Вялікі бухарэсцкі пажар
44°25′51″ пн. ш. 26°05′53″ у. д.HGЯO
Вялікі бухарэсцкі пажар (рум.: Focul cel mare) — найбуйнейшы ў гісторыі Бухарэста пажар, які адбыўся 23 сакавіка 1847 года. З-за пажару згарэлі 1850 будынкаў[1] (каля трэцяй часткі горада); па словах гаспадара Валахіі Георгія III Дзмітрыя Бібеску, у выніку пажару пацярпела найбольш населеная і багатая частка горада[2] — цэнтральная, дзе было мноства драўляных двухпавярховых будынкаў купцоў і рамеснікаў, чые майстэрні размяшчаліся на першым паверсе, а жылыя памяшканні — на другім[3].
Перадгісторыя[правіць | правіць зыходнік]
У XIX стагоддзі значная частка Бухарэста была забудавана драўлянымі дамамі, якія разам з вузкімі вуліцамі ўяўлялі вялікую пагрозу для жыхароў у выпадку пажару. З часоў фанарыётаў існавала пастаянная небяспека пажару, таму па распараджэнні турэцкага агі вакол яго рэзідэнцыі пастаянна дзяжурылі людзі[4]. Пасля прыняцця Арганічнага рэгламенту ў Валахіі з'явіліся пажарныя, абсталяваныя заходнееўрапейскімі воднымі помпамі[4].
Пажар[правіць | правіць зыходнік]
Пажар пачаўся днём у доме ключніцы Зойцы Другэнескі ля падвор'я епіскапа Бузэў у царкве Святога Дзімітрыя[5]. З-за моцнага паўднёвага ветру агонь распаўсюдзіўся па трохвугольнаму вучастку: адзін кут знаходзіўся ў доме, дзе пачаўся пажар; адзін бок гэтага кута праходзіў праз Курця-Веке і Бухарестскую пушкарню; другі ішоў праз Ліпскань, карчму Святога Георгія[5] і манастыр Святога Георгія. Агонь вырваўся на ўскраіну горада, але там ён ужо не мог так хутка распаўсюджвацца, паколькі плошчы двароў там былі большымі[5]. Рэшта горада не згарэла дзякуючы ўмяшанню пажарных, якім дапамагалі салдаты[6].
Аднак у выніку пажару была нанесена вялікая шкода: згарэла махала (раён) Святога Дзімітрыя, выгарэлі дашчэнту вуліцы Французская, Нямецкая і Шэлары, пушкарня на Кветкавай плошчы, Ліпскань (ад Пікала да Маркітані), Ханул-луі-Замір, царква Бэрэцыя, карчма Папазогла, новая і старая Царквы Святога Георгія, раёны Тыргул-Кукулуй, Махалауа-Стелей, Удрыкані, Страсной Пятніцы, Лукакі, Святога Стэфана і іншыя[5]. Выгарала 158 730 квадратных сажняў (61,38 га), загінула 15 чалавек. Знішчана 1850 будынкаў: 686 жылых дамоў, 1142 магазін, 10 шынкоў і 12 цэркваў[7]. Памер шкоды — 100 мільёнаў лееў[7].
Аднаўленне[правіць | правіць зыходнік]
Фінансы[правіць | правіць зыходнік]
Пасля тушэння пажару ўлады заняліся аднаўленнем горада. Георгій III Бібеску ўнёс асабіста 6 тысяч лееў, а ўсяго было сабрана 2 млн. 200 тысяч леяў, у тым ліку[8]:
- 500 тысяч лееў ад Румынскай праваслаўнай царквы, чвэрць ад яе гадавога даходу
- 220 тысяч лееў ад Нацыянальнага Банка, увесь даход
- 700 тысяч лееў ад румынскіх манастыроў Грэчаскай праваслаўнай царквы
- 300 тысяч лееў з рэзервовага фонду румынскай казны
- 300 тысяч лееў штомесячнага заробку ўсіх салдат і служачых
- 180 тысяч лееў ад гарадской адміністрацыі[8]
Сродкі на аднаўленне вылучылі Аўстрыя, Турцыя і Расія, а таксама камерсанты Лейпцыга, банкіры сямейства Ротшыльдаў і асабіста Георг фон Сіна, які ўнёс 3401 талер (45584 лея). Паэт Васіле Александры разам з групай малдаўскіх жыхароў унёс таксама ахвяраванне ў памеры 50715 лееў[8]. Валахі, якія жылі па-за межамі сталіцы, і не пацярпеўшыя падчас пажару жыхары Бухарэста выдзелілі яшчэ 276357 лееў[9].
Камісія[правіць | правіць зыходнік]
З мэтай аказання дапамогі страціўшым дамы і працу была створана купецкая камісія, якая павінна была праверыць магчымасць выкарыстання рэканструкцыйнага фонду для аднаўлення будынкаў і дазволіць працягнуць гандаль, а таксама спаганяла абавязковыя ўзносы з заробкаў служачых і даходаў царквы[9]. У камісію ўвайшлі Іён Атетелішану, Міхаіл Каліфараў і Лазэр Календераглы[9]. Камісія пачала вывучаць інфармацыю пра згарэлых дамах, а менавіта аб іх уладальніках і жыльцах, аб прафесіях уладальнікаў, тыпах будынкаў, кошце будынкаў і рэчаў у іх і г. д. 26 чэрвеня 1847 года быў апублікаваны спіс: суму ў 2573250 лееў неабходна было падзяліць паміж 1559 уладальнікамі згарэлых будынкаў[9].
Самыя вялікія сродкі былі дадзены страціўшым маёмасць баярам, купцам і нават сваякам членаў камісіі (8 тысяч лееў для Алены Каліфаравай), нехта атрымаў больш за 10 тысяч лееў[9], у той час як многія з бедных людзей атрымалі не больш за 100-200 лееў[10]. Гэта прывяло да абурэння сярод бедных слаёў насельніцтва, якія пасылалі просьбы і адмаўляліся прымаць гэтую суму[10]. У справу ўмяшаліся замежныя консулы: консул Расійскай імперыі размеркаваў суму ў 236800 лееў паміж пацярпелымі, французскі консул размеркаваў частку сродкаў паміж 12 асобамі, якія прызналі, што не атрымалі справядлівую кампенсацыю[11].
У красавіку 1848 года камісія пастанавіла, што 52 чалавекі адмовіліся атрымліваць сваю кампенсацыю і што суму ў 3195759 лееў падзялілі паміж 2887 людзьмі[11]. Па прапанове мітрапаліта Бухарэсцкага частка частка сродкаў былі выдаткаваная не на размеркаванне паміж пацярпелымі, а на аднаўленне згарэлых будынкаў: 12 тысяч лееў для старой царквы Святога Георгія, 8 тысяч — для царквы Вергулуі, 10 тысяч — для царквы Лукачы, 6 тысяч — для царквы Святога Стэфана, 8 тысяч — для царквы Чауш раду, 6 тысяч — для Алтеньскай царквы[11].
Перабудова горада[правіць | правіць зыходнік]
Паводле сведчанняў грамадзян, якія з'ехалі ў Расійскую імперыю, урад прыняў рашэнне перабудаваць пацярпелыя ад пажару частцы горада[12]. На гэта выдзелілі суму ў 230552 лееев, якую ўзялі з рэканструкцыённага фонду, каб выплаціць яе уладальнікам канфіскаваных земляў[11]. Мэр Рудольф Артур фон Барачын, кіраўнік тэхнічнага аддзела, адыграў вялікую ролю ў планаванні горада і прапанаваў пашырыць вуліцы і змяніць правілы бяспекі для будынкаў[12].
Зноскі
Літаратура[правіць | правіць зыходнік]
- Florian Georgescu, "Focul cel mare din martie 1847", in București: Materiale de istorie și muzeografie: VII, 1969, Muzeul de Istorie a Municipiului București
- Florian Georgescu (coord.), Istoria Orașului București, 1965, Muzeul de Istorie a Municipiului București