Прагляд зыходнага тэксту старонкі Энозіс

{{іншыя значэнні|Энозіс (значэнні)}}
[[Выява:Territorial Expansion of Greece from 1832–1947.gif|thumb|400px|Энозіс: Рост тэрыторыі Грэцыі ў XIX—XX стст. Не паказаны [[Кіпр (востраў)|Кіпр]] і [[Понт]].]]

'''Энозіс''' ({{lang-el|Ένωσις}} — ''саюз, яднанне, адзінства'') — [[ірэдэнтызм|ірэдэнтысцкі]] рух за ўз'яднанне з гістарычнай радзімай, а таксама ідэйныя і ваенныя ўстаноўкі на далучэнне да суверэннай [[Гісторыя сучаснай Грэцыі|Грэцыі]] ў [[XIX]]—[[XX]] стагоддзях у рэгіёнах з пераважна [[Грэкі|грэка]]-хрысціянскім насельніцтвам, што знаходзіліся пад уладай іншых дзяржаў (у першую чаргу, [[Асманская імперыя|Асманскай імперыі]], пазней [[Турцыя|Турцыі]], а таксама [[Вялікабрытанія|Вялікабрытаніі]], Італіі, Балгарыі, Албаніі і інш.). Рух з аднаго боку дапамог адрадзіць і захаваць [[грэчаская мова|грэчаскую мову]] і грэка-[[Праваслаўе|праваслаўную]] культуру на больш-менш значнай прасторы, а з іншага прывёў да шэрагу нявырашаных канфліктаў у рэгіёне (асабліва на тэрыторыі рэспублікі [[Рэспубліка Кіпр|Кіпр]]).

Ідэі энозіса ў першую чаргу адказвалі інтарэсам грэчаскіх меншасцей, што складалі большасць насельніцтва некаторых рэгіёнаў на тэрыторыі суседніх з Грэцыяй дзяржаў, у першую чаргу ў барацьбе супраць турэцкай няволі; у самой Грэцыі такія памкненні таксама знаходзілі нацыянал-патрыятычны водгук, узыходзячы да традыцыйнай [[Рэваншызм|рэваншысцкай]] канцэпцыі аднаўлення грэчаскай дзяржавы ў гістарычных межах [[Візантыйская імперыя|Візантыйскай імперыі]] — [[Вялікая ідэя (Грэцыя)|Вялікай ідэі (Μεγάλη Ιδέα)]].

== Перадумовы ==
З прычыны сваёй доўгай гісторыі прысутнасці ў рэгіёне (больш за 3 тыс. гадоў), грэчаскае насельніцтва [[Міжземнамор’е|Міжземнамор'я]] мела адну з самых складаных дэмаграфічных сітуацый у Еўропе канца [[XIX]] стагоддзя, што тлумачылася наступнымі фактарамі. Так, пры фарміраванні дэмаграфічнага арэала і дэмаграфічнай гісторыі [[грэкі|грэкаў]], выразна вылучаюцца два перыяды: [[антычнасць|антычны]] і [[Сярэднявечча|сярэдневяковы]], якія маюць розныя наступствы для гэтага этнаса. [[Старажытнагрэчаская каланізацыя]], актыўнае прасоўванне эліністычнай культуры ў часы [[Аляксандр Македонскі|Аляксандра Македонск]]ага, другі [[залаты век]] [[элінізм]]у ў часы грэка-рымскага адзінства пад сцягамі [[Рым]]а, і, нарэшце, захаванне [[Усходняя Рымская імперыя|Усходне-Рымскай імперы]]і спрыяльна адбіліся на становішчы грэчаскага насельніцтва рэгіёна, умацаваўшы пазіцыі грэчаскай мовы. Тым не менш, грэчаская мова і культура на ўсходзе імперыі апынуліся па шэрагу прычын меней жыццяздольнымі за раманскую культуру і [[латынь]] [[Заходняя Рымская імперыя|Заходняй Рымскай імперыі]]. Ужо ў [[VII]] стагоддзі становіцца відавочнай доўгачасовая тэндэнцыя большасці грэкаў да канцэнтрацыі на прыморскіх раўнінах і слабым пранікненні іх ва ўнутраныя рэгіёны мацерыка ([[Балканы]], [[Анатолія]]). [[Славяне]], якія масава засялілі Балканы ў [[VI]]—[[VIII стагоддзе|VIII стагоддзя]]х, не асімілююцца, як [[кельты]] ў Рымскай Галіі. Тое ж самае, хоць і ў меншай ступені, тычыцца валахаў і албанцаў, якія захоўваюць культурна-моўную аўтаномію ў рамках імперыі. Асабліва паказальны прыклад Анатоліі і [[Левант]]а, унутраныя раёны якіх, нягледзячы на працяглы эліністычны і візантыйскі перыяд, так і не сталі ядром грэчаскай нацыі. Мясцовыя плямёны ([[курды]], [[армяне]], а таксама [[яўрэі]] і арамеямоўныя нехалкідонскія хрысціяне), верагодна, вывучалі грэчаскую мову толькі на вельмі паверхневым узроўні, але не засвойвалі яе. Гэта шмат у чым тлумачылася іх пастаяннымі кантактамі з больш шматлікімі, а затым і больш магутнымі персідска-арабскімі дзяржавамі. Жыццё і побыт сярэдневяковых грэкаў, верагодна, таксама арыенталізуецца да такой ступені пад уплывам [[іслам]]у, што грэкі самі імкнуцца да ўсходніх моў і культур, а таму грэчаская мова і культура страчваюць прывабнасць у вачах іншых народаў імперыі. У выніку асіміляцыйных працэсаў [[Малая Азія]], якая была амаль цалкам хрысціянскай і грэкамоўнай яшчэ ў [[XII]] стагоддзі, да пачатку [[XV]] ператвараецца ў мусульманскі цюркамоўны [[эмірат]], дзе грэчаскае насельніцтва прысутнічала галоўным толькі на вузкай прыбярэжнай паласе на поўначы і захадзе паўвострава, а ўнутры захоўваецца толькі ў выглядзе шэрагу ізаляваных анклаваў т.з. [[Кападакійская грэчаская мова|кападакійскай гаворкі]].

== Гл. таксама ==
* [[Вялікая ідэя (Грэцыя)]] — няўдалы план анексіі Заходняй Анатоліі і [[Усходняя Фракія|Усходняй Фракіі]] грэчаскай дзяржавай пад кіраўніцтвам [[Элефтэрыяс Венізелас|Э. Венізеласа]], які марыў пра рэстаўрацыю [[Візантыя|Візантыйскай імперыі]] і вяртанні да яе былой велічы.
* [[Грэчаскі нацыяналізм]]
* [[Міяцум]]
* [[Аншлюс]]

{{Няма крыніц|дата=8 сакавіка 2012}}

[[Катэгорыя:Гісторыя Грэцыі]]
[[Катэгорыя:Ірэдэнтызм]]