Рэферэндум па самавызначэнні Усходняга Тымора
 | Артыкул вымагае праверкі арфаграфіі Удзельнік, які паставіў шаблон, не пакінуў тлумачэнняў. |
30 жніўня 1999 года ў Усходнім Тыморы пад эгідай ААН адбыўся рэферэндум, падчас якога за незалежнасць ад Інданезіі выказаліся 78,5 % жыхароў гэтай тэрыторыі. Галасаванне суправаджалася воплескам гвалту. У выніку ва Усходні Тымор быў уведзены міратворчы кантынгент ААН, які змог усталяваць у краіне некаторае падабенства законнасці і парадку. Па выніках рэферэндуму Інданезія прызнала незалежнасць Усходняга Тымора. 30 кастрычніка 1999 года апошнія інданэзійскія войскі сышлі з краіны.
23 лютага 2000 года ў краіне была заснавана Часовая адміністрацыя ААН (ЧАААНУТ) спачатку на тэрмін тры месяцы, па заканчэнні якого яе мандат быў падоўжаны. Мэтамі пераходнага перыяду з’яўляліся: садзейнічанне арганізацыі нацыянальных дзяржаўных структур, адміністрацыйнай і судовай сістэм, падрыхтоўка да выбараў органаў самакіравання. ЧАААНУТ кіравала краінай да 2002 года.
20 мая 2002 года Усходні Тымор афіцыйна быў абвешчаны суверэннай дзяржавай.
Перадумовы[правіць | правіць зыходнік]
Незалежнасць Тымора або яго рэгіянальная аўтаномія былі немагчымыя падчас Новага парадку[en] Сухарта. Нягледзячы на тое, што інданэзійскае грамадскае меркаванне ў 1990-я гады паказвала разуменне становішча ў Тыморы, сярод інданезійцаў было шырока распаўсюджана асцярога, што незалежны Усходні Тымор можа дэстабілізаваць адзінства ўсёй Інданезіі[1]. Азіяцкі фінансавы крызіс аднак прывёў да вялікіх пераменаў у Інданезіі і стаў прычынай адстаўкі Сухарта ў траўні 1998 года, скончыўшы яго 32-гадовае праўленне[2]. Прабова, які знаходзіўся ў той час ужо ў кіраванні Інданэзійскага стратэгічнага рэзерву, адправіўся ў выгнанне ў Іарданію, а ваенныя аперацыі ва Усходнім Тыморы каштавалі разорившемуся индонезийскому ўраду мільён даляраў у дзень[3]. Наступная «рэфармацыя» (індан. Reformasi) стала пераходным перыядам палітычнай адкрытасці, уключаючы раней нечуваныя дэбаты па інданезійскім адносінах з Усходнім Ціморам.
Інданезія і Партугалія 5 траўня абвясцілі аб тым, што дасягнута пагадненне аб правядзенні рэферэндуму, у якім жыхары Усходняга Тымора змогуць выбраць паміж аўтаноміяй ці незалежнасцю. Галасаванне пад кіраваннем місіі ААН у Ўсходнім Тыморы (МААНУТ) павінна было быць праведзена 8 жніўня, але было адкладзена да 30-га. Інданезія таксама ўзяла на сябе адказнасць за бяспеку, што выклікала непакой ў Усходнім Тыморы; аднак многія назіральнікі лічылі, што ў адваротным выпадку Інданезія забараніла б замежным міратворцам знаходзіцца ў Тыморы падчас галасавання[1].
Ход галасавання[правіць | правіць зыходнік]
30 жніўня 1999 года пры пасярэдніцтве спецыяльнай місіі ААН (UNAMET) ва Усходнім Тыморы прайшоў рэферэндум. Кожны з 200 выбарчых участкаў узмоцнена ахоўваўся паліцэйскімі сіламі ААН і Інданезіі, на іх былі дапушчаныя дзясяткі міжнародных назіральнікаў. Напярэдадні рэферэндуму практычна на ўсёй тэрыторыі Усходняга Тымора праходзілі крывавыя сутычкі паміж прыхільнікамі статус-кво і сепаратыстамі.
Нягледзячы на ўсе асцярогі, рэферэндум прайшоў без сур’ёзных інцыдэнтаў. Па заяве прадстаўнікоў UNAMET, у рэферэндуме прынялі ўдзел больш за 90 % зарэгістраваных выбаршчыкаў, 78,5 % з якіх выказаліся за незалежнасьць ад Інданэзіі[2].
Наступствы[правіць | правіць зыходнік]
Узброеная міліцыя «Аітарак», якая падтрымлівае Інданэзію, зладзіла стральбу ў штаб-кватэры Місіі ААН (там схаваліся некалькі сотняў мясцовых жыхароў і замежныя журналісты) 1 верасня, ад распачатага пажару пацярпелі таксама два суседніх будынка. Прыхільнікі ўрада Інданезіі занялі цэнтр Дили да поўдня. Усяго ў беспарадках загінуў як мінімум адзін чалавек.
Стральба ішла і ў іншых гарадах Усходняга Тымора. У Айнара загінула 8 чалавек. Да вечара сепаратысты на ўсёй тэрыторыі Ўсходняга Тымора пачалі ўзбройвацца нажамі, мачэтэ, металічнымі прутамі.
Сумарная колькасць ахвяр хваляванняў 1-2 верасня складае каля 30 чалавек забітымі, беспарадкі прывялі да з’яўлення некалькіх тысяч бежанцаў. Інданезійскі генерал Виранта пацвердзіў пастаўкі зброі супернікам сепаратыстаў, але сцвярджаў, што яны тут жа скончыліся[3].
У выніку рэферэндум замест мірнага вырашэння пытання аб статусе Усходняга Тымору прывёў да разні і пагромаў.
Крыніцы[правіць | правіць зыходнік]
- ↑ Nevins 2005, pp. 86–89.
- ↑ А. М. хазанаў Усходні Тымор: доўгі шлях да незалежнасці // Гісторыя і сучаснасць : часопіс. — 2012. — № 2(16).
- ↑ Усходні Тымор
Літаратура[правіць | правіць зыходнік]
- Friend T. Indonesian Destinies. — Harvard University Press, 2003. — ISBN 0-674-01137-6.
- Nevins J. A Not-So-Distant Horror: Mass Violence in East Timor. — New York: Cornell University Press, 2005. — ISBN 0-8014-8984-9.
- Schwarz A. A Nation in Waiting: Indonesia in the 1990s. — Westview Press, 1994. — ISBN 1-86373-635-2.