Арахаў

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі

Ара́хаў ([ara'xau]; руск.: арахау) — апрыёрная штучная мова, якую распрацаваў расійскі пісьменнік Іван Карасёў (2006).

Мова збудаваная на полісінтэтычнай аснове з выкарыстаннем актыўнай тыпалогіі ў адрозненне ад большасці іншых штучных моваў. Спецыфічны лад гэтай мовы і фанемазначымы характар дазваляюць у некалькі разоў скарачаць аб'ём маўлення. Кожны галосны азначае назоўнік, а зычныя ўдакладняюць сэнс і служаць для перадачы граматычных фармантаў. [1]

Адзначаецца, што словы мовы арахаў і спосабы іх будовы з'яўляюць шэраг аналогій з басконскай[2] і нахска-дагестанскімі, у прыватнасці, з гадаберынскай мовамі[3].

Алфавіт і чытанне[правіць | правіць зыходнік]

Алфавіт арахаў пабудаваны на аснове лацінскага. У алфавіце 27 літар: A, Ä, B, C, D, E, Ë, F, G, H, I, J, K, L, M, N, O, Ö, P, R, S, T, U, Ü, V, Y, Z, якія адпавядаюць 27 гукам - 10 галосным і 17 зычным.

Кожнай літары адпавядае адзін выразны гук (фанематычнае пісьмо). Чытанне літары не залежыць ад яе месца ў слове (у прыватнасці, звонкія зычныя ў канцы слова не аглушаюцца, а галосныя ні ў якім разе не скажаюцца).

Націск не замацаваны, і падае, пераважна, на дзеяслоўны корань.

Вымаўленне практычна ўсіх літар даўнімаецца амаль без спецыяльнай падрыхтоўкі (M, N, K і інш.), вымаўленне іншых трэба запомніць:

  • Ä, Ö, Ü вымаўляецца, як нямецкія аналогі або як у беларускіх словах "мяса", "мёд", "люк".
  • Y вымаўляецца, як беларускае “ы”.
  • Ë заўсёды чытаецца як “е”, як у беларускіх словах "мел", "печ".
  • Е вымаўляецца, як "э" у слове "мэр".
  • H вымаўляецца як беларускае "х".
  • J чытаецца, падобна беларускай "й".
  • С чытаецца, падобна беларускай "ц".

Выкарыстоўваецца гемінацыя зычных, у тым ліку і ў пачатку слова. Структура словаў нераўнамерная: могуць сустракацца збегі зычных, як у пачатку, так і ў канцы (звычайна сссVссс — максімальны кластар).

Дыфтонгі[правіць | правіць зыходнік]

Фаналагічная сістэма, акрамя 10 галосных, уключае 10 дыфтонгаў, якія, гэтаксама як галосныя, азначаюць назоўнікі: au, ao, ae, ai, ou, oe, oi, oa, ei, ea.

10 доўгіх дыфтонгаў (трыфтонгаў) служаць для ўтварэння множнага ліку: uau, uao, uae, uai, uou, uoe, uoi, uoa, uei, uea.

Чатыры лабіяльныя дыфтонгі — факультатыўныя, і служаць для ўдакладнення сэнсу: ua, uo, ue, ui.

Дыякрытыка[правіць | правіць зыходнік]

Дыякрытыка (á, é, í, ó, ú, ý) служыць дзеля азначэння напружаных галосных пры ўтварэнні катэгорый часу ў дзеясловах. Літары (ă, ŏ) азначаюць неабавязковыя галосныя, устаўленыя дзеля мілагучнасці.Літары (â, ê, î, ô, û) звычайна выкарыстоўваюцца ў слоўніках дзеля маркіроўкі каранёў і таксама з'яўляюцца факультатыўнымі.

Слоўнікавы склад[правіць | правіць зыходнік]

У мовы арахаў ёсць вялікі патэнцыял канструявання спецыялізаванай лексікі. Досыць добра і лагічна прадуманая базавая лексіка, але маюцца некаторыя лакуны з прычыны нядоўгага часу існавання гэтай мовы.

Граматыка[правіць | правіць зыходнік]

Граматыку арахаў можна выкласці ў аб'ёме каля 10 простых правіл, зведзеных у табліцы.

Мова мае лагічную структуру: кожная галосная літара (або іх спалучэнне) перадае назоўнік (а - чалавек, o - імя, u - жывёла, ai - камень і г.д.), а кожная зычная ўдакладняе сэнс, выступаючы ў ролі прыназоўнікаў, дзеяслоўных аспектаў і г.д. Скланенні, склоны і спражэнні адсутнічаюць. У арахаў ўсяго дзве часціны мовы — назоўнік і дзеяслоў, дзве катэгорыі часу (сапраўдны і меркаваны), дзве асобы – першая (уласная) і другая (старонняя).

Прыклад[правіць | правіць зыходнік]

О́йча наш — малітва, якой Ісус Хрыстос навучаў у Мацвей 6.9-13:

Ойча наш, які ёсць у небе!
Свяціся Імя Тваё.
Прыйдзі Валадарства Тваё.
Будзь воля Твая
Як у небе, так і на зямлі.
Хлеба нашага штодзённага
дай нам сёння.
І адпусці нам грахі нашы,
як і мы адпускаем
вінаватым нашым.
І не ўводзь нас у спакусу,
але збаў нас ад ліхога.

Пераклад малітвы на арахаў:

Ëttange msuohusoer
Msfarfésarkv músgausaskecö
Soisiragsaguastaa coezetlo cosareasguoastaa
Ctaarë’skuoastaa. Coslavadorfaat
Nsaulsyrtaakl marcozusfarfsopl.

Зноскі[правіць | правіць зыходнік]

  1. ↑ Карасев И. В., Арахау. Опыт социализации искусственного априорного языка // Interlinguistica Tartuensis, т. X. Языкознание и интерлингвистика (Lingvoscienco kaj interlingvistiko), под ред. А.Д. Дуличенко, Тартуский университет, Тарту, 2017. - С. 159-169. ISBN 9949-11-130-7
  2. ↑ Arahau-euskara (kointzidentziak)
  3. ↑ Шукайце сляды ў Дагестане // Независимое информационное агентство «ЦУМАДА.ру» Архівавана 16 сакавіка 2012.

У Сеціве[правіць | правіць зыходнік]

Глядзі таксама[правіць | правіць зыходнік]

Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Арахаў&oldid=4503605"