Сербскі арол

Малы герб Сербіі
Малы герб Сербіі
Дэталі
Раннія версіі	Візантыя
Аўтар герба	Сербскае геральдычнае таварыства

Сербскі арол — двухгаловы геральдычны арол, агульны знак у гісторыі сербскай геральдыкі і вексілалогіі. Двухгаловы арол і сербскі крыж асноўныя геральдычныя сімвалы, якія прадстаўляюць нацыянальную ідэнтычнасць сербскага народа на працягу стагоддзяў. ^[1] Яны паўсталі як знакі сярэднявечнай дынастыі Няманічаў. ^[1] Арол з крыжам выкарыстоўваецца як герб Сербіі з 1882 года — з'яўлення Каралеўства Сербія. Ордэнам Белага Арла каралеўскім загадам, узнагароджваліся сербскія і югаслаўскія грамадзяне за дасягненні ў галіне міру або вайны, ці за асаблівыя заслугі перад каронай, дзяржавай і нацыяй, паміж 1883 і 1945 гадамі.

Гісторыя[правіць | правіць зыходнік]

Сярэднявечча[правіць | правіць зыходнік]

Двухгаловы сербскі арол мае візантыйскае паходжанне: у Візантыі двухгаловы арол азначаў двайны суверэнітэт імператара (свецкая і духоўная ўлада), а таксама прызнанне ўлады імператараў Візантыі на ўсходзе і захадзе. Найстарэйшая выява, якая захавалася сустракаецца на зробленым кцітарам партрэце Міраслава Завідавіча ў царкве Святых Пятра і Паўла ў Біела-Поле (прыблізна 1190 год) ^[1]. У яго была адна шыя з двума галовамі, нашыйнікі на шыі і хвасце, распасцёртымі крыламі, хвост у форме флёр-дэ-ліс, галавы большай за крылы па памерах, лапамі з трыма пальцамі на кожнай, з арлом, які знаходзіўся ўнутры круга ^[1]. З XII па XV стагоддзе гэты арол Няманічаў, за аснову якога ўзяты арол Свяшчэннай Рымскай імперыі, мяняў сваё аблічча і неўзабаве стаў адрознівацца ад першапачатковай выявы ^[1]: дзве шыі, аброжкаў не было, хвост у форме ліста з дрэва, галовы меншыя за крылы па памерах, на лапах па 4 пальцы, крылы складзеныя ^[1]. Арол Няманічаў адлюстроўваўся на элементах арнаменту ў манастыры Жыча (1207—1220), у Касцёле Багародзіцы Левішкі (1307—1310), на адзенні Ёвана Олівера (1349), на вышыўцы з манастыра Велучэ (XIV стагоддзе), на малюнку манастыра Рэсава (1402—1427), на талерках Івана I Чарноевіча і на выявах многіх кляштараў і цэркваў ^[2].

У пачатку XIV стагоддзя двухгаловы арол з'яўляецца на пячатках, сярэднявечных фрэсках і арнаменце адзення сербскіх кіраўнікоў ^[3]. Сербская праваслаўная царква прыняла гэты малюнак пасля яго з'яўлення на ўваходзе ў манастыр Жыча, дзе каранаваліся сербскія манархі (з 1219 па 1953 манастыр быў рэзідэнцыяй архіепіскапа) ^[4]. На пярсцёнку каралевы Тэадоры Смілец (1321—1322) быў выгравіраваны двухгаловы арол ^[4]. Пры кіраванні Стэфана Душана (1331—1355) двухгаловы арол быў намаляваны на дзяржаўнай пячатцы ^[4]. У 1339 годзе ўпершыню быў згаданы сцяг серба-грэцкага царства, калі Анджаліна Далорта адлюстраваў жоўты сцяг з чырвоным двухгаловым арлом як сцяг сербскай дзяржавы ^[4].

Двухгаловы арол выкарыстоўваўся іншымі сербскімі дынастыямі (Мрняўчэвічы і Лазаравічы). Лазар Хрэбелянавіч (1371—1389), які займаўся аднаўленнем манастыра Хіландар на гары Афон, загадаў намаляваць на паўночнай сцяне манастыра двухгаловага арла ^[5]. Мюнхенскі сербскі псалтыр (1371—1389) уключае шматлікія малюнкі сербскага арла. Двухгаловы арол таксама стаў выяўляцца на гербе Стэфана Лазаравіча пасля прыняцця ім тытула дэспата ў жніўні 1402 года, які быў падараваны імператарам Янам VII Палеалогам у Канстантынопалі ^[6].

Новы час[правіць | правіць зыходнік]

Ілірыйскія гербоўнікі (англ.) (бел. ўтрымліваюць згадкі аб двухгаловым арле, малююць на гербах у пачатку Новага часу. Белы двухгаловы арол у чырвоным поле быў гербам Няманічаў і Стэфана Лазаравіча, таксама арол Няманіча быў гербам Лазара Хрэбелянавіча і дынастыі Лазаравіч. Напалову белы і напалову чырвоны арол адлюстроўваўся на гербе Мрняўчэвіч.

