Прагляд зыходнага тэксту старонкі Прэзідэнцкія выбары ў Беларусі (2001)

{{Картка выбараў
|назва          = Прэзідэнцкія выбары ў Беларусі
|подпіс назвы  = 
|дата              = [[9 верасня]] [[2001]] года
|папярэднія        = Прэзідэнцкія выбары ў Беларусі (1994)
|год папярэдніх    = 1994
|наступныя         = Прэзідэнцкія выбары ў Беларусі (2006)
|год наступных     = 2006

<!-- для сцяга -->
|тэрыторыя        = 
|варыянт сцяга     =
<!-- калі патрэбны сцяг не ставіцца -->
|выява сцяга = Flag of Belarus (1995–2012).svg
|шырыня сцяга      = 45px
|апісанне сцяга    =

|яўка выбаршчыкаў  = 83,86%

<!-- кандыдат ці партыя № 1 -->
|партрэт1          = 
|колер1             = {{колер партыі/беспартыйны}}
|кандыдат1         = [[Аляксандр Рыгоравіч Лукашэнка|Аляксандр Лукашэнка]]
|глава партыі1     = 
|глава партыі з1   = 
|партыя1           = самавылучэнне
|кааліцыя1         = 
|родам з1         = 
|акруга главы1      = 
|колькасць галасоў1    = 4 666 680
|доля галасоў1     = 75,65 %

<!-- кандыдат ці партыя № 2 -->
|партрэт2          = 
|колер2             = {{колер партыі/беспартыйны}}
|кандыдат2         = [[Уладзімір Іванавіч Ганчарык|Уладзімір Ганчарык]]
|глава партыі2     = 
|глава партыі з2   = 
|партыя2           = самавылучэнне
|кааліцыя2         = 
|родам з2         = 
|акруга главы2      = 
|колькасць галасоў2    = 965 261
|доля галасоў2     = 15,65 %

<!-- кандыдат ці партыя № 3 -->
|партрэт3          = 
|кандыдат3         = [[Сяргей Васілевіч Гайдукевіч|Сяргей Гайдукевіч]]
|колер3             = #4488CC
|партыя3           = [[ЛДПБ]]
|колькасць галасоў3    = 153 199
|доля галасоў3     = 2,48 %

|вынік         = Аляксандр Лукашэнка абраны Прэзідэнтам Беларусі
}}
{{Палітыка Беларусі}}

Чарговыя выбары [[Прэзідэнт Беларусі|прэзідэнта Беларусі]] прайшлі [[9 верасня]] [[2001]] года. У першым туры перамогу атрымаў [[Аляксандр Лукашэнка]].

== Перадвыбарчае становішча ==
Папярэднія прэзідэнцкія і [[Парламент|парламенцкія]] выбары праходзілі ў [[1994]] і [[1995]] гадах адпаведна паводле [[Канстытуцыя Рэспублікі Беларусь#1994|Канстытуцыі 1994 года]]. Пасля абрання прэзідэнтам Лукашэнка павялічыў [[дэкрэт]]амі свае паўнамоцтвы за кошт [[Вярхоўны Савет Рэспублікі Беларусь|Вярхоўнага Савета]] (ВС). Пасля [[Рэферэндум у Беларусі 1996 года|рэферэндуму 1996 года]] яго паўнамоцтвы яшчэ больш узраслі, а тэрмін знаходжання на пасадзе быў прадоўжаны да 2001 года. Насуперак рашэнню Канстытуцыйнага суда аб кансультатыўным статусе рэферэндуму [[1996]] года Канстытуцыю 1994 года змянілі ў адпаведнасці з пастаўленымі на рэферэндум пытаннямі. Замест ВС стварылі дзвюхпалатны парламент, дзе [[Палата прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь|Палата прадстаўнікоў]] складалася з 110 дэпутатаў, а [[Савет Рэспублікі Нацыянальнага сходу|Савет Рэспублікі]] — з 69 сенатараў. У Палату ўключылі частку 199 дэпутатаў ВС. У [[1997]] годзе [[Савет Еўропы]] прыпыніў удзел урада [[Беларусь|Беларусі]] ў арганізацыі ў якасці асацыяванага сябра. [[Парламенцкая асамблея АБСЕ]] захоўвала дачыненні з ВС да [[Парламенцкія выбары ў Беларусі 2000 года|выбараў у Палату]] ў жніўні [[2000]] года. [[7 чэрвеня]] 2001 года Палата прадстаўнікоў Беларусі прызначыла прэзідэнцкія выбары на [[9 верасня]]. [[Грамадскае аб'яднанне|Грамадскія аб’яднанні]] здолелі аб’яднаць у «[[Незалежнае назіранне, арганізацыя|Беларускую ініцыятыву „Незалежнае назіранне“]]» больш як 10 тысяч зарэгістраваных наглядальнікаў за выбарамі. Некалькі апазіцыйных [[Палітычная партыя|палітычных партый]] утварылі «Каардынацыйную Раду». Іх прадстаўнікі цягам [[1999]] года, да [[лістапад]]а, беспаспяхова вялі перамовы з [[урад]]ам аб доступе да ўрадавага вяшчання, пашырэнні паўнамоцтваў парламента, скасаванні абмежавальнага выбарчага заканадаўства і аднаўленні грамадзянскіх правоў.

== Прававыя ўмовы ==
[[Выбарчы кодэкс Рэспублікі Беларусь]] (ВК) ухвалілі ў лютым 2000 года. Змены ў яго ўнеслі ў ліпені. Артыкул 79 ВК дазваляў правесці выбары ў адзін тур пры ўдзеле больш як паловы выбаршчыкаў і наборы адным з кандыдатаў больш як паловы іх галасоў. Артыкул 33 ВК надаваў [[Цэнтральная выбарчая камісія Рэспублікі Беларусь|Цэнтральнай выбарчай камісіі]] (ЦВК) права тлумачыць выбарчае заканадаўства. [[15 чэрвеня]] 2001 года [[Канстытуцыйны суд Рэспублікі Беларусь|Канстытуцыйны суд]] дазволіў рэгістрацыю ініцыятыўнай групы [[Зянон Пазняк|Зянона Пазняка]], хоць той пражываў 3 гады за мяжою, на падставе Артыкула 80 Канстытуцыі. Лукашэнка абмежаваў правы партый, вылучэнцаў і грамадскія аб’яднанні ў выбарчай гонцы дэкрэтамі № 8, 11 і 20. Участковыя выбарчыя камісіі адмаўляліся падаваць падрабязныя вынікі галасавання. Назіральнікам забаранялася знаходзіцца каля сталоў выдачы бюлетэняў, а таксама пры перадачы пратаколаў галасавання ў вышэйшыя камісіі. Прэзідэнцкі дэкрэт № 11 ад [[7 мая]] 2001 года забараніў дэманстрацыі з удзелам больш як 1000 чалавек без папярэдняга дазволу старшыні абласнога або гарадскога выканаўчага камітэта. За парушэнне дэкрэту партыям і прафсаюзам пагражала забарона.

== Рыхтаванне і правядзенне ==
Правядзеннем выбараў займаліся ЦВК, 7 тэрытарыяльных выбарчых камісій (ТВК) абласнога ўзроўню і 161 — раённага, а таксама 6753 ўчастковыя выбарчыя камісіі (УВК) ў Беларусі і 37 УВК у [[Дыпламатычныя прадстаўніцтвы Беларусі|дыпламатычных прадстаўніцтвах]] за мяжой. На '''81 %''' ТВК і УВК складаліся з супрацоўнікаў, найманых [[Выканаўчая ўлада|выканаўчай уладай]]. З 2179 членаў ТВК толькі 67 ('''3 %''') прадстаўлялі партыі, з 78 407 членаў УВК — толькі 172 ('''0,2 %''').

=== Улік выбаршчыкаў ===
На [[4 верасня]] ў спіс для галасавання ўнеслі 7 221 434 выбаршчыкаў. Пры агалошванні вынікаў выбараў ЦВК абвясціла аб наяўнасці ў спісе 7 356 343 выбаршчыкаў. У дзень выбараў колькасць выбаршчыкаў узрасла на амаль 108 тысяч, у тым ліку на 32 тысячы ў [[Мінск]]у.

=== Улік вылучэнцаў ===
Для збору неабходных для рэгістрацыі вылучэнца 100 000 тысяч подпісаў ЦВК зарэгістравала 22 ініцыятыўныя групы. 16 з іх падалі сабраныя подпісы на праверку ў выбарчыя камісіі. [[14 жніўня]] рэгістрацыю ў ЦВК прайшлі:
* [[Сяргей Гайдукевіч]], старшыня [[Ліберальна-дэмакратычная партыя (Беларусь)|Ліберальна-дэмакратычнай партыі]];
* [[Уладзімір Ганчарык]], старшыня [[Федэрацыя прафсаюзаў Беларусі|Федэрацыі прафсаюзаў Беларусі]];
* [[Сямён Домаш]], былы старшыня выканкаму [[Гродзенская вобласць|Гродзенскай вобласці]];
* [[Аляксандр Лукашэнка]], дзейны прэзідэнт.

[[22 жніўня]] ў адпаведнасці з пагадненнем апазіцыйнай кааліцыі Домаш зняў сваю кандыдатуру на карысць Ганчарыка.

== Выбарчая кампанія і вяшчанне ==
Вылучэнцам дазвалялася выкарыстоўваць у агітацыі толькі сродкі агульнага выбарчага фонду. Афіцыйная кампанія пачалася 14 жніўня пасля ўліку вылучэнцаў. [[3 верасня]] ў Мінску адбылася сустрэча Ганчарыка з трыма тысячамі выбаршчыкаў, а [[4 верасня]] — сустрэча Лукашэнкі з 2,5 тысячамі выбаршчыкаў. Лукашэнка пагражаў выслаць з краны кіраўніка кансультатыўна-назіральнай групы [[АБСЕ]] і звінаваціў краіны «спелага народаўладдзя» ў «нападзе» на Беларусь, што стрымлівае гаспадарчае развіццё краіны. Старшыня ЦВК [[Лідзія Ярмошына]] заявіла, што параза на выбарах Лукашэнкі для яе была б «асабістай трагедыяй». Назіраўся пераслед апазіцыі і назіральнікаў: адымалася офіснае абсталяванне і агітацыйныя матэрыялы. З [[13 жніўня]] паводле закону забаранялася публікаваць вынікі грамадскіх апытанняў. Аднак [[30 жніўня]] дзяржаўная «[[Народная газета]]» надрукавала вынікі апытання, што ўказвала на «гарантаваную перамогу Лукашэнкі ў першым туры (65-70 %)».

У краіне панавала дзяржаўнае вяшчанне. [[Першы нацыянальны тэлеканал|БТ]] і «Народная газета» распаўсюдзілі інтэрв’ю дэпутата [[Расія|расійскай]] [[Дзяржаўная Дума|Дзяржаўнай Думы]] [[Уладзімір Жырыноўскі|Уладзіміра Жырыноўскага]], які абвінаваціў Гайдукевіча ў неправамерных дзеяннях. [[27 жніўня]] Назіральны савет па інфармацыйных спрэчках пры ЦВК задаволіў скаргу Гайдукевіча супраць БТ і «Народнай газеты» і забавязала іх даць кандыдату бясплатны эфірны час і газетную плошчу для абвяржэння. Аднак [[28 жніўня]] БТ ізноў паказала інтэрв’ю расійскага палітыка. На пачатку выбарчай кампаніі друкарня «[[Мэджык]]», дзе выдаваліся няўрадавыя [[Газета|газеты]], прыпыніла дзейнасць да змены кіраўніка на праўладнага, які спрыяў [[Цэнзура|цэнзуры]]. Перад выбарамі шэраг няўрадавых выданняў зазналі адыманне і крадзеж камп’ютарнага абсталявання, канфіскацыю газетных накладаў, закрыццё рэдакцыйных сядзіб, [[затрыманне]] журналістаў і цэнзуру. [[31 жніўня]] «Предпринимательская газета» выйшла з «белымі плямамі» на першай паласе, а «[[Народная воля]]» — 5 і 8 верасня. [[6 верасня]] [[Беларуская асацыяцыя журналістаў]] выказала свой безвыніковы пратэст на гэтыя дзеянні [[Дзяржаўны камітэт друку|Дзяржаўнаму камітэту друку]].

== Назіранне ==
ЦВК зарэгістравала 21 887 назіральнікаў. Беларуская ініцыятыва «Незалежнае назіранне» здолела прыцягнуць да назірання за выбарамі больш як 10 тысяч чалавек. Каля 10 тысяч назіральнікаў выставіў [[Беларускі патрыятычны саюз моладзі]] разам з іншымі праўладнымі аб’яднаннямі ''Рэспубліканскага каардынацыйнага савета кіраўнікоў палітычных партый і грамадскіх аб’яднанняў'' ([[РКСКППГА]]). У красавіку старшыня [[Камітэт дзяржаўнай бяспекі Рэспублікі Беларусь|Камітэту дзяржаўнай бяспекі]] заявіў, што «міжнародная дапамога ў падрыхтоўцы назіральнікаў за выбарамі была вярбоўкай разведчыкаў» і прыгразіў пераследам яе арганізатарам. [[8 верасня]] ЦВК пазбавіла ўліку каля 2 тысяч назіральнікаў ад [[Вясна, грамадскае аб’яднанне|грамадскага аб’яднання «Вясна»]] і каля тысячы назіральнікаў ад [[Фонд імя Льва Сапегі|Фонду імя Льва Сапегі]], што былі аднымі з найбольшых удзельнікаў у «Незалежным назіранні». Беларуская ініцыятыва «Незалежнае назіранне» ладзіла на 500 выбарчых участках паралельны падлік галасоў, які старшыня ЦВК назвала «[[шарлатан]]ствам». [[Міністэрства юстыцыі Рэспублікі Беларусь|Міністэрства юстыцыі]] забараніла праводзіць апытанні выбаршчыкаў на выхадзе з участкаў. Назіральнікам забаранялася знаходзіцца каля сталоў выдачы бюлетэняў<ref>[http://www.osce.org/item/1429.html?lc=BE Заява аб папярэдніх выніках і заключэннях Міжнароднай місіі па абмежаваным назіранні за прэзідэнцкімі выбарамі ў Беларусі 9 верасня 2001 года] // Сайт [[Арганізацыя па бяспецы і супрацы ў Еўропе|Арганізацыі па бяспецы і супрацы ў Еўропе]]. [[10 верасня]] [[2001]]</ref>. У дзень выбараў на выбарчыя ўчасткі [[Гродзенская вобласць|Гродзенскай вобласці]] не дапусцілі траціну з 350 назіральнікаў, што ўваходзілі ў «Незалежнае назіранне».

ЦВК таксама акрэдытавала 717 замежных назіральнікаў з 45 краін, што прадстаўлялі 13 [[Міжнародная арганізацыя|міжнародных арганізацый]]. Большасць з іх аб’ядналася ў Міжнародную місію па абмежаваным назіранні за выбарамі. Астатнія прадстаўлялі Таварыства выбарчых служачых Усходняй і Сярэдняй Еўропы, а таксама Міжпарламенцкі сход [[СНД]]. [[24 жніўня]] прадстаўнік праўладнага РКСКППГА Міхайла Вобразаў заявіў, што замежныя назіральнікі «ліюць бруд на вынікі нашых выбараў» і «нашая задача палягае ў тым, каб іх спыніць».

== Скаргі ==
Да дня выбараў 136 скарг паступіла ў ЦВК, якая іх усе адхіліла. 70 скарг атрымалі выбарчыя камісіі ніжэйшага роўню і органы пракуратуры. [[10 верасня]] Ганчарык, [[Беларускі Хельсінкскі камітэт]] і «Незалежнае назіранне» падалі ў ЦВК скаргі з патрабаваннем скасаваць вынікі датэрміновага галасавання па прычыне яго «шырокай фальсіфікацыі». ЦВК адхіліла ўсе тры скаргі [[14 верасня]]. [[23 верасня]] Ганчарык падаў скаргу ў [[Вярхоўны суд Рэспублікі Беларусь|Вярхоўны суд]], якую той адхіліў [[27 верасня]].

== Галасаванне і падлік галасоў ==
Падчас датэрміновага галасавання, што адбывалася з 4 па 8 верасня, скрыні для бюлетэняў не апячатваліся. Пад канец датэрміновага галасавання [[8 верасня]] ЦВК абвясціла, што ў датэрміновых выбарах узялі ўдзел '''14,7 %''' выбаршчыкаў. У дзень выбараў назіральнікі ад «Незалежнага назірання» падвяргаліся затрыманням і пазбаўляліся допуску на выбарчыя ўчасткі [[Магілёўская вобласць|Магілёўскай вобласці]].

== Вынікі ==
ЦВК размясціла папярэднія вынікі падліку галасоў на сваім [[Вэб-сайт|сайце]] 9 верасня, а канчатковыя вынікі выбараў абвясціла [[12 верасня]]<ref>{{ref-en}}[http://www.osce.org/item/1407.html Выніковая справаздача Місіі БДІПЧ АБСЕ па абмежаваным назіранні за прэзідэнцкімі выбарамі ў Беларусі 9 верасня 2001 г.] // Сайт АБСЕ. [[4 кастрычніка]] 2001</ref>. Паводле ЦВК вынікі галасавання былі наступнымі<ref>[http://www.rec.gov.by/elect/prb2001/prb2001res.html ЦИК: Результаты выборов Президента Республики Беларусь 9 сентября 2001 г.] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20070707013636/http://www.rec.gov.by/elect/prb2001/prb2001res.html |date=7 ліпеня 2007 }} {{ref-ru}}</ref>:
{| class="wikitable" style="text-align:center;"
! [[Вобласць]]
! Яўка !! Галасоў за Гайдукевіча !! Галасоў за Ганчарыка !! Галасоў за Лукашэнку
|-
! [[Брэсцкая вобласць|Брэсцкая]]
| '''85,84 %''' || 2,44 % || 15,73 % || 76,17 %
|-
! [[Віцебская вобласць|Віцебская]]
| 84,67 % || 2,41 % || 12,76 % || 77,45 %
|-
! [[Гродзенская вобласць|Гродзенская]]
| 85,67 % || 2,87 % || 15,08 % || 76,96 %
|-
! [[Гомельская вобласць|Гомельская]]
| 85,74 % || ''1,76 %'' || ''8,34 %'' || '''85,00 %'''
|-
! [[Магілёўская вобласць|Магілёўская]]
| 85,26 % || 2,17 % || 9,84 % || 83,03 %
|-
! [[Мінск]]
| ''77,59 %'' || '''3,37 %''' || '''30,50 %''' || ''57,37 %''
|-
! [[Мінская вобласць|Мінская]]
| 84,12 % || 2,32 % || 14,84 % || 76,56 %
|-
! ''Уся краіна''
| 6 169 087 (83,86 %) || 153 199 (''2,48 %'') || 965 261 (''15,65 %'') || 4 666 680 ('''75,65 %''')
|}

Беларуская апазіцыя, [[ЗША]] і [[ЕС]] не прызналі вынікі выбараў, заявіўшы, што яны прайшлі са шматлікімі парушэннямі і не адпавядалі дэмакратычным стандартам.<ref>[http://www.osce.org/documents/html/pdftohtml/1237_en.pdf.html OSCE/ODIHR Limited Election Observation MissionFinal Report]{{Недаступная спасылка}} {{ref-en}}</ref><ref>[http://belarusian.minsk.usembassy.gov/white_house_statement_on_belarus_presidential_elections_september_17_2001.html Белый дом: выборы в Беларуси объявлены недемократическими, 17 сентября 2001 г.]{{Недаступная спасылка}} {{ref-ru}}</ref> Назіральнікі ад [[СНД]] і [[Расія|Расіі]] палічылі, што істотных парушэнняў падчас выбараў не было, і іх вынікі адказваюць волевыяўленню беларускага народа.

{{зноскі}}

== Спасылкі ==
* [http://www.rec.gov.by/elect/indexprb.html#prb2001 Матэрыялы па выбарах 2001 на сайце ЦВК РБ] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20100502050819/http://www.rec.gov.by/elect/indexprb.html#prb2001 |date=2 мая 2010 }}{{ref-ru}}
* [http://by.belaruselections.info/archive/2001/ Выбары Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь 2001 года] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20080723113854/http://by.belaruselections.info/archive/2001/ |date=23 ліпеня 2008 }}, [[БелаПАН]]
* [http://www.electoralgeography.com/new/ru/countries/b/belarus/2001-president-elections-belarus.html Беларусь. Президентские выборы 2001. Электоральная география]{{ref-ru}}

{{Выбары ў Беларусі}}

[[Катэгорыя:Прэзідэнцкія выбары ў Беларусі|2001]]
[[Катэгорыя:Выбары 2001 года]]
[[Катэгорыя:Падзеі 9 верасня]]
[[Катэгорыя:Верасень 2001 года]]