Прагляд зыходнага тэксту старонкі Лужычане

{{значэнні}}
{{Этнічная група|
   group     = Лужычане <br /> (''Serbja, Serby'')
 | image     = [[Выява:Die Gartenlaube (1891) b 867 1.jpg|300px]]
 | caption   = <div style="background-color:#fee8ab"><small> 
 | poptime   = 29900
 | popplace  = [[Германія]]  
 | langs     = [[Лужыцкія мовы|лужыцкая]] 
 | rels      = [[каталіцызм]], [[пратэстантызм]]
 | related   = [[чэхі]], [[палякі]], [[славакі]]
}}

'''Лужыча́не''', або '''лужыцкія сербы''' (саманазвы ''Serbja, Serby''), таксама вядомыя як '''сорбы''' ({{lang-de|Sorben}}) — [[славяне|славянскі]] народ, карэнныя насельнікі [[Ніжняя Лужыца|Ніжняй]] і [[Верхняя Лужыца|Верхняй Лужыцы]] на ўсходзе [[Германія|Германіі]]. Жывуць таксама ў [[Аўстрыя|Аўстрыі]] і [[ЗША]]. Агульная колькасць (2023 г.) — 29 900 чал.<ref>[http://www.joshuaproject.net/peoples.php?peo3=15001 Sorb, Lower Lusatian]</ref><ref>[http://www.joshuaproject.net/peoples.php?peo3=15000 Sorb, Upper Lusatian]</ref>

== Паходжанне ==
[[Славяне]] пасяліліся на землях [[Верхняя Лужыца|Верхняй]] і [[Ніжняя Лужыца|Ніжняй Лужыцы]] ў [[IV стагоддзе|IV]] ст. н. э. Займаліся [[земляробства]]м і [[жывёлагадоўля]]й. У другой палове 1 тысячагоддзя н. э. на паўднёвым ўсходзе сучаснай [[Германія|Германіі]] вылучыліся славянскія аб'яднанні мільчан, сербаў, гламачоў, нішан, лужычан. У [[IX стагоддзе|IX]]—[[X стагоддзе|X]] стст. яны ўвайшлі ў склад імперыі нашчадкаў [[Карл Вялікі|Карла Вялікага]]. У [[XI стагоддзе|XI]]—[[XIV стагоддзе|XIV]]  стст. іх землі аспрэчвалі паміж сабою [[немцы|нямецкія]] феадалы, [[Чэхія|чэшскія]] і [[Польшча|польскія]] манархі. 

Да [[XIII стагоддзе|XIII]] ст. вобласць, раней населеная мільчанамі, атрымала назву Верхняй Лужыцы, а вобласць лужычан - Ніжняй Лужыцы. У [[XIV стагоддзе|XIV]] ст. яны былі далучаны да Чэшскай Кароны. Аднак чэшскія манархі прыцягвалі для пасялення на гэтых тэрыторыях нямецкіх каланістаў. Лужыцкія землі паступова ператварыліся ў славянскі астравок, акружаны суседзямі-немцамі. Але гэта садзейнічала гуртаванню мясцовых славян, з'яўленню іх асабістай тоеснасці, адрознай ад тоеснасці блізкіх па мове [[чэхі|чэхаў]] і [[палякі|палякаў]].

У [[1635]] г. большая частка Верхняй і Ніжняй Лужыцы была далучана да [[Курфюрства Саксонія|Саксоніі]].

== Рассяленне ==
{{main|Лужыцкая пасяленчая вобласць}}

== Культура ==
===Матэрыяльная культура===
Лужычане здаўна займаліся [[сельская гаспадарка|сельскай гаспадаркай]]. У [[Верхняя Лужыца|Верхняй Лужыцы]] вырошчвалі [[жыта]], [[бульба|бульбу]], [[цукровы бурак]], разводзілі [[карова|кароў]], [[Свойская свіння|свінняў]] і [[авечка свойская|авечак]]. У [[Ніжняя Лужыца|Ніжняй Лужыцы]] важную ролю адыгрывала вытворчасць [[гародніна|гародніны]]. Да 1970-ых гг. мясцовыя сяляне актыўна ўжывалі старыя прылады, накшталт [[серп|сярпа]], касы, цэпу для малацьбы збожжа. Гэта тлумачыцца як доўгім захаваннем традыцый, так і асаблівасцямі мясцовасці - наяўнасцю працяглых забалочаных тэрыторый і адносна невялікімі надзеламі.

Многія гарады ў межах пражывання лужычан - развітыя [[прамысловасць|прамысловыя]] цэнтры, дзе існуюць тэкстыльная, горная, хімічная, керамічная, шкляная і іншыя высокатэхналагічныя галіны прамысловасці. Аднак яны канчаткова не выцеснілі традыцыі ручнога [[рамяство|рамяства]]. Лужычане славяцца сваімі ганчарнымі вырабамі, драўлянай і саламянай мэбляй. Жанчыны плятуць дзівосныя па прыгажосці карункі.

У [[сярэднявечча|сярэднявеччы]] паселішчы мелі круглявую форму. Звычайна ў іх жылі прадстаўнікі аднаго роду або пашыранай [[сям'я|сям'і]]. Круглявая форма размяшчэння будынкаў дазваляла абараняць хатнюю жывёлу і родавую маёмасць. Пазней узнікла [[вёска|вясковая]] забудова без строгага плану. Яна часта сустракаецца ўздоўж буйных [[рака|рэк]], дзе захоўваецца небяспека паводак. Радзей сустракаліся вёскі, выцягнутыя ўздоўж дарог. Яны былі больш характэрныя для суседзяў луцжычан, [[немцы|немцаў]]-саксонцаў. Але былі вядомы вёскі-авальніцы, калі дарога пашыралася ў круглы пляц, вакол якога ўзводзіліся будынкі.

Найбольш старажытная форма мясцовага будаўніцтва - [[зруб]]ная. Пад уплывам нямецкіх перасяленцаў ў Верхняй Лужыцы ўжо да [[XIX  стагоддзе|XIX]] ст. пашырыліся [[каркас]]ныя будынкі. У найбольш старых дварах усе пабудовы размяшчаліся пад адным дахам. 

Народная жаночая [[вопратка]] адрозніваецца значнай самабытнасцю. Вылучаюць 4 лакальных комплексы вопраткі: баўцэн-камнецкі, гаерсвердскі, шлейфенскі і шпрэевальдскі. Жаночая святочная адзежа складаецца з белай тканнай [[кашуля|кашулі]] з кароткімі рукавамі і круглым выразам, ніжняй цёмнай ваўнянай [[спадніца|спадніцы]], верхняй чорнай спадніцы, чорнага аксамітнага гарсажа, які ў дзяўчын шнуруецца, а ў жанчын зашпіляецца. Спадніца з усіх бакоў прычыненая [[фартух]]ом. Лужычанкі баўцэн-камнецкага комплексу апранаюць асаблівыя галаўныя ўборы - маленькія чорныя чэпчыкі з шырокімі стужкамі аж да каленаў. Вясельныя жаночыя гарнітуры яшчэ больш яркія, аздобленыя рознымі нагруднымі ўпрыгожаннямі і гафтам. Пад час вяселля нявеста магла некалькі разоў пераапранаць фартух, пры гэтым стваралася ўражанне, што мяняецца ўвесь гарнітур. Мужчынская вопратка меней адрозніваецца ад той, што прынята ў саксонскіх немцаў.

===Сацыяльная структура===
Лужычане традыцыйна жылі замкнёна ад нямецкага насельніцтва, што спрыяла захаванню іх мовы і культуры. Сумесныя [[шлюб]]ы з немцамі не былі пашыраны. 

У мінулым існавалі вялікія пашыраныя [[сям'я|сем'і]] і цэлыя роды. Аднак у XVII - XVIII стст. яны саступілі месца малым нуклеарным. Главою сям'і заўсёды з'яўляецца бацька або іншы старэйшы ў сям'і мужчына. Аднак большая частка спадчыны размяркоўваецца на карысць малодшага сына, які звычайна застаецца ў сядзібе бацькоў. Сваякі звычайна захоўваюць шчыльныя сувязі, сумесна праводзяць святы, абменьваюцца падарункамі і г. д.

Мужчыны звычайна жаніліся ў 25 гадоў і пазней. Жанчыны ўступалі ў шлюб ва ўзросце не раней за 20 гадоў. Нявеста загадзя шыла вясельны ўбор. Прадстаўніцы бедных сем'яў пазычалі яго напракат. Жаніх рабіў падарункі нявесце (панчохі, фартух, хустку) і яе бацькам. Запрашэннем на вяселле займаліся сваты. Рабілі яны гэта за 2 - 3 тыдні да падзеі. У [[каталіцызм|каталікоў]] госці з боку нявесты і жаніха сустракаліся толькі ў [[касцёл]]е. У некаторых мясцовасцях да [[XX стагоддзе|XX]] ст. не існавала звычаю абменьвацца пярсцёнкамі. Замест гэтага абменьваліся святочнымі вянкамі. Дзяўчыны-каталічкі прымацоўвалі іх да пасу.

Пад час цяжарнасці жанчыны павінны былі прытрымлівацца асобых паводзінаў. За некалькі тыдняў да родаў цяжарная ішла да святара, каб атрымаць бласлаўленне. Адмысловае значэнне надавалася дню нараджэння. Лічылася, што дзіця, народжанае ў нядзелю, будзе шчаслівым, у панядзелак або ў чацвер - пакутлівым. Хрысцілі і давалі імя ў першую нядзелю пасля нараджэння. У Ніжняй Лужыцы першым дзецям давалі імёны бацькоў. У Верхняй Лужыцы іх атрымоўвалі толькі другія дзеці. 

Дзяцей і дарослых абаранялі з дапамогай [[магія|магічных]] абрадаў. Па паводзінах свойскай жывёлы вызначалі, хто з найблізкіх сваякоў можа памерці. Нябожчыкаў хавалі ўсёй вёскай.

===Духоўная культура===
Святочныя дні вызначаліся царкоўным [[каляндар]]ом. У канцы жніўня - пачатку верасня святкаваліся дажынкі. Распаўсюджана свята ''скадаванкі'' - дзень сустрэчы моладзі са студэнтамі, якія навучаюцца ў розных універсітэтах, у тым ліку за межамі Лужыцы.

Звычайным баўленнем часу для дзяўчын у мінулым былі вячоркі, якія суправаджаліся сумеснымі спевамі. Прычым, бедныя дзяўчыны і найміткі гуртаваліся разам. Дзяўчыны з забяспечаных сямей праводзілі час у сумеснай кампаніі. Вельмі папулярнымі таксама з'яўляліся [[танец|танцы]]. Акампанавалі на трохструнных [[цымбалы|цымбалах]], [[дуда|дудзе]], ''таракаве'' (від [[габой|габою]]).

[[Фальклор]] багаты на прымаўкі і легенды.

==Мова==
[[Лужыцкія мовы|Родныя мовы лужычан]] адносяцца да заходнеславянскай групы [[Індаеўрапейскія мовы|індаеўрапейскай]] моўнай сям'і. Пісьмовасць на аснове [[лацінскі алфавіт|лацінкі]] ўзнікла ў [[XVI стагоддзе|XVI]] ст. у сувязі з [[Рэфармацыя]]й. Першыя вядомыя пісьмовыя помнікі - ''Burger Eydt Wendisch'' (клятва гараджан Баўцэна, [[1532]] г.) і псалтыр, надрукаваны ў [[1548]] г. У [[1765]] г. выйшаў першы лужыцкі [[часопіс]] (2 нумары). 

Навуковае вывучэнне лужыцкіх моў пачалося ў [[XIX стагоддзе|XIX]] ст., калі былі складзены падрабязныя слоўнікі і граматыкі.

== Рэлігія ==
Большасць вернікаў — [[пратэстантызм|пратэстанты]], звычайна [[лютэранства|лютэране]]. Але таксама маецца значная [[каталіцызм|каталіцкая]] абшчына (каля 10%).

{{зноскі}}

==Спасылкі==
*[http://galinaartemenko.livejournal.com/495383.html Лужычане на "Радзіма мая – Беларусь"]
*[http://www.sorbe.de/ Усё пра лужычан]
*[http://www.domowina.sorben.com/ Domowina - найбуйнейшая культурная арганізацыя лужычан] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20050210141620/http://www.domowina.sorben.com/ |date=10 лютага 2005 }}
*[http://www.sorben.sachsen.de Лужычане ў Саксоніі]
*[http://www.museum.sorben.com Лужыцкі музей] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20080208105959/http://www.museum.sorben.com/ |date=8 лютага 2008 }}

{{Славянскія плямёны}}
[[Катэгорыя:Заходнія славяне]]
[[Катэгорыя:Народы Германіі]]
[[Катэгорыя:Народы Еўропы]]
[[Катэгорыя:Лужычане| ]]