Швейцарскі паход Суворава

Вайна Другой кааліцыі
Дата	10 (21) верасня 1799 — 27 верасня (8 кастрычніка) 1799
Месца	Швейцарыя, Альпы
Праціўнікі
Расійская імперыя Аўстрыйская імперыя Францыя
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Швейцарскі паход Суворава (10(21).9 — 27.9(8.10).1799) — пераход расійскага войска пад началам Суворава з Паўночнай Італіі праз Альпы ў Швейцарыю ў час вайны 2-й кааліцыі з Францыяй (1798—1802).

Пераход скончыўся вымушаным адступленнем войска Суворава перад 3-разова большым праціўнікам у Аўстрыю, прычым войска ўдалося вывесці неразбітым. Сувораў паказаў у гэтым паходзе высокае майстэрства дзеянняў у гарах, прыёмы захопу горных вяршынь праз спалучэнне франтальных атак з флангавымі абыходамі.

Пасля ачышчэння Паўночнай Італіі ад французскіх войскаў, войска Суворава (21,5 тыс.ч., у т.л. 4,5 тыс. аўстрыйскага войска) было скіраванае ў Швейцарыю. Там планавалася злучыцца з рас. корпусам А. М. Рымскага-Корсакава (24 тыс.ч.) і з аўстрыйскім войскам, пасля чаго наступаць на Францыю. Аднак аўстрыйскае камандаванне пакінула ў Швейцарыі толькі частку свайго войска (23 тыс.ч.), што стварыла для саюзных сіл у Швейцарыі небяспеку разбіцця па частках франц. арміяй А. Масены (84 тыс.ч.). З гэтай прычыны Сувораў пастанавіў прарывацца ў Швейцарыю найкарацейшым шляхам праз Альпы. Яго армія авалодала перавалам Сен-Готард і перайшла Чортаў мост. Аднак тымчасам корпус Рымскага-Корсакава быў разбіты ў Цурыхскай бітве. Сувораў, падыйшоўшы да Люцэрнскага возера, дзе ўсе сродкі пераправы былі забраныя праціўнікам, і атрымаўшы весткі пра Цурыхскае паражэнне, быў вымушаны павярнуць на ўсход. Ва ўмовах 3-разовай колькаснай перавагі праціўніка, з абмежаванай колькасцю боепрыпасаў і харчавання, армія Суворава з баямі пераадолела некалькі перавалаў і неразбітае выйшла на тэрыторыю Аўстрыі.

Кампанія

А. І. Шарлемань. «Фельдмаршал Сувораў на вяршыні Сен-Гатарда 13 верасня 1799 года»

Рускія войскі за шэсць сутак прайшлі 150 км ад Алессандрыі да Таверна. Па прыбыцці ў Таверна, выявілася, што аўстрыйцы ў парушэнні дасягнутых дамоўленасцяў даставіць туды 1429 мулаў, неабходных для перавозкі правіянта і артылерыі, не зрабілі гэтага. Паміж тым, сваю артылерыю і абозы рускае войска адправіла іншым шляхам. Мулы былі дастаўлены толькі праз 4 дня і ўсяго 650 штук. Аўстрыйскія афіцэры далі таксама няправільныя звесткі аб колькасці французскага войска (амаль на траціну яе пераменшыўшы) і аб тапаграфіі маршруту (сцвярджаючы, што ўздоўж Люцэрнскага возера ідзе пешаходная сцяжынка, якой насамрэч не было.

31 жніўня (11 верасня) рускія войскі, нарэшце, выступілі. Пачаўся гераічны Швейцарскі паход Суворава 1799 года, які стаў буйным дасягненнем ваеннага мастацтвы. Першым буйным сутыкненнем з французамі стаў штурм перавала Сен-Гатард, які адкрываў шлях у Швейцарыю. Узяўшы вёскі Урзерн і Госпіталь, рускія войскі пачалі штурм раніцай 13 (24) верасня. З вялікай цяжкасцю з трэцяга прыступу перавал быў узяты. 14 (25) верасня рускія войскі, злучыўшыся ў адзін атрад зрушыліся да Швіцу, дзе на шляху ізноў неабходна было штурмаваць французскія ўмацаванні ў выключна цяжкіх умовах: у раёне Чортава моста, які быў перакінуты праз цясніну, па якой цякла рака Рэйс. Да моста выходзіў вузкі тунэль, прабіты ў вялізных практычна стромых уцёсах.

Пераход Суворава праз Чортаў мост. Мастак А. Я. Кацэбу

Абыйдучы па дне цясніны французаў, рускія войскі здолелі адкінуць іх ад выхаду з тунэлю і бой завязаўся ўжо за сам Чортаў мост. З цяжкасцю яго атрымалася ўзяць, не дапусціўшы разбурэння. З баямі і цяжкай барацьбой з неспрыяльнымі прыроднымі ўмовамі войска рушыла далей. Найболей цяжкім выпрабаваннем на Сен-Гатардскай дарозе быў пераход праз найболей высокую і стромкую заснежаную гару Бінтнерберг, супраць і пасярэдзіне вадаспаду. Пры пераходзе загінула мноства рускіх салдат. Нарэшце, пяройдучы праз гару і ўступіўшы ў Альтдорф Сувораў выявіў адсутнасць дарогі ўздоўж Люцернского азёры, аб якой яму гаварылі аўстрыйцы, што рабіла немагчымым ісці на Швіц.

Помнік Сувораву ў швейцарскіх Альпах

Паміж тым пачаў канчацца правіянт, у Фірвальштэдскага возера канцэнтраваліся французскія войскі, і Сувораў прыняў рашэнне накіраваць сваю армію праз магутны горны хрыбет Расшток і, пяройдучы праз яго, выйсці ў Мутэнскую даліну, а адтуль ісці на Швіц. Падчас гэтага найцяжкага пераходу Сувораў (якому ўжо было больш за 70 гадоў) цяжка захварэў. Пераход праз Расшток заняў 12 гадзін. Спусціўшыся да вёскі Мутэн, якая была занята французамі, рускія пачалі яе штурм, што стала поўнай нечаканасцю для французаў. Да вечара 19 (30) верасня ўсе сувораўскія войскі засяродзіліся ў Мутэнскай даліне і тут даведаліся аб поўным разгроме корпуса Рымскага-Корсакова, на дапамогу якому яны спяшаліся. Сувораўскія войскі апынуліся блакаванымі французамі.

Рускае войска здолела прадзерціся праз французскія пазіцыі і з баямі рушыла наперад праз заснежаныя горы і перавалы. Ужо практычна не засталося правіянта і патронаў, вопратка і абутак знасілася, шматлікія салдаты і афіцэры былі босы. Пасля таго, як апошняя аўстрыйская брыгада пакінула рускіх (у Гларысе) генералітэт рускага войска прыняў рашэнне прабівацца праз хрыбет Панкіс (Рынгенкопф) у даліну ракі Рэйн на злучэнне з астаткамі корпуса Рымскага-Корсакова. Гэта быў апошні і адзін з найболей цяжкіх пераходаў. Былі скінутыя ў прорву ўсе гарматы, страчана каля 300 мулаў. Французы напалі на ар’егард рускага войска, але, нават маючы запас куль і артылерыю, былі адкінутыя рускімі ў штыкавой атацы. Апошнім выпрабаваннем быў спуск з гары Панкіс (адлюстраваны на карціне Сурыкава «Пераход Суворава праз Альпы»). У пачатку кастрычніка 1799 года прыбыццём да автрийскому гораду Фельдкірху Швейцарскі паход Суворава завяршыўся.

За гэты беспрэцэндэнтны па цяжкасцях і гераічнасці паход Сувораў быў удастоены вышэйшага воінскага звання генералісімуса, стаўшы чацвёртым генералісімусам у Расіі.

Літаратура

• Военный энциклопедический словарь / Пред. Гл. ред. комиссии Н. В. Огарков. — М.: Воениздат, 1983. — 863 с. (руск.) і інш.