Савецкія ваенныя спецыялісты за мяжой

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Асноўны артыкул: Савецкія спецыялісты за мяжой
Па гадзіннікавай стрэлцы зверху—злева: авіяспецыялісты ў Кітаі, 1938; cавецкія зенітчыкі разам з в’етнамскімі вайскоўцамі, 1967; саветнікі ў цывільным на фоне піраміды Хефрэна і Вялікага сфінкса, 1972; саветнікі ў Анголе пры планаванні ваеннай аперацыі, канец 1970-х — пачатак 1980-х; афіцэры 231-га зенітна-ракетнага палка СПА СССР у сірыйскай ваеннай форме, 1983/1984.

Савецкія ваенныя спецыялісты за мяжой — ваенныя саветнікі і ваенспецы з СССР, накіраваныя ў дапамогу замежным узброеным сілам. Дадзеная практыка з’яўлялася адным з ключавых напрамкаў міжнароднага ваеннага супрацоўніцтва дзяржавы[1].

Да гэтай катэгорыі ваеннаслужачых не адносіцца асабісты склад часцей кантынгентаў, якія на пастаяннай аснове дыслакаваліся за мяжой (Група савецкіх войск у Германіі, Паўночная група войск і іншыя).

Дзейнасць[правіць | правіць зыходнік]

Да задач савецкіх вайскоўцаў за мяжой ставіліся[2]:

  • распрацоўка прапаноў і рэкамендацый па пытаннях фарміравання, тэхнічнага абсталявання і прымянення нацыянальных узброеных сіл;
  • аказанне дапамогі ў падтрыманні баявой гатоўнасці, арганізацыі баявой і аператыўнай падрыхтоўкі войск і штабоў;
  • аказанне дапамогі ў засваенні ваеннай тэхнікі і ўзбраення;
  • арганізацыя сістэмы падрыхтоўкі ваенных кадраў;
  • удзел у будаўніцтве аб’ектаў абароннага прызначэння.

Часта кадры накіроўваліся ў тыя краіны, якія набывалі савецкае ўзбраенне[3]. У зонах ваенных дзеянняў яны пры неабходнасці маглі ўдзельнічаць у баях[4]. Многія кансультанты часцяком станавіліся як бы другім, «рэзервовым нумарам разліку» пры падсаветных камандзірах і начальніках, іх своеасаблівай ценем[5]. Часам даводзілася працаваць у супрацоўніцтве з ідэалагічнымі праціўнікамі: ізраільцянамі ў Эфіопіі, партугальцамі ў Анголе, амерыканцамі ў Чылі, брытанцамі ў Замбіі і Танзаніі. У некаторых выпадках савецкім спецыялістам складалі канкурэнцыю ваеннаслужачыя з армій сацыялістычных краін, напрыклад, кітайцы, румыны альбо ўсходнія немцы[6].

Доўгі час дадзены напрамак дзейнасці, як і ўсё міжнароднае ваеннае супрацоўніцтва, не меў спецыяльных апаратаў і органаў. Загадам міністра абароны СССР Аляскандра Васілеўскага ад 15 сакавіка 1951 года са складу Галоўнага разведвальнага ўпраўлення Генштаба УС СССР быў выведзены 10-ы аддзел, на аснове якога створана 10-е ўпраўленне (таксама вядомае як «дзясятка»). Яго задачай стала арганізацыя ваеннага і ваенна-тэхнічнага супрацоўніцтва з замежнымі дзяржавамі. Хутка ў складзе ўтвораны 9 напрамкаў: тры аператыўных (заходняе, паўднёва-заходняе і далёкаўсходняе), аператыўна-тактычнай падрыхтоўкі, падрыхтоўкі афіцэрскіх кадраў, арганізацыйна-мабілізацыйны, узбраення і тэхнічнага абсталявання войск, кадраў, ліцэнзій і ўліку навукова-даследчых і вопытных работ, а таксама некалькі падраздзяленняў тэхнічнага забеспячэння. У дзейнасці ўпраўлення асаблівае значэнне набыла адпраўка кадраў за мяжу[7].