Найноўшая гісторыя[правіць | правіць зыходнік]

Сербскі двухгаловы арол быў забаронены турэцкімі ўладамі як сімвал непадпарадкавання сербаў Турцыі. Сербскі крыж з чатырма так званымі «ацыламі» стаў іншым сімвалам сербскага супраціву, а з 1804 года белы двухгаловы арол зноў стаў сербскім сімвалам нароўні з сербскім крыжом: на аснове арла Няманічаў, намаляванага Хрыстафорам Жэфаравічам (англ.) (бел. у Стэматаграфіі. Ён стварыў сербскі рэвалюцыйны сцяг ^[7]. Традыцыю Няманічаў ажывіла Сербская рэвалюцыя, і пасля прызнання незалежнасці Сербіі двухгаловы арол стаў адлюстроўвацца на гербе Сербіі, а сербскі крыж з'явіўся на тарчы, які адлюстроўваўся з 1882 года на грудзях сербскага арла, калі з'явілася Каралеўства Сербія. Арол на гербе адрозніваўся ад арла Няманічаў: яго крылы былі складзеныя, як у нямецкага. Прычынай таму з'яўляецца наўмысная памылка немца фон Штрэля, які намаляваў нямецкага арла ^[8]. Арол выкарыстоўваўся дынастыямі Абрэнавічы і Карагеоргіевічы; у 1883 годзе быў заснаваны ордэн Белага арла, якім узнагароджваліся сербскія і югаслаўскія грамадзяне за заслугі перад краінай і каронай да 1945 года.

Галерэя[правіць | правіць зыходнік]

Герб Міраслава Завідавіча (пам. 1198)
Арол Стэфана Першавенчанага ў Мілешэве (1230-я)
Царква багародзіца Левішка, фрэска (1306–1307)
Карта Анджаліна Далорта з сербскім сцягам (1339)
Манастыр Манасія, фрэска на выяве Стэфана Лазаравіча (1406–1418)
Сцяг і герб Сербіі паводле Габрыэля дэ Вальсэка (1439)
Фрэска Стэфана Лазаравіча ў манастыры Манасія (1406–1418)
Пячатка дэспата Стэфана Лазаравіча, хроніка аб Канстанцкім саборы (Прускае выданне, сярэдзіна XV стагоддзя)
Пячатка дэспата Стефана Лазаравіча, хроніка аб Канстанцкім саборы (пазнейшае выданне, 1483)
Пячатка дэспата Стэфана Лазаравіча, Гербоўнік Вернігеродэ (англ.) (бел. (паміж 1486 і 1492)
Герб Сербскай дэспатыі паводле Віргіла Солісу (англ.) (бел. (1555)
Герб Сербскай дэспатыі паводле Крыстофа Зільберысэна (1576)
Герб Сербскай дэспатыі паводле Мартына Шрота (каля 1580)
Герб Няманавічаў у гербоўніку Карэніча-Неорыча (англ.) (бел. (1595)
Герб Сербскай дэспатыі ў германскім гербоўніку, каля 1600
Герб Няманавічаў у другім Бялградскім гербоўніку (англ.) (бел. (пачатак XVII стагоддзя)
Герб Няманавічаў у Файніцкім гербоўніку (англ.) (бел. (пачатак XVII стагоддзя)
Герб Няманавічаў паводле Станіслава Рубціча (каля 1700)
Герб Няманавічаў паводле Павао Рытэру Віцезавічу (англ.) (бел. (да 1701)
Герб Рашкі ў Стэматаграфіі (1741)
Герб Няманавічаў у Стэматаграфіі (1741)
Рэканструкцыя герба Няманавічаў (1987)
Пячатка 1804 года
Герб Карагеоргіевічаў
Герб Каралеўства Сербія (1882–1918)
Рэгаліі караля Пятра I (1904)
Ордэн Белага арла (1915–1918)
Герб Каралеўства Югаславіі (1918–1941)
Герб Недзічаўскай Сербіі (1941—1944)
Герб Рэспублікі Сербскай (1992–2006)
Герб Союзнай Рэспублікі Югаславіі і саюза Сербіі і Чарнагорыі (2003–2006)
Вялікі герб Сербіі

Крыніцы[правіць | правіць зыходнік]

↑ ^а ^б ^в ^г ^д ^е Atlagić 2009, p. 180.
↑ Atlagić 2009, pp. 181–182.
↑ Solovjev 1958, p. 130.
↑ ^а ^б ^в ^г Solovjev 1958, pp. 134–135.
↑ Ivić 1910, p. 30.
↑ Jahrbücher für Geschichte Osteuropas, vol. 8, Osteuropa-Institut München, F. Steiner Verlag, 1960, p. 511.
↑ "Ethnic Groups". 10. New York: Gordon and Breach. 1993. {{cite journal}}: Шаблон цытавання journal патрабуе |journal= (даведка)
↑ Atlagić 2009, p. 183.

Літаратура[правіць | правіць зыходнік]

Marko Atlagić Određivanje nacionalnih heraldičkih simbola na primjeru Srba i Hrvata(серб.) // Zbornik radova Filozofskog fakulteta u Prištini. — 2009. — № 39. — С. 179—188. Архівавана з першакрыніцы 28 мая 2015.
Aleksa Ivić. Stari srpski pečati i grbovi: prilog srpskoj sfragistici i heraldici. — Natošević, 1910.
Aleksandar Vasiljevič Solovjev. Istorija srpskog grba. — Srpska misao, 1958.

[FOOTNOTEAtlagić2009180-1] а ^б ^в ^г ^д ^е Atlagić 2009, p. 180.

[FOOTNOTEAtlagić2009181–182-2] Atlagić 2009, pp. 181–182.

[FOOTNOTESolovjev1958130-3] Solovjev 1958, p. 130.

[FOOTNOTESolovjev1958134–135-4] а ^б ^в ^г Solovjev 1958, pp. 134–135.

[FOOTNOTEIvić191030-5] Ivić 1910, p. 30.

[6] Jahrbücher für Geschichte Osteuropas, vol. 8, Osteuropa-Institut München, F. Steiner Verlag, 1960, p. 511.

[7] "Ethnic Groups". 10. New York: Gordon and Breach. 1993. {{cite journal}}: Шаблон цытавання journal патрабуе |journal= (даведка)

[FOOTNOTEAtlagić2009183-8] Atlagić 2009, p. 183.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]