіты перавышаючымі сіламі крымскага хана. Сам Дзьёрдзь Ракацы прарваўся і вярнуўся ў Трансільванію з невялікім атрадам аховы ў 400 чалавек. Пасля ўцёкаў князя яго галоўны военачальнік Янаш Кемені ўзяў на сябе камандаванне войскам. У пастаянных баях з крымцамі трансільванцы дабраліся да Вішнеўчыка, дзе абараняліся ў сваім абозе. У канцы лета 1657 года татары разбілі трансільванцаў, узяўшы штурмам абоз праціўніка. Падчас штурму загінула пяцьсот чалавек, а адзінаццаць тысяч на чале з Янашам Кемені татары захапілі ў палон.

У лістападзе 1657 года сяміградская арыстакратыя пад ціскам Порты скінула з прастола Дзьёрдзя II Ракацы за паход супраць Польшчы, фармальна спаслаўшыся на адсутнасць дазволу на яго з боку асманскага сюзерэна. Пераемнікам Ракацы стаў Ферэнц (Францыск) Рэдэі (1657—1658), які аднак не змог доўга ўтрымацца на троне. З 1658 па 1660 гады Дзьёрдзь Ракацы зноў спрабаваў заваяваць уладу, аднак яму прыйшлося змагацца з новымі кандыдатамі, якіх падтрымлівалі туркі. Справа дайшла да грамадзянскай вайны, падчас якой Дзьёрдзь II Ракацы, дзякуючы ўмелым тактычным манеўрам, атрымаў перамогу і ў студзені 1658 года вярнуў сабе княжацкі прастол Трансільваніі. Гэтым ён канчаткова сапсаваў адносіны з Асманскай імперыяй. Султан стаў пагражаць краіне ўварваннем і ператварэннем яе ў турэцкую правінцыю.

23 жніўня 1658 года на агульным сходзе саслоўяў новым князем быў абраны Акаш Барчаі. Порта павялічыла даніну з Трансільваніі да 40 тысяч чырвонцаў і захапіла чатыры памежныя крэпасці. Акаш Барчаі спрабаваў заключыць ваенна-палітычныя саюзы з Валахіяй і Малдавіяй. Дзьёрдзь Ракацы, які карыстаўся падтрымкай Габсбургаў, у жніўні 1659 года сілай вярнуў сабе княжацкі прастол і заключыў антытурэцкі саюз з валашскім гаспадаром Раду Міхнем. Таксама Дзьёрдзь Ракацы паспрабаваў пасадзіць на малдаўскі трон свайго саюзніка Канстанціна Шчэрбана. У адказ турэцкі ўрад абвясціў князем Акаша Барчаі і арганізаваў чарговы карны паход на Трансільванію.

У маі 1660 года Дзьёрдзь II Ракацы пацярпеў паражэнне ад турэцкай арміі ў бітве пры Гілэу. На баку турак былі крымскія татары, атрады гаспадароў Малдавіі і Валахіі. Атрымаўшы раненне ў бітве, Дзьёрдзь II у чэрвені 1660 года сканаў у Арадзі. Спадчыннікам Ракацы на трансільванскім троне стаў яго найбліжэйшы паплечнік Янаш Кемені.

Зноскі

  1. ↑ а б Library of Congress Authorities — Library of Congress. Праверана 28 ліпеня 2019.
  2. ↑ а б в г д е ё ж з Радавод — 2005. Праверана 28 ліпеня 2019.
  3. ↑ https://data.cerl.org/thesaurus/cnp00973817 Праверана 28 ліпеня 2019.
  4. ↑ а б в г д WikiTree — 2005. — ed. size: 23699588 Праверана 28 ліпеня 2019.

Літаратура[правіць | правіць зыходнік]

  • Иоан-Аурел Поп, Иоан Болован «История Румынии», издательство «Весь мир», Москва, 2005 г.

Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]

Папярэднік
Дзьёрдзь I Ракацы 		Князь Трансільваніі
1648—1657 		Пераемнік
Ферэнц Рэдэі
Папярэднік
Акаш Барчаі 		Князь Трансільваніі
1659—1660 		Пераемнік
Янаш Кемені
Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Дзьёрдзь_II_Ракацы&oldid=4186243"