У многіх краінах засноўвалася пасада галоўнага ваеннага саветніка, ГВС (пры міністры абароны, галоўнакамандуючым, рэвалюцыйным урадзе). Як правіла, гэта быў генерал-лейтэнант або генерал-палкоўнік, а па дасягненні штатнай колькасці ў адну тысячу чалавек місію мог узначаліць нават генерал арміі. ГВСы валодалі шырокімі паўнамоцтвамі аж да прамога выхаду на начальніка Генеральнага штаба і міністра абароны, а то і прэзідэнта краіны знаходжання. Яны станавілася магутным рычагом уздзеяння не толькі на ваенную, але і на знешнюю і ўнутраную палітыку дзяржаў-партнёраў. Там, дзе ваенна-тэхнічнае супрацоўніцтва выходзіла на пярэдні план, ГВС станавіўся другім пасля пасла савецкім прадстаўніком, а часам і засланяў яго[5].

Ніжэй за ГВС стаялі саветнікі ў вышэйшых штабах і службах. За імі ішлі прыпісаныя да камандуючых воінскіх фарміраванняў і інструктары. У зонах баявых дзеянняў існавала яшчэ адна падгрупа — афіцэры і салдаты, якія непасрэдна ўдзельнічалі ў баях[8].

Колькасць неабходных спецыялістаў і іх катэгорыі, як правіла, вызначаліся мясцовым камандаваннем зыходзячы з якая паставай савецкай баявой тэхнікі. Спіс жа саветнікаў зацвярджаўся і прапаноўваўся савецкім бокам, але мог быць цалкам або часткова адпрэчаны партнёрамі[5]. Кандыдатаў на замежныя місіі адбіралі з лепшых ваеннаслужачых цэнтральныя ўпраўленні і кадравыя органы абароннага ведамства праз камандуючых войскамі ваенных акругаў. Многія з іх скончылі ваенныя акадэміі і валодалі значным вопытам службы. Галоўнага і старэйшых ваенных саветнікаў зацвярджалі ў ЦК партыі. Адабраныя кандыдаты праходзілі дадатковае навучанне на зборах у Маскве[8].

Гісторыя[правіць | правіць зыходнік]

Міжваенны перыяд[правіць | правіць зыходнік]

У жніўні 1921 года, яшчэ да ўтварэння СССР і ва ўмовах грамадзянскай вайны, кіраўніцтва РСФСР накіравала каманду ваенных спецыялістаў на чале з Міхаілам Фрунзэ да турэцкіх войск Мустафы Кемаля. З іх з’яўленнем звязваюць распрацоўку наступальных аперацый супраць грэкаў, якія ўвянчаліся першымі перамогамі туркаў у барацьбе з Антантай і султанскім урадам. Пры дапамозе замежных інструктараў атрымалася павысіць арганізаванасць раз’яднаных атрадаў рэвалюцыйнай арміі[9].

У сакавіку 1923 годзе разгорнута ваенна-саветніцкая падтрымка для Кітая, а менавіта для прыхільнікаў Сунь Ятсена і Чан Кайшы. Усяго да 1927 года ў краіне пабывалі 135 вайскоўцаў, у тым ліку Васіль Блюхер, Міхаіл Барадзін, Аляксандр Чарапанаў, Павел Паўлаў і іншыя. Замежнікі ўнеслі вялікі ўклад у станаўленне Нацыянальна-рэвалюцыйнай арміі Паўднёвага Кітая (НРА), прынялі ўдзел у Паўночным паходзе, арганізавалі работу Акадэміі Вампу. Аднак з-за грамадзянскай вайны паміж Гаміньданам і КПК савецкая вайсковая прысутнасць згорнута. У 1937—1941 гадах ваенныя саветнікі і спецыялісты вярнуліся ў Кітай, дапамагаючы ў барацьбе супраць японскага ўварвання. Вайскоўцы рыхтавалі танкістаў, артылерыстаў, лётчыкаў, афіцэраў-пяхотнікаў, часта непасрэдна ўдзельнічалі ў баях. Станам на люты 1939 года замежны кантынгент складаў 3665 чалавек[10][11].

