Нямецкія пагромы ў Маскве (1915)

Нямецкія пагромы ў Маскве і Маскоўскай губерні (1915) — адна з праяў анты-германскай палітыкі Расійскай імперыі падчас Першай Сусветнай вайны.

Перадгісторыя

Ініцыятарам пагромаў стаў кіраўнік Масквы — князь Фелікс Феліксавіч Юсупаў. Менавіта Юсупаў стаў ініцыятарам складання спісаў працоўных і майстроў з нямецкімі прозвішчамі, што працуюць на прадпрыемствах, якія належалі немцам. Агульным сігналам да пачатку інтэнсіўнай антынямецкай прапаганды ў сталіцы стала прамова імператара Расіі Мікалая II (4 жніўня 1914) перад гласнымі Маскоўскай гарадской думы. Вынікам выступу стаў пагром, учынены натоўпам 5 жніўня ў германскім пасольстве пры поўным неўмяшанні паліцыі. Падчас візіту Мікалая II у Маскву на вуліцы горада выйшлі на нацыянальна-патрыятычную маніфестацыю каля мільёна масквічоў. У гарадах Расіі пачалася ланцуговая рэакцыі антынямецкай істэрыі. Немалую ролю ў распальванні антынямецкіх настрояў не толькі на фронце, але і ў тыле згуляла расійская прэса.

Пагромы

Фабрычная інспекцыя і паліцыя Маскоўскай губерні неаднаразова фіксавалі стачкі і страйкі працоўных, адзіным патрабаваннем якіх было выдаленне з прадпрыемстваў усіх немцаў і аўстрыйцаў. Адно з самых буйных выступленняў у Падмаскоўі адбылося 28 мая 1915 г., калі натоўп сялян (3000 чалавек) запоўніў вуліцы вёскі Ніжнія Катлы Маскоўскага ўезда, якая мела дрэнную рэпутацыю ў жыхароў Масквы. Група складалася ў асноўным з працаўнікоў Рабаўскай, Данілаўскай мануфактур і фабрыкі Цындэля. Яны ўварваліся на фабрычны двор таварыства «Ферэйн» і пачалі шукаць на фабрыцы «немцаў» У выніку быў захоплены кіраўнік завода — падпаручнік запасу рускай службы Авенарыус, яго памочнік — падданы Расіі Шыле, і фармацэўты — рускія падданыя Іван Нейкірх, Іван Бергард і Аляксандр Горнак, якіх пагромшчыкі адправілі ў Маскву, здаўшы іх сталічнай паліцыі. За час знаходжання натоўпу на фабрыцы «Ферэйн» натоўп скраў да 2000 кавалкаў рознага мыла, каля 10 пудоў цукру і папсаваў шмат рознага тавару, — гаворыцца ў паліцэйскай справаздачы Маскоўскага ўезда за 28 мая. Пасля фабрыкі Ферэйн 5000-ны натоўп рушыў на Маскоўскі электрычны завод, які знаходзіўся ў вёсцы Верхнія Катлы, дзе было выкрадзена некалькі пліт медзі. Пазней маніфестанты рушылі да мелкапрадзільнай фабрыцы Кутуара. Кіраўнік спрабаваў растлумачыць натоўпу, што на прадпрыемстве няма «немцаў», на што пачуў у адказ з натоўпу: «Мы есці хочам!» Тады кіраўнік выдаў пагромшчыкам 50 рублёў, і яны пакінулі фабрыку. На наступны дзень, 29 мая, беспарадкі дасягнулі падмаскоўных сёлаў Свібалва і Ўсіхсвяцкага. Адбываліся адмысловыя падпалы дачных асабнякоў аўстрыйскіх і германскіх падданых у Пятрова-Разумоўскім. У масавых рабаваннях былі заўважаныя нават паліцыянты. У другім стане Маскоўскага ўезда былі разрабаваны і спалены шэраг жылых дамоў на тэрыторыі фабрыкі «Ферман». На заводзе Прэйса (другі стан) натоўп запатрабаваў спыніць працу, але пагромаў не рабіў. Натоўп 4000 чалавек разарыў і спаліў маёнтак Воган ў сяле Няклюдава. У восьмым стане фабрычныя працоўныя разграмілі маёнтак барона Кнопа ў сяле Валынскае. Падпалы зафіксаваныя на станцыі Сходня і ў пасёлку Аляксандраўскім. Апошнія нямецкія пагромы ў Маскоўскай губерні былі зафіксаваныя раніцай 30 мая, непадалёк ад сяла Архангельскае (дом М. Марка, саўладальніка «Воган і Ка»). У гэты ж дзень з'явіўся загад генерал-губернатара графа М. Л. Мураўёва аб забароне вулічных сходаў. Дазвалялася ўжываць крайнія меры супраць тых, хто не падпарадкоўваецца. Прышлыя ў вобласць людзі падвяргаліся арышту, а сяляне інтэнсіўным допытам.

Наступствы

У выніку пагромаў у Маскве і губерні пацярпела 113 аўстрыйскіх і германскіх падданых; рускіх падданых з замежнымі прозвішчамі - 489; рускіх падданых з расійскімі прозвішчамі - 90 чалавек. З раніцы 29 мая ў Маскве і губерні пачалі дзейнічаць ваенныя патрулі. Асноўная версія ўладаў з нагоды пагромаў зводзілася да наступнага: у пагромах удзельнічалі, галоўным чынам, нізы горада і маргіналы, так званыя, насельнікі Хітрова рынку (валацугі, злодзеі, алкаголікі). Акрамя матэрыяльнага ўрону ў першыя дні пасля пагрому, Расіі быў нанесены і наймацнейшы ідэалагічны страты. Старшыня Маскоўскай гарадской управы Н.І. Астроў, выступаючы на надзвычайным нарадзе гласных, прымеціў, што падзеямі ў Маскве нанесены наймацнейшы ўдар па «нацыянальнай свядомасці» Расіі: «Сцягі і партрэты цара нёс той самы натоўп, які ішоў рабаваць. Святы настрой краіны разбураны ». Вобраз немца-ворага яшчэ надоўга застанецца ў галовах простых людзей. Майскія пагромы 1915 г. у Маскве і губерні паказалі бездапаможнасць мясцовай улады ў дачыненні да натоўпу і больш за тое, да яе лаяльнасці да ўсяго таго, што адбываецца ў краіне.

Спасылкі