Прагляд зыходнага тэксту старонкі Ядзерны сінтэз

[[Файл:Nucleosynthesis periodic table-ru.svg|thumb|296px|right|Табліца паходжання атамаў хімічных элементаў]]
{{Ядзерная фізіка}}

{{Ядзерныя працэсы}}
'''Ядзерны сінтэз''' — працэс утварэння [[Ядро атама|ядраў]] [[Хімічны элемент|хімічных элементаў]] цяжэй [[вадарод]]у ў ходзе рэакцыі ядзернага сінтэзу (зліцця).

== У астрафізіцы ==

У астрафізіцы адрозніваюць першасны ядзерны сінтэз, які праходзіў на пачатковых стадыях існавання [[Сусвет]]у ў працэсе [[Вялікі выбух|Вялікага Выбуху]] і зорны ядзерны сінтэз.

=== Першасны ядзерны сінтэз ===

Ядзерныя рэакцыі пры першасным ядзерным сінтэзе.

У працэсе першаснага ядзернага сінтэзу ўтвараюцца элементы не цяжэй [[Літый|літыю]], [[стандартная мадэль]] Вялікага Выбуху прадказвае наступнае суадносіны элементаў: H — 75 % , <sup>4</sup>He — 25%, D — 3{{e|−5}},, <sup>3</sup>He — 2{{e|−5}}, <sup>7</sup>Li —  {{e|−9}}, што добра ўзгадняецца з эксперыментальнымі дадзенымі вызначэння складу рэчыва ў аб'ектах з вялікім [[Касмалагічнае чырвонае зрушэнне|чырвоным зрушэннем]] (па лініях ў спектрах [[квазар]]аў)<ref>{{cite web
 |author      = Постнов К.А.
 |title       = Лекции по общей астрофизике для физиков
 |url         = http://www.astronet.ru/db/msg/1170612/node59.html
 |archive-url  = https://www.webcitation.org/61A4qesXd?url=http://www.astronet.ru/db/msg/1170612/node59.html
 |archive-date = 23 жніўня 2011
 |access-date  = 10 лютага 2014
 |url-status     = live
}}</ref>.

=== Зорны ядзерны сінтэз ===

Частка самых лёгкіх ядраў, акрамя першаснага ядзернага сінтэзу, ўтвараюцца ў [[зорка]]х. Асноўнай крыніцай энергіі зорак [[Галоўная паслядоўнасць|галоўнай паслядоўнасці]] з'яўляецца сінтэз гелію-4 з вадароду ў пратон-пратонным цыкле і (для зорак, больш цяжкіх, чым Сонца) у [[CNO-цыкл]]е. У pp-цыкле, як прамежкавыя прадукты, утвараюцца дэйтэрый, гелій-3 і літый-7. Гелій-4 утворыцца таксама пры гарэнні першаснага дэйтэрыю, якое можа адбывацца нават у [[Карычневы карлік|карычневых карлікаў]], дзе яшчэ немагчымы pp-працэс з-за занадта малой тэмпературы і ціску ў цэнтры .

Сінтэз больш цяжкіх ядраў таксама адбываецца ў зорках. Вуглярод-12 напрацоўваецца ў патройнай геліевай рэакцыі (уключаючы яе выбухападобную праяву, вядомую як [[геліевая ўспышка]], у ядрах [[Чырвоны гігант|чырвоных гігантаў]]):

:<math>{}^{4}_{2}\textrm{He} + {}^{4}_{2}\textrm{He} \rightarrow {}^{8}_{4}\textrm{Be}</math>,

:<math>{}^{8}_{4}\textrm{Be} + {}^{4}_{2}\textrm{He} \rightarrow {}^{12}_{6}\textrm{C}</math>

Некаторыя іншыя лёгкія ядры (да [[фтор]]у <sup>19</sup>F уключна) могуць сінтэзавацца ў нетрах адносна маламасіўных зорак у CNO-цыкле.

Ядры да жалеза <sup>56</sup>Fe сінтэзуюцца шляхам зліцця больш лёгкіх ядраў у нетрах масіўных зорак. У залежнасці ад умоў, тут задзейнічаны такія працэсы, як гарэнне вугляроду (уключаючы выбухападобнае), кіслароду, неону, крэмнію, захоп ядрамі альфа-часціц (альфа-працэс).

Сінтэз цяжкіх і звышцяжкіх ядраў ідзе шляхам павольнага або хуткага нейтроннага захопу (гл. s-працэс, r-працэс), імаверна ў прадзвышновых і пры выбухах звышновых. Утварэнне нейтронадэфіцытных цяжкіх ядраў ідзе праз p-працэс і rp-працэс (павольны і хуткі захоп пратонаў).

Эксперыментальным пацвярджэннем факта зорнага ядзернага сінтэзу служыць нізкае ўтрыманне цяжкіх элементаў у старых зорках, якія ўзніклі на ранніх стадыях эвалюцыі Сусвету з матэрыі, якая ўтварылася ў ходзе першаснага ядзернага сінтэзу і хімічны склад якой не зменены зорным ядзерным сінтэзам.

=== Выбухны ядзерны сінтэз ===

Адбываецца пры ўспышках звышновых і іншых хуткабежных працэсаў, звязаных з стратай зоркай гідрастатычнай раўнавагі.<ref>[http://www.femto.com.ua/articles/part_1/0474.html Взрывной нуклеосинтез - Физическая энциклопедия]</ref>

{{зноскі}}

== Літаратура ==
* НУКЛЕОСИНТЕЗ // Физическая энциклопедия. В 5-ти томах. — М.: Советская энциклопедия. Главный редактор А. М. Прохоров. 1988.
* [http://arxiv.org/pdf/astro-ph/0406320v1.pdf BBN For Pedestrians] // 	New J.Phys. 6 (2004) 117
* [http://nuclphys.sinp.msu.ru/nuclsynt/  Б.C. Ишханов, И.М. Капитонов, И.А. Тутынь "Нуклеосинтез во вселенной"] - М., Изд-во Московского университета. 1998.

[[Катэгорыя:Астрафізіка]]
[[Катэгорыя:Тэрмаядзерныя рэакцыі]]
[[Катэгорыя:Ядзерная фізіка]]