У 1930-я гады вайскоўцы аказвалі садзейнічанне Манголіі па розных пытаннях, Турцыі ў парашутнай падрыхтоўцы, Францыі па пытаннях ваенных зносіх і парашутнай падрытхоўцы. Як адзначалі расійскія гісторыкі Марыя Дацішына і Андрэй Сарокін, ініцыятарам супрацоўніцтва звычайна былі іншыя краіны. У асноўным замежныя партнёры запытвалі кансультацыі[12]. У гэты ж перыяд савецкія ваеннаслужачыя адзначыліся ўдзелам у грамадзянскай вайне 1936—1939 гадоў, падтрымаўшы рэспубліканцаў у супрацьстаянні з франкістамі. Усяго ў канфлікце прынялі ўдзел 3000 чалавек: агульнавайсковыя спецыялісты, лётчыкі, танкісты, маракі і іншыя. Галоўнымі саветнікамі ў краіне ў розны перыяд былі Ян Берзін (1936—1937), Рыгор Штэрн (1937—1938) і Кузьма Качанаў (1938—1939)[13]. Вопыт баявых дзеянняў у Іспаніі лёг у аснову падрыхтоўкі СССР да будучага сусветнага канфлікту[14].

Вялікая Айчынная вайна[правіць | правіць зыходнік]

У завяршальны перыяд Вялікай Айчыннай СССР разгарнуў дапамогу Народна-вызваленчай арміі Югаславіі. Згодна з савецкім дакладам, выдадзеным 1 ліпеня 1944 года, югаслаўскае камандаванне чакала ад Крамля ўзмацнення дапамогі кадрамі, здольнымі аказаць падтрымку ў навучанні і баявой падрыхтоўцы. Да восені, калі павялічыўся прыток сучаснага ваеннага абсталявання з арсенала Чырвонай Арміі і ваенных трафеяў, патрэба ў навучаных людзях толькі ўзмацнілася. Да 10 кастрычніка ў НВАЮ было накіравана 48 афіцэраў-сувязістаў з разліку па 4 афіцэра на 1 стралковую дывізію тэрмінам на 3 месяцы, а таксама 144 афіцэры-артылерысты ў якасці інструктараў. Пазней былі накіраваны 10 інструктараў для фарміравання на тэрыторыі Югаславіі двух батальёнаў аэрадромнага абслугоўвання. На мяжы 1944—1945 гадоў кантынгент склаў як мінімум 117 інструктараў[15].

10 лютага 1945 года было прынята рашэнне накіраваць у штабы, злучэнні, часці і ваенна-навучальныя ўстановы НВАЮ 111 спецыялістаў. Пасля заканчэння вайны савецкія вайскоўцы працягвалі аказваць дапамогу новай югаслаўскай арміі. Да 31 снежня 1945 года ў краіне працавала 115 чалавек[15].

Халодная вайна[правіць | правіць зыходнік]

Пасля Другой сусветнай савецкіх вайскоўцаў сталі накіроўваць у камандзіроўкі ва Усходнюю Еўропу. Першай краінай, у якой на пастаяннай аснове разгорнута група ваенных саветнікаў і спецыялістаў, была Германская Дэмакратычная Рэспубліка[1]. Па даных МЗС СССР, ужо да канца 1949 года ў рэгіён былі накіраваны 187 спецыялістаў для аказання тэхнічнай дапамогі і 61 ваенны саветнік. У 1950 годзе толькі ў Чэхаславакію паслана 1000 кадраў для арганізацыі Узброеных сіл. Такім чынам, у пачатку 1950-х гадоў войскі ўсходнееўрапейскіх дзяржаў былі інтэграваныя ў савецкія баявыя парадкі і рэарганізаваны па савецкім узоры. Фактычна праведзена падрыхтоўчая работа да аб’яднання армій у будучую Арганізацыю Варшаўска дагавора[16].

У 1940—1950-х гадах савецкія спецыялісты знаходзіліся ў КНР і КНДР. У першым выпадку яны адказвалі за супрацьпаветраную абарону Шанхая, рыхтавалі кадры для Народна-вызваленчай арміі Кітая, дапамагалі ў асваенні тэхнікі[17]. У другім вайскоўцы прынялі ўдзел у станаўленні Карэйскай народнай арміі. У пачатковы перыяд Карэйскай вайны 1950—1953 гадоў кансультанты пакінулі паўвостраў[18], але пры гэтым з тэрыторыі Кітая войскі ўрада Пхеньяна падтрымліваў 64-ы знішчальны авіякорпус[19]. Тым часам савецкая прысутнасць разгортваецца ў Егіпце і Сірыі. Аснову місій склалі лётчыкі і спецыялісты СПА[20][21][22]. Да 1972 года на егіпецкай тэрыторыі размяшчалася 15 000[23]—20 000[24] саветнікаў, на сірыйскай у 1983—1984 — 8 000[23]. У 1956 годзе з’явіўся новы напрамак для камандзіровак — Афганістан. У 1980-я гады саветнікі і ваенспецы працавалі тут разам з асноўнымі сіламі АКСВА[25]. З 1958 па 1990 год звыш 8000 прадстаўнікоў УС СССР пабывалі ў Іраку[26].

З сярэдзіны 50-х гадоў савецкі ўплыў нарастае ў новых незалежных дзяржавах «трэцяга свету». З гэтага часу колькасць краін, якім Масква аказвала дапамогу ў будаўніцтве Узброеных Сіл, значна ўзрастае. Шмат у чым гэтаму спрыяў XX з’езд КПСС (люты 1956 года). На ім агучаны заклік «усяляк умацоўваць брацкія адносіны, дружбу і супрацоўніцтва не толькі з краінамі народнай дэмакратыі, але і з народамі іншых дзяржаў, якія стаяць на пазіцыі міру; падтрымліваць тыя краіны, якія не даюць уцягваць сябе ў агрэсіўныя блокі; ісці насустрач усім сілам, якія зацікаўлены ў захаванні міру». Пашырэнне геаграфіі і ўзрастанне аб’ёмаў аказання Савецкім Саюзам дапамогі абумоўлівалі вострую патрэбу ў адпаведных кадрах — саветніках, спецыялістах, інструктарах і перакладчыках[27].

З 1960-х і 1970-х ваенспецы і саветнікі прысутнічалі ў Алжыры, Паўднёвым і Паўночным Емене, Гвінеі-Бісау Эфіопіі, Мазамбіку, Анголе, В’етнаме, Лаосе, Нікарагуа, Лівіі, Самалі, Чылі, Замбіі, Судан, Камбоджа, Інданезіі, Танзаніі, на Кубе і іншых дзяржавах[28][29][30][31]. Акрамя таго, Крэмль вёў падрыхтоўку байцоў паўстанцкіх рухаў з Намібіі, Паўднёвай Радэзіі, Заходняй Сахары, Амана, Палесціны[32]. Станам на 1979 год, паводле амерыканскіх ацэнак, у якасці саветнікаў і тэхнічных спецыялістаў за мяжой працавалі 11 000 чалавек[33]. Толькі ў Анголе, В’етнаме, Лаосе, Самалі і Эфіопіі з 1965 па 1991 год пабывалі 46 833 камандзіровачнікаў, у ліку якіх было 523 генерала і адмірала[23].

Адным з практычных вынікаў аказання савецкай ваеннай дапамогі было стварэнне аб’ектаў ваеннай інфраструктуры. На працягу 1950—1991 гадоў з дапамогай ваенных саветнікаў і спецыялістаў было створана мноства аб’ектаў абароннага значэння. Да іх ліку можна аднесці авіярамонтныя прадпрыемствы ў Індыі і на Кубе, танкарамонтныя заводы на Кубе і ў Сірыі, аўтаматызаваныя палігоны на Кубе і ў Югаславіі. У шэрагу дзяржаў Трапічнай Афрыкі, Блізкага Усходу і іншых рэгіёнаў свету ствараліся ваенныя вузлы сувязі, пункты матэрыяльна-тэхнічнага забеспячэння, аэрадромы, парты і іншыя аб’екты[27].

Сярэдзіна 1960-х
Сярэдзіна 1970-х
Сярэдзіна 1980-х
Карты ЦРУ па замежнай ваеннай актыўнасці СССР у развіваных краінах. Тут пазначаны дзяржавы, якія карысталіся паслугамі ваенспецаў і саветнікаў, куплялі савецкую ваенную прадукцыю або заключылі дагаворы аб супрацоўніцтве і дружбе.

У канфліктах[правіць | правіць зыходнік]

У «гарачых кропках» работа ажыццяўлялася ва ўмовах максімальнай сакрэтнасці. Вайскоўцы не мелі магчымасці інфармаваць сваякоў нават аб характары місій. Пры выкананні баявых заданняў савецкія спецыялісты нярэдка павінны былі маскіравацца, пераапранаючыся ў чужую форму, і выдаваць сябе за байцоў мясцовых армій. З меркаванняў сакрэтнасці забаранялася насіць дакументы і знакі адрознення[34]. Камандзіровачнікаў маглі выдаваць за грамадзянскіх спецыялістаў[35] або марскіх турыстаў[36]. У ходзе канфліктаў у Кітаі і Іспаніі 1930-х гадоў яны афармяліся як «ваенныя добраахвотнікі»[11]. Удзел у чужых войнах матываваўся выкананнем інтэрнацыянальнага доўгу, абаронай каштоўнасцяў сацыялізму, дапамогай дружалюбным краінам у будаўніцтве нацыянальных узброеных сіл і адлюстраваннем агрэсіі звонку[37]. Паводле амерыканскіх спецслужб, у перыяд з 1950-х па 1970-я гады Масква ў зонах баявых дзеянняў паступова перайшла ад праграм ваеннай дапамогі да рэдкага прымянення вайсковых сіл строга ў абарончай ролі[38].

Пры міністры абароны Андрэі Грэчка (1967—1976) камандзіровачнікам фармальна забаранялася наўпрост удзельнічаць у баявых дзеяннях. Забарона абумаўляўся, перш за ўсё, пагрозай палону. Савецкае кіраўніцтва разумела, што ва ўмовах Халоднай вайны любы схоплены афіцэр і салдат будзе эфектыўнай зброяй у ідэалагічнай барацьбе. Як папярэдзіў Грэчка лётчыкаў-знішчальнікаў перад адпраўкай у Егіпет у сакавіку 1970 года: «Майце на ўвазе, таварышы, калі вас саб’юць за Суэцкім каналам і вы трапіце ў палон, мы вас не ведаем, выкарабкоўвайцеся самі». Практычна гэта азначала, што дзяржава здымае з сябе ўсю адказнасць за сваіх грамадзян, якія трапілі ў палон за мяжой. Улічваючы патрабаванні камандавання, вайскоўцы рыхтаваліся ў момант пагрозы палону скончыць з сабой. Аднак пайсці на самагубства былі гатовыя далёка не ўсе, а таму часам саветнікі здаваліся ворагу[35].

Статус ваеннапалоннага савецкія грамадзяне атрымаць не маглі. Справа ў тым, што ніякіх дакументаў, якія пацвярджалі іх статус, правамернасць нашэння асабістай зброі і законнасць удзелу ў баявых дзеяннях, не мелася. Ваенныя білеты і асабістыя нумары афіцэраў браць у камандзіроўкі катэгарычна забаранялася. Таму праціўнік часта ўспрымаў захопленых замежнікаў у ваеннай форме без знакаў адрознення як наймітаў. Байцы ніякіх доказаў свайго грамадзянства і прыналежнасці да ўзброеных сіл СССР даць не маглі. На допытах яны паўтаралі завучаныя легенды, паводле якіх, з’яўляліся грамадзянскімі спецыялістамі і выпадкова апынуліся ў зоне баявых дзеянняў[35].

Мелі месцы выпадкі, калі спецыялісты працавалі ў двух бакоў. Падобная сітуацыя склалася падчас вайны Эфіопіі і Самалі за Агадэн у 1977—1978 гадах і канфліктаў паміж Паўночным і Паўднёвым Еменам у 1970-я[6].

Паводле звестак з кнігі «Россия и СССР в войнах XX века. Книга потерь» (2010) аўтарскага калектыву на чале з Рыгорам Крывашэевам, беззваротныя страты[K 1] ў канфліктах склалі: Грамадзянская вайна ў Іспаніі — 189, Другая япона-кітайская вайна — 229, Грамадзянская вайна ў Кітаі[K 2] — 936, Вайна ў Карэі — 315, Грамадзянская вайна ў Лаосе — 5, Вайна ў В’етнаме — 16, Араба-ізраільскі канфлікт — 52, Грамадзянская вайна ў Мазамбіку — 8, Грамадзянская вайна ў Анголе — 11, Вайна за Агадэн — 33, Чадска-лівійскі канфлікт — 22. Таксама ў ходзе паветраных перабросак зброі ў Паўночны Емен (гл. Грамадзянская вайна ў Паўночным Емене) загінулі два лётчыкі[39]. Праца «Россия (СССР) в локальных войнах и вооружённых конфликтах второй половины XX века» дадае яшчэ Ірана-іракскую вайну, дзе ў небаявых інцыдэнтах загінулі трое. Столькі ж падчас супрацьпаветранай абароны Шанхая ў 1950 годзе ад гаміньданаўскай авіяцыі. Да канфліктаў без страт аднесены Грамадзянская вайна ў Камбоджы і Кітайска-в’етнамская вайна[31].

Праблемы[правіць | правіць зыходнік]

Спецыялісты, знаходзячыся за мяжой, сустракаліся з немалымі маральна-псіхалагічнымі і бытавымі цяжкасцямі. Часцяком жыць даводзілася ў палявых умовах у палатках і зямлянках, пастаянна выпрабоўваючы сур’ёзныя бытавыя нязручнасці: недахоп вады, адсутнасць электрычнасці, паўнавартаснага харчавання і належнага медыцынскага забеспячэння. Нязвыклыя кліматычныя ўмовы: спякота, нізкая або, наадварот, занадта высокая вільготнасць, багацце небяспечных для здароўя насякомых і паўзуноў, распаўсюджванне нязвыклых і нават невядомых савецкім медыкам хвароб. Па ўспамінах многіх афіцэраў і салдат, на іх пастаянна ціснула пачуццё адрыву ад радзімы, якое пагаршалася беднасцю атрыманай інфармацыі. Газеты ў лепшым выпадку прыходзілі са спазненнем на 2—3 месяцы, доўга даводзілася чакаць лісты ад блізкіх[36].

Большасць савецкіх вайскоўцаў мела вельмі смутныя ўяўленні аб замежных рэаліях – пра асаблівасці побыту, традыцыях, звычаях, псіхалогіі народаў. Без гэтых ведаў узаемадзеянне з саюзнікамі выбудоўваць было цяжка. Слаба была пастаўлена работа па вывучэнні індывідуальных якасцяў, біяграфіі, псіхалагічнага партрэта замежных афіцэраў. Часам адбываліся непрыемныя інцыдэнты, якія наносілі шкоду прэстыжу СССР за мяжой[40][41]. Асобныя вайскоўцы паводзілі сябе напышліва, мелі прадузятасць і пагарду да прадстаўнікоў іншых культур, асабліва да чарнаскурых афрыканцаў. Гэта выклікала назапшаванне абурэння і падазрэння да савецкіх прадстаўнікоў[42].

З боку мясцовых таксама маглі сустракацца непрымальныя паводзіны. Некаторыя падсаветныя скідвалі на камандзіровачнікаў цяжкую працу, шантажуючы распавясці кіраўніцтву аб выдуманых і сапраўдных парушэннях. Калі шантаж не дапамагаў, у справу ішлі прамыя даносы і скаргі на адсутнасць паразумення. Савецкіх вайскоўцаў, якія не здолелі знайсці агульную мову з мясцовымі, камандаванне «прапрацоўвала» па службовай і партыйнай лініі. Часцяком, не разабраўшыся ў сутнасці канфлікту ці не жадаючы абвастраць адносіны з партнёрамі, іх, у лепшым выпадку, пераводзілі ў іншую часць, а ў горшым датэрмінова вярталі на радзіму[41].

У многіх удзельнікаў замежых місій у асабістых справах не засталося пра гэта ніякіх сведчанняў. Часам толькі ставілі штамп «прыкамандзіраваны да в/ч 44708», за якім мелася на ўвазе 10-е ўпраўленне. У постсавецкі перыяд з-за гэтага ў ваенкаматах паўсталі праблемы. Было не зразумела, каму і колькі плаціць «баявых», як налічваць пенсіі і ільготы[36]. Так як місіі былі сакрэтнымі, то ваеннаслужачыя не маглі даказаць, што ваявалі за мяжой. Многія ўнутраныя службовыя дакументы знішчаліся адразу пасля выкарыстання, ніякіх архіваў з унутранай дакументацыяй аб таемнай ваеннай дзейнасці ў іншых краінах не захавалася[43].

Значэнне[правіць | правіць зыходнік]

У выніку актыўнай ваеннай саветніцкай дзейнасці Масква атрымлівала магчымасць глыбокага пранікнення ў палітычную, эканамічную і ваенную сферы тых ці іншых дзяржаў і рэгіёнаў. Савецкае кіраўніцтва набыло дадатковыя рычагі ўплыву на рэгіянальныя і міжнародныя адносіны, забяспечваючы тым самым высокі міжнародны статус. Акрамя таго, Крэмль атрымліваў дадатковыя крыніцы інфармацыі аб сацыяльна-палітычным і эканамічным становішчы ў дружалюбных дзяржавах[44].

Праз дзейнасць саветнікаў і спецыялістаў Савецкі Саюз атрымліваў магчымасць выпрабаваць уласнае новае ўзбраенне і ваенную тэхніку ў экстрэмальных умовах розных тэатраў ваенных дзеянняў і ацэньваць эфектыўнасць іх прымянення ў рэальнай баявой абстаноўцы. Якасны адбор асабістага складу для камандзіровак, а таксама наступная аптымальная расстаноўка кадраў, якія атрымалі каштоўныя веды і вопыт службы за межамі краіны, аказвалі пазітыўнае ўздзеянне на ўкамплектаванасць Узброеных Сіл СССР, іх баяздольнасць і ўмацаванне баявога патэнцыялу[45]. Па вяртанні з замежжа вайскоўцы, як правіла, займалі значныя пасады[2].

Згодна з дакладам Нацыянальнай разведкі ЗША ад 1979 года, праграмы навучання, акрамя чыста ваеннай падрыхтоўкі, былі нацэлены на пашырэнне ўплыву і культываванне прасавецкіх настрояў. Кансультанты часта аказвалі ўплыў на палітыку краін, мелі сувязі з афіцыйнымі асобамі. Часам яны адбіралі асоб для спецыяльнай падрыхтоўкі, палітычнай і ідэалагічнай апрацоўцы ў СССР, тым самым фарміруючы армейскі істэблішмент дзяржаў[46].

Арміі краін-партнёраў будаваліся па савецкім вобразу і падабенству. Асабліва савецкае ваеннае камандаванне шырока практыкавала перанясенне на замежную рэчаіснасць многіх шаблонаў, правераных вопытам Вялікай Айчыннай вайны. Так, у параўнальна невялікіх па памерах адсталых дзяржавах раптам з’яўляліся ваенныя акругі, з перспектывай ператварэння іх у франты[47]. Аднак за мяжой стала зразумела, што класічныя асновы, палажэнні і прынцыпы тэорыі савецкай ваеннай стратэгіі і аператыўнага мастацтва шмат у чым састарэлі, апынуліся адарванымі ад сучасных канцэпцый аналізу і прагназавання развіцця ваеннапалітычнай і аператыўна-стратэгічнай абстаноўкі, асабліва ў выпадках супрацьстаяння партызанскім і паўстанцкім рухам[48].

Гл. таксама[правіць | правіць зыходнік]

Каментарыі[правіць | правіць зыходнік]

  1. ↑ Забітыя ў баях, памерлыя ад ран і хвароб, прапаўшыя без вестак, загінуўшыя ў небаявых інцыдэнтах.
  2. ↑ Другі этап (1946—1949, з улікам 1950).

Крыніцы[правіць | правіць зыходнік]

  1. ↑ а б Нырков 2014, p. 160.
  2. ↑ а б Нырков 2014, p. 161.
  3. ↑ National Intelligence 1979, p. 3.
  4. ↑ Григорьева 2019, p. 219.
  5. ↑ а б в Коломнин 2008, «Почти безграничные полномочия».
  6. ↑ а б Коломнин 2008, «Свой против своего».
  7. ↑ Виктор Гаврилов. Военные советники и специалисты на страже интересов России // Министерство обороны Российской Федерации.
  8. ↑ а б Новиков, М.В. Советские военные советники в Испании в 1936—1937 гг. // Военно-исторический журнал : издание Министерства обороны России. — 04/01/2023.
  9. ↑ Цыплин Виталий Геннадьевич. Советско-турецкие контакты по военным вопросам в начале 1920-х годов // Известия Саратовского университета. Новая серия. Серия История. Международные отношения. — 2019. — Т. 19, вып. 1. — ISSN 1819-4907
  10. ↑ Воронкова, И.Ю. Крепкой дружбою сильны: Белорусский аспект советско-китайских отношений в 1920–1950-е годы // Беларуская думка : журнал. — 2015. — № 6. — С. 18—25.
  11. ↑ а б Кривошеев 2010, pp. 147–150.
  12. ↑ Мария Дацишина, Андрей Сорокин. "Турецкая делегация просит прислать образцы предметов вооружения...": Документы "Особой папки" о международном военном сотрудничестве СССР в 1930-е годы // Родина : журнал. — 2020. — №11(1120).
  13. ↑ Кривошеев 2010, p. 147.
  14. ↑ Бельков, Д.А. Красная армия накануне Великой Отечественной войны: использование опыта локальных войн // Новый исторический вестник: журнал. — 2005. — №2(13).
  15. ↑ а б Синицын, Ф.Л. Военная помощь Советского Союза национально-освободительному движению Югославии в годы Второй мировой войны // Известия Саратовского университета. Новая серия. Серия: История. Международные отношения. 2023. Т. 23, вып. 2. С. 189-197.
  16. ↑ Быстрова, Н.Е. К истории создания организации Варшавского Договора // Вестник Российского университета дружбы народов. Серия: Международные отношения. — 2005. — № 1. — С. 214—224.
  17. ↑ Кривошеев 2010, p. 552.
  18. ↑ РЦХИДНИ. Ф. 17, оп. 137, д. 409, л. 107, 134—135.
  19. ↑ Орлов А. С. Корея: проба сил // Тайная битва сверхдержав. — М.: Вече, 2000. — 480 с. — (Военные тайны XX века). — 10 тыс. экз. — ISBN 5-7838-0695-1.
  20. ↑ Кривошеев 2010, p. 568.
  21. ↑ Ельчанинов В. Б. «Дан приказ ему…в Египет!» // Тогда в Египте… (Книга о помощи СССР Египту в военном противостоянии с Израилем). — Научное издание. — М.: Институт стран Азии и Африки при МГУ им. М. В. Ломоносова, 2001. — С. 87—114. — 386 с. — 1000 экз. — ISBN 5-89394-062-8.
  22. ↑ Коллектив авторов. На Ближнем Востоке // Воздушно-космическая оборона : Печатный орган Вневедомственного совета по проблемам воздушно-космической обороны. — М.: Издательский дом «ВПК-Медиа», 2006. — № 1 (26).
  23. ↑ а б в Коломнин 2008, Преамбула.
  24. ↑ Виноградов В. М. К истории Советско-Египетских отношений // Тогда в Египте… (Книга о помощи СССР Египту в военном противостоянии с Израилем) / Ответственные редакторы: М. С. Мейер, В. М. Пак, А. О. Филоник. — М.: Институт стран Азии и Африки при МГУ им. М. В. Ломоносова, 2001. — С. 9—20. — 386 с. — 1 тыс. экз. — ISBN 5-89394-062-8.
  25. ↑ Ю. Косминков Между революцией и войной (Воспоминания советского военного советника об авиации Афганистана 1978-79 гг.) //Авиация и Время : журнал. — 1996. № 03 (17).
  26. ↑ Яременко 2000, p. 386.
  27. ↑ а б Нырков 2014, pp. 160–161.
  28. ↑ Ольга Дорохина. Как СССР и Россия использовали войска за рубежом // Газета «Коммерсантъ» №180 от 01.10.2015, стр. 3
  29. ↑ Кривошеев 2010, pp. 567–569.
  30. ↑ Коломнин 2008, Преамбула, «Свой против своего», «Почти безграничные полномочия».
  31. ↑ а б Яременко 2000, pp. 480–494.
  32. ↑ National Intelligence 1979, pp. 55–57, 63.
  33. ↑ National Intelligence 1979, p. 17.
  34. ↑ Григорьева 2019, p. 218.
  35. ↑ а б в Коломнин 2008, «В плен живыми не сдаваться».
  36. ↑ а б в Коломнин 2008, «Торжественная встреча...отменяется».
  37. ↑ Григорьева 2019, p. 221.
  38. ↑ National Intelligence 1979, p. 12.
  39. ↑ Кривошеев 2010, pp. 147, 150, 567–569.
  40. ↑ Григорьева 2019, pp. 219–220.
  41. ↑ а б Коломнин 2008, «"Хитрости" подсоветных».
  42. ↑ National Intelligence 1979, p. 13.
  43. ↑ Сергей Коломнин. Забытые ветераны Африки и порванные бумажки // Независимая газета, 28.10.2011
  44. ↑ Нырков 2014, pp. 161–162.
  45. ↑ Нырков 2014, p. 162.
  46. ↑ National Intelligence 1979, pp. 17–19.
  47. ↑ Коломнин 2008, «По советскому образцу».
  48. ↑ Яременко 2000, p. 345.

Літаратура[правіць | правіць зыходнік]

Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Савецкія_ваенныя_спецыялісты_за_мяжой&oldid=4741941"