Прагляд зыходнага тэксту старонкі Японія

{{Дзяржава
 |Беларуская назва          = Японія
 |Арыгінальная назва        = 日本国
 |Родны склон               = Японіі
 |Сцяг                      = Flag of Japan.svg
 |Герб                      = Japanese Imperial Seal.svg
 |Замест герба              = Імператарская пячатка
 |Назва гімна               = 君が代
 |Аўдыё                     = Kimi ga Yo instrumental.ogg
 |Форма кіравання           = [[канстытуцыйная манархія]]
 |lat_dir = N|lat_deg = 37|lat_min = 25|lat_sec = 0
 |lon_dir = E|lon_deg = 138|lon_min = 57|lon_sec = 0
 |CoordScale                = 6000000
 |На карце                  = Japan (orthographic projection).svg
 |Мова                      = [[Японская мова|японская]]{{efn|De facto, закона аб афіцыйнай мове няма}}
 |Заснавана                 = [[11 лютага]] [[660 да н.э.]]{{efn|Легендарная дата}}
 |Сталіца                   = [[Токіа]]
 |Найбуйнейшыя гарады       = [[Токіа]], [[Іакагама]], [[Осака]]
 |Пасады кіраўнікоў         = [[Імператар Японіі|Імператар]] <br/> [[Прэм’ер-міністр Японіі|Прэм’ер-міністр]]
 |Кіраўнікі                 = [[Нарухіта]] <br/> [[Сігэру Ісіба]]
 |Плошча                    = 377.944<ref>[http://www.stat.go.jp/data/nenkan/pdf/yhyou01.pdf Japan Statistical Yearbook 2010] {{ref-en}}</ref>
 |Працэнт вады              = 0,8
 |Этнахаронім               = [[японцы]]
 |Месца па насельніцтву     = 11
 |Насельніцтва              = 126.320.000<ref>http://www.stat.go.jp/english/data/jinsui/tsuki/index.html</ref>
 |Год ацэнкі                = 2019
 |Насельніцтва па перапісу  = 128.056.026
 |Год перапісу              = 2010
 |Шчыльнасць насельніцтва   = 334,2
 |Месца па шчыльнасці       = 41
 |ВУП (ППЗ)                 = 5,632 трлн
 |Год разліку ВУП (ППЗ)     = 2018
 |Месца па ВУП (ППЗ)        = 4
 |ВУП (ППЗ) на душу насельніцтва= 44.500
 |Месца па ВУП (ППЗ) на душу насельніцтва= 27
 |ВУП (намінал)             = 5,228 трлн
 |Год разліку ВУП (намінал) = 2014
 |Месца па ВУП (намінал)    = 3
 |ВУП (намінал) на душу насельніцтва= 41.150
 |Месца па ВУП (намінал) на душу насельніцтва= 23
 |ІРЧП                      = {{рост}}0,915<ref>http://hdr.undp.org/en/content/2019-human-development-index-ranking {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20170322121226/http://hdr.undp.org/sites/all/themes/hdr_theme/country-notes/ROU.pdf |date=22 сакавіка 2017 }}</ref>
 |Год разліку ІРЧП          = 2018
 |Месца па ІРЧП             = 10
 |Узровень ІРЧП             = вельмі высокі
 |Валюта                    = [[Іена]] (¥, JPY)
 |Дамен                     = [[.jp]]
 |ISO                       = JP
 |Тэлефонны код             = 81
 |Часавы пояс               = +9
}}
'''Япо́нія''' або '''Дзяржа́ва Япо́нія''' ({{lang-jp|日本}}, ''Nihon'' ці ''Nippon'') — [[астраўная дзяржава]] ва [[Усходняя Азія|Усходняй Азіі]] на [[востраў|астравах]] паўночна-заходняй часткі [[Ціхі акіян|Ціхага акіяна]] на ўсходзе ад [[Кітай|Кітая]] і [[Карэя|Карэі]], чацвёртая па памерах астраўная дзяржава свету (пасля [[Інданезія|Інданезіі]], [[Мадагаскар]]а і [[Папуа — Новая Гвінея|Папуа — Новай Гвінеі]]). У склад Японіі ўваходзіць больш за 6&nbsp;800 астравоў, найвялікшыя з якіх — [[Хакайда]], [[Хонсю]], [[Сікоку]], [[Кюсю]].

Становішча [[Японскія астравы|Японсіх астравоў]] на сутыку літасферных пліт вызначае гарысты характар, сейсмічнасць і вулканізм тэрыторыі. Клімат астравоў [[Умераны клімат|умераны]] і [[Субтропікі|субтрапічны]] [[Мусонны клімат|мусонны]], спрыяльны для жыцця. Рэкі кароткія, але паўнаводныя, багатыя на гідраэнергію. Дзве траціны плошчы Японіі пакрыта [[Хваёвыя лясы|хваёвымі]] і [[Шыракалістыя лясы|шыракалістымі]] лясамі. Багаты і разнастайны жывёльны свет астравоў.

Японскія астравы населены ад часу верхняга [[палеаліт]]у. Першыя ўзгадкі пра Японію ў кітайскіх летапісах адносяцца да [[I стагоддзе|І стагоддзя н.э.]] Кітайская цывілізыя аказала вялікі ўплыў на Японію. У XIII стагоддзі Японія двойчы ўратавалася ад мангольскага ярма. Нядоўгія кантакты з еўрапейцамі, што пачаліся ў [[XVI стагоддзе|XVI стагоддзі]], скончыліся працяглым перыядам ізаляцыі. У сярэдзіне [[XIX стагоддзе|XIX стагоддзя]] Японія стала на шлях адкрытасці, мадэрнізацыі і экспансіі. Паражэнне у [[Другая сусветная вайна|Другой сусветнай вайне]] прывяло да страты ўсіх калоній. У 1945 годзе Японія стала першай і апошняй краінай, супраць якой была прыменена атамная зброя.

Сённяшняя Японія — [[Дэмакратыя|дэмакратычная]] [[канстытуцыйная манархія]] на чале з адзіным у свеце [[Імператар Японіі|імператарам]]. Японія — [[Унітарная дзяржава|унітарная]] краіна, дзеліцца на 47 прэфектур. Сучасная афіцыйная назва краіны — «Ніхон коку» або «Ніпон коку» (日本国).

З насельніцтвам 126 млн чалавек мае 11 месца ў спісе самых населеных краін свету. 80 % насельніцтва жыве на востраве [[Хонсю]]. У Японіі самая высокая ў свеце працягласць жыцця (84,5 гады ў 2018) і адзін з самых нізкіх паказчыкаў дзіцячай смяротнасці. Монанацыянальная краіна: 99 % насельніцтва складаюць [[японцы]]. [[Сталіца]] — горад [[Токіа]] — разам з прылеглымі гарадамі ўтварае найвялікушую ў свеце [[Гарадская агламерацыя|агламерацыю]] з насельніцтвам каля 38 млн чал.

Высокаразвітая краіна. Па паказчыку намінальнага [[Валавы ўнутраны прадукт|ВУПу]] саступае толькі [[Злучаныя Штаты Амерыкі|ЗША]] і [[Кітай|Кітаю]], па [[Парытэт пакупніцкай здольнасці|парытэце пакупніцкай здольнасці]] — яшчэ і [[Індыя|Індыі]]. Займае другое месца ў свеце па ўзроўні развіцця [[Прамысловасць|прамысловасці]] пасля [[ЗША]]. Рабочыя японскіх прадпрыемстваў атрымліваюць найвышэйшы ў свеце сярэдні заробак. [[Вялікія дзяржавы|Вялікая дзяржава]] сучаснага свету, Японія ўваходзіць у [[Вялікая сямёрка|Вялікую сямёрку]], [[G20]], [[Арганізацыя эканамічнага супрацоўніцтва і развіцця|АЭСР]], а таксама рэгулярна абіраецца нясталым членам [[Савет Бяспекі ААН|Савета Бяспекі ААН]]. На рэгіянальным узроўні ўваходзіць у [[АЦЭС]], падтрымлівае фармат [[Асацыяцыя дзяржаў Паўднёва-Усходняй Азіі|АСЕАН]] +3. Хоць Японія афіцыйна адмовілася ад свайго права аб’яўляць вайну, яна мае вялікую сучасную армію, якая выкарыстоўваецца ў мэтах самаабароны і ў міратворчых аперацыях.

== Этымалогія ==
Саманазва краіны гучыць як «Ніхон» або «Ніпон» (на [[кандзі]] — 日本), што літаральна азначае «Радзіма сонца». Еўрапейцы трансфармавалі гэтае спалучэнне ва ўсім добра знаёмае «краіна ўзыходзячага сонца». Назва «Ніхон» упершыню сустракаецца на старонках кітайскай Кнігі [[Імперыя Тан|Тан]], якая распавядае пра японскую дэлегацыю ў Кітай канцы VII ст. н.э. У больш глыбокай старажытнасці ў дачыненні да Японіі выкарыстоўваліся такія тапонімы як Ямата (大和) і Вакоку (倭国).

Доўгі шлях назвы «Краіна, дзе ўзыходзіць сонца» да беларускай мовы ляжаў праз кітайскую мову (Cipangu) — паўднёва-кітайскі дыялект — [[Малайская мова|малайскую]] (Japun або Japang) — партугальскую — англійскую (або французскую) мовы.

== Геаграфія ==
Японія займае ўвесь [[Японскія астравы|Японскі архіпелаг]], а таксама прылеглыя астравы [[Рукю]] (уключаючы [[Акінава|Акінаву]]) і [[Нампо]]. У яе склад уваходзіць больш за 6.800 астравоў, найвялікшыя з якіх — [[Хакайда]], [[Хонсю]], [[Сікоку]], [[Кюсю]]. Астравы ляжаць паміж 46° і 24° пн.ш. і працягнуліся на 3000 км ад [[Ахоцкае мора|Ахоцкага мора]] на поўначы да [[Філіпінскае мора|Філіпінскага]] на поўдні. Даўжыня берагавой лініі Японіі складае каля 30 тысяч кіламетраў. Заходнія берагі зрэзаны слаба, у той час як усходнія і паўднёвыя маюць шмат заліваў і бухтаў.

Японія не пагадзілася з рашэннем Ялцінскай канферэнцыі аб перадачы [[СССР|Савецкаму Саюзу]] паўднёвых Курыльскіх астравоў ([[Ітуруп]], [[Кунашыр]], [[Шыкатан]], града [[Хабамаі]]) і з таго часу выказвае свае правы на іх, што стала прычынай нязгоды Японіі падпісаць Дагавор аб міры з СССР, а з 1991 г. — з Расіяй як ягонай правапераемніцай. Гэтае балючае для ўзаемных адносін дзвюх краін пытанне ў Японіі мае назву «Праблемы Паўночных тэрыторый». Японія не рэкамендуе сваім грамадзянам наведваць Курылы, а расійскаму насельніцтву абяцае паважаць яго правы ў выпадку перадачы астравоў Японіі.

== Прырода ==
{{main|Японскія астравы}}
[[Файл:FujiWestView2157.jpg|thumb|[[Фудзіяма]]]]
Для Японіі характэрны горны ''рэльеф'' — каля 75 % тэрыторыі займаюць горы і ўзвышшы. На востраве [[Хакайда]] галоўныя хрыбты (Токаты, Хідака, Кітамі) выцягнуты з поўначы на поўдзень. На поўначы вострава Хