Прагляд зыходнага тэксту старонкі Сатэліт (палітыка)

{{іншыя значэнні|Сатэліт}}
{{фарматаванне}}
'''Сатэліт''' (ад {{lang-la|Satelles}}) — [[дзяржава]], фармальна незалежная, але якае знаходзіцца пад палітычным і эканамічным уплывам іншай дзяржавы і карыстаецца яго пратэкцыянізмам на міжнароднай арэне. У савецкай гістарыяграфіі тэрмін ужываўся да дзяржаў, якія ваявалі ў другой сусветнай вайне на боку Германіі і ў цэлым [[Антыкамінтэрнаўскі пакт|Антыкамінтэрнаўскага пакта]] (Венгрыя, Румынія, Балгарыя, Фінляндыя, Тайланд).

У заходняй геапалітычнай школе тэрмін «дзяржава-сатэліт» ужываецца як правіла да ўсіх без выключэння дзяржаў [[Варшаўскі дагавор|Варшаўскага дагавора]], [[Куба|Кубы]], [[Карэйская Народна-Дэмакратычная Рэспубліка|Паўночнай Карэі]] і іншых краін, якія былі ў той ці іншай ступені падкантрольнымі [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|Савецкаму Саюзу]]. У дачыненні да дзяржаў, якія трапілі пад уплыў [[ЗША]] ([[Паўднёвая Карэя]], [[Тайвань]], дарэвалюцыйныя [[Куба]] і [[Іран]], [[Паўднёвы В’етнам]]) ужываецца больш [[Паліткарэктнасць|паліткарэктны]] тэрмін «дзяржава-[[кліентэла|кліент]]» ({{lang-en|Client state}}). Аднак шматлікія з такіх «дзяржаў-кліентаў» [[ЗША]] нярэдка з’яўляюцца звычайнымі дзяржавамі-сатэлітамі [[ЗША]] (напрыклад, дарэвалюцыйныя [[Куба]] і [[Паўднёвы В’етнам]]). Іншыя такія дзяржавы, як, напрыклад, [[Тайвань]] і [[Паўднёвая Карэя]], сапраўды з’яўляюцца дзяржавамі-кліентамі [[ЗША]].

== Савецкія сатэліты ==

=== Пасля Першай сусветнай вайны ===
У рамках [[Мангольская народная рэвалюцыя|рэвалюцыі 1921 г.]] мангольскія рэвалюцыянеры з дапамогай савецкіх чырвонаармейцаў выгналі войскі белага генерала [[Унгерн-Штэрнберг, Раман Фёдаравіч фон|Рамана Унгерна]], а таксама канчаткова пакончылі з суверэнітэтам Кітая. Аднак савецкі ўплыў у далейшым толькі ўзмацнялася, і ў 1924 годзе была абвешчаная [[Мангольская Народная Рэспубліка]], якая, нягледзячы на дэклараваныя суверэнітэт і незалежнасць, з’яўлялася савецкім сатэлітам па 1990 год <ref name = Japan>{{кніга | старонкі = 13  , 66 | спасылка = https: //books.google.com/books? id = DGQMKex16AsC & pg = PA13 | загаловак = Imperial Japan and National Identities in Asia: 1895-1945 | isbn = 978-0-7007-1482-7 | год  = 2003 | мова = en | аўтар = Li;  Narangoa;  Cribb, Robert B.}}</ref>.

[[Тувінскай Народная Рэспубліка]], якая абвясціла сваю незалежнасць ў 1921 годзе, з’яўлялася сатэлітам СССР аж да свайго добраахвотнага далучэння ў 1944 годзе<ref name = Japan />.

Іншым раннім савецкім сатэлітам ў Азіі была [[Далёкаўсходняя рэспубліка]]<ref name = Japan />.

=== Пасля Другой сусветнай вайны ===
Да канца Другой Сусветнай вайны вялікая частка краін усходняй і цэнтральнай Еўропы была занятая савецкімі войскамі<ref name="wettig69">{{Harvnb | Wettig | 2008 | p = 69}}</ref>, і там прысутнасць СССР захавалася і пасля заканчэння ваенных дзеянняў, што дало падставу з’явіцца на свет тэрміну [[Савецкая імперыя]]<ref name="rao280">{{Harvnb | Rao | 2006 | p = 280}}</ref>. Да савецкіх сатэлітаў у Еўропе адносяць наступныя краіны <ref name="rao280" /><ref name = "Langley">: {{Harvnb | Langley | 2006 | p = 30}}</ref><ref name="Merkl">{{Harvnb | Merkl | 2004 | p = 53}}</ref><ref name = "Rajagopal">{{Harvnb | Rajagopal | 2003 | p = 75}}</ref>:

[[Файл:EasternBloc BasicMembersOnly.svg | 250 px|thumb | СССР (чырвоны), яго сатэліты (ружовы) і часовыя саюзнікі (бэзавы і аранжавы)]]
* [[Народная Рэспубліка Албанія]] (1944—1960)
* [[Польская Народная Рэспубліка]] (1944—1989)
* [[Народная Рэспубліка Балгарыя]] (1946—1990)
* [[Румынская Народная Рэспубліка]] (1947—1989)
* [[Чэхаславацкая Сацыялістычная Рэспубліка]] (1948—1989)
* [[Германская Дэмакратычная Рэспубліка]] (1949—1990)
* [[Вугорская Народная Рэспубліка]] (1949—1989)

Народная Сацыялістычная Рэспубліка Албанія пад кіраўніцтвам сталініста [[Ходжа, Энвер|Энвера Хаджы]] ў 1960 годзе разарвала адносіны з СССР з-за які стартаваў там працэсу дэсталінізацыі<ref name = "olsen19">{{Harvnb | Olsen | 2000 | p = 19  }}</ref>. У перыяд з 1945 па 1948 год Албанія і Югаславія былі сябрамі [[Усходні блок|Усходняга блока]].

[[Федэратыўная Народная Рэспубліка Югаславія]] часам паказваецца<ref name = "rao280" /><ref name = "Langley" /> як савецкі сатэліт аж да 1948 года, калі адбыўся канфлікт паміж Ціта і Сталіным. Пасля гэтага офіс [[Коминформ]] пераехаў з [[Бялград]] а ў [[Бухарэст]], а Югаславія стала адным з ініцыятараў стварэння [[Рух недалучэння|Руху недалучэньня]].

[[Дэмакратычная рэспубліка Афганістан]] можа таксама быць аднесена да сатэлітам СССР: з 1978 па 1991 год цэнтральнае ўрад у [[Кабул]] е ўваходзіла ў камуністычны блок і [[Афганская вайна (1979-1989)|падтрымлівалася савецкімі войскамі]].

[[Усходне-Туркестанская Рэвалюцыйная рэспубліка]], якая існавала з 1944 па 1950 год, з’яўлялася савецкім сатэлітам, у выніку ўвайшлі [[Уваходжанне Сіньцзяна ў склад КНР|у склад КНР]].

Сіметрычна [[план Маршала]], маецца на ўвазе дапамогу ЗША ў пасляваенным аднаўленні Заходняй Еўропы ў абмен на антыкамуністычную і праамерыканскую палітыку, выбудаваў сістэму дзяржаў, якія апынуліся палітычна, эканамічна і ў ваенным дачыненні пад [[Амерыканскі імперыялізм|амерыканскім уплывам]] і ў складзе [[НАТА]]:

* [[Вялікабрытанія]]
* [[Грэцыя]]
* [[Данія]]
* [[Ісландыя]]
* [[Іспанія]] (з 1982 года)
* [[Італія]]
* [[Люксембург]]
* [[Нідэрланды]]
* [[Нарвегія]]
* [[Партугалія]]
* [[Францыя]] (выходзіла з ваенных структур НАТА ў 1966—2009 гг.)
* [[ФРГ]]
* [[Турцыя]]

Аналагічныя структуры, замацоўвалі амерыканскі ўплыў, ствараліся ў іншых рэгіёнах: [[Сеат]] ў Паўднёва-Усходняй Азіі, [[Сэнт]] на Блізкім Усходзе, [[АНЗЮС]] ў Акіяніі. Асобныя дагаворы замацоўвалі амерыканскі ўплыў у [[Японія|Японіі]], [[Паўднёвая Карэя|Паўднёвай Карэі]] і на [[Тайвань|Тайвані]].

== Крыніцы ==
{{reflist}}

== Літаратура ==
* {{Citation|last=Langley|first=Andrew|title=The Collapse of the Soviet Union: The End of an Empire|publisher=Compass Point Books|year=2006|isbn=0-7565-2009-6|url=https://archive.org/details/collapseofsoviet0000lang}}
* {{Citation|last=Merkl|first=Peter H.|title=German Unification|publisher=Penn State Press|year=2004|isbn=0-271-02566-2}}
* {{Citation|last=Olsen|first=Neil|title=Albania|publisher=Oxfam|year=2000|isbn=0-85598-432-5|url=https://archive.org/details/albania00neil}}
* {{Citation|last=Rajagopal|first=Balakrishnan|title=International law from below: development, social movements, and Third World resistance|url=https://archive.org/details/internationallaw0000raja|publisher=Cambridge University Press |year=2003|isbn=0-521-01671-1}}
* {{Citation|last=Rao|first=B. V.|title=History of Modern Europe Ad 1789–2002: A.D. 1789–2002|publisher=Sterling Publishers Pvt. Ltd|year=2006|isbn=1-932705-56-2}}
* {{Citation|last=Wettig|first=Gerhard|title=Stalin and the Cold War in Europe|publisher=Rowman & Littlefield|year=2008|isbn=978-0-7425-5542-6}}
* {{Citation|last=Wood|first=Alan|title=Stalin and Stalinism|publisher=Routledge|year=2005|isbn=978-0-415-30732-1}}

{{палітыка}}
{{Бібліяінфармацыя}}

[[Катэгорыя:Геапалітыка]]
[[Катэгорыя:Міжнародныя адносіны]]