Прагляд зыходнага тэксту старонкі Мандат Лігі Нацый

'''Мандат Лігі Нацый''' — былыя тэрыторыі [[Цэнтральныя дзяржавы|Цэнтральных дзяржаў]], на якія пасля Першай сусветнай вайны [[Ліга Нацый]] перадала пад кіраванне іншых дзяржаў паводле Артыкула 22 [[Версальскі дагавор|Версальскага дагавора]]. Пасля набыцця моцу [[Статут ААН|Статуту ААН]] [[24 кастрычніка]] [[1945]], мандаты былі ператвораны ў [[падапечная тэрыторыя|падапечныя тэрыторыі]] [[ААН]] (на падставе пагадненняў [[Ялцінская канферэнцыя|Ялцінскай канферэнцыі]]).

== Гісторыя ==
Усе тэрыторыі, на якія быў выдадзены мандат Лігі Нацый, папярэдне кіраваліся дзяржавамі, якія былі пераможаны ў [[Першая сусветная вайна|Першай сусветнай вайне]] (галоўным чынам [[Германская імперыя]] і [[Асманская імперыя]]). У адрозненне ад [[пратэктарат]]а, мандат абавязваў мандатарыяў (дзяржавы, якім быў выдадзены мандат) да выканання абавязацельстваў Лігі Нацый да жыхароў тэрыторый, а таксама забараняліся [[рабагандаль]], гандаль зброяй і алкаголем. На падмандатнай тэрыторыі забаранялася будаўніцтва ваенных баз і ўмацаванняў, стварэнне арміі з карэннага насельніцтва.

Працэс усталявання мандатаў складаўся з дзвюх стадый:
* Фармальная ліквідацыя суверэнітэту папярэдне кіруючых дзяржаў
* Перадача паўнамоцтваў мандатарыю з ліку краін-пераможцаў

Тэрыторыі, якія падпалі пад мандат, былі вызначаны паводле наступных пагадненняў і дагавораў:
* [[Версальскі дагавор|Версальскі мірны дагавор]]
* [[Сеўрскі мірны дагавор, 1920|Сеўрскі мірны дагавор]]
* [[Канферэнцыя ў Сан-Рэма (1920)|Канферэнцыя ў Сан-Рэма]]
* [[Лазанскі мірны дагавор]]

Падмандатныя тэрыторыі па ўзроўні развіцця дзяржаўнасці былі падзелены на тры групы: «A», «B» і «C».

== Клас A ==
Тэрыторыі, якія раней кіраваліся Асманскай імперыяй і дасягнулі развіцця, якое дазваляе стаць ім незалежнымі дзяржавамі, пры паданні мандатарыем адміністрацыйнай дапамогі:
* [[Брытанскі мандат на Месапатамію|Месапатамія]] ([[Вялікабрытанія]]) не стала мандатнай тэрыторыяй у сваёй арыгінальнай форме з-за [[Іракскае паўстанне 1920|арабскага паўстання ў 1920]]. У выніку перамоваў паміж іракцамі і брытанцамі на тэрыторыі мандата 10 жніўня 1920 было створана [[Каралеўства Ірак (мандат Вялікабрытаніі)|аўтаномнае Каралеўства Ірак]], якое 3 кастрычніка 1932 стала незалежнай дзяржавай і далучылася да Лігі Нацый.
* [[Французскі мандат на Сірыю і Ліван|Сірыя і Ліван]] ([[Францыя]]), 29 верасня 1923 — 1 студзеня 1944. Францыя стварыла на мандатнай тэрыторыі шэраг аўтаномных дзяржаў, якія пазней былі аб'яднаны ў [[Сірыйская Рэспубліка|Сірыйскую Рэспубліку]] (незалежнасць у 1945), [[Вялікі Ліван]] (незалежнасць у 1943) і [[Дзяржава Хатай|Хатай]] (у 1939 увайшоў ў склад [[Турцыя|Турцыі]]).

== Клас B ==
Былыя нямецкія калоніі ў Заходняй і [[Цэнтральная Афрыка|Цэнтральнай Афрыцы]], якія падлягалі непасрэднаму кіраванню мандатарыем (мандаты выдадзены 22 ліпеня [[1922]] года):
* [[Руанда-Урундзі]] ([[Бельгія]]), раней два асобных нямецкіх пратэктарата, на якія выдадзены адзіны мандат, з 1 сакавіка 1926 па 30 чэрвеня 1960 у адміністрацыйным саюзе з калоніяй [[Бельгійскае Конга]] (з 13 снежня 1946 Падапечная тэрыторыя ААН да абвяшчэння незалежнасці 1 ліпеня 1962).
* [[Тэрыторыя Танганьіка|Танганьіка]] (Вялікабрытанія), з 11 снежня 1946 падапечная тэрыторыя ААН; з 1 мая 1961 пад самакіраваннем; з 9 снежня 1962 — Рэспубліка; у 1964 аб'яднана з [[Занзібар]]ам (новая назва аб'яднання — [[Танзанія]]).

і дзве ранейшыя нямецкія тэрыторыі акупаваныя і падзеленыя Вялікабрытаніяй і Францыяй падчас Першай сусветнай вайны:

* Камерун. Ліга Нацый выдала мандат Вялікабрытаніі на [[Заходні Камерун]] і Францыі на [[Усходні Камерун]], 13 снежня 1946 ператвораны ў падапечныя тэрыторыі ААН. Заходні Камерун — падапека Вялікабрытаніі, падзелены на [[Паўночны Камерун]] (з 1961 у складзе [[Нігерыя|Нігерыі]]) і [[Паўднёвы Камерун]] (з 1961 у складзе [[Камерун]]а), Усходні Камерун — падапека Францыі (з 1960 — Камерун).
* Тога. Вялікабрытанія атрымала мандат на кіраванне заходняй часткай Тога — [[Брытанскае Тога]], Францыя — усходняй — Французскае Тога. З 13 снежня 1946 года падапечныя тэрыторыі ААН, пад тым жа кіраваннем. Брытанскае Тога 13 снежня 1956 стала часткай калоніі Залаты Бераг (з 1957 — [[Гана]]), Французскае Тога з 27 красавіка 1960 незалежная Тагалезская Рэспубліка ([[Тога]]).

== Клас C ==
Былыя нямецкія калоніі ў Паўднёва-Заходняй Афрыцы і Акіяніі, перададзены пад непасрэднае кіраванне мандатарыям, як іх складовая частка.
* [[Германская Новая Гвінея]] ([[Аўстралія]]) з 17 снежня 1920; з 8 снежня 1946 падапечная тэрыторыя ААН пад тым жа кіраваннем; з 16 верасня 1975 у складзе незалежнай дзяржавы [[Папуа – Новая Гвінея]].
* [[Науру]] (перш частка Германскай [[Новая Гвінея|Новай Гвінеі]]). 17 снежня 1920 выдадзены мандат Аўстраліі (фармальна разам з Вялікабрытаніяй і Новай Зеландыяй); з 1 лістапада 1947 падапечная тэрыторыя ААН (пад тым жа кіраваннем); з 31 студзеня 1968 незалежная рэспубліка.
* [[Германскае Самоа]] ([[Новая Зеландыя]]) з 17 снежня 1920, пераназвана ў [[Заходняе Самоа]]; з 25 студзеня 1947 падапечная тэрыторыя ААН; з 1 студзеня 1962 незалежная дзяржава.
* [[Паўднёвы Ціхаакіянскі мандат|Паўднёва-Ціхаакіянская тэрыторыя]] (Японія); з 18 ліпеня 1947 [[Падапечная тэрыторыя Ціхаакіянскія астравы]] ([[ЗША]])
* [[Германская Паўднёва-Заходняя Афрыка]] з 1 кастрычніка 1922 таксама горад [[Уолфіш-Бей]], які ўваходзіў з 1878 у склад [[Капская калонія|Капскай калоніі]], у 1946 ААН адмовілася прызнаць ПЗА падапечнай тэрыторыяй ПАС (з 1961 [[ПАР]]). У 1968 годзе ААН зацвердзіла назву [[Намібія]], з 21 сакавіка 1990 незалежная дзяржава (без Уолфіш-Бея), 28 лютага 1994 Уолфіш-Бей і [[Пінгвінавы астравы]] перададзены Намібіі.

== Асаблівы статус ==

* [[Палесціна]] (Вялікабрытанія) 25 красавіка 1920 — 25 мая 1946, дэ-факта з 29 верасня 1923 па 14 мая 1948 (утварэнне [[Ізраіль|Ізраіля]]), уключаючы Трансіарданію (Хашыміцкі эмірат, позняе каралеўства [[Іарданія]]).

== Гл. таксама ==
* [[Каланіялізм]]
* [[Неакаланіялізм]]

{{Мандаты Лігі Нацый}}

[[Катэгорыя:Геапалітыка]]
[[Катэгорыя:Каланіялізм]]
[[Катэгорыя:Ліга Нацый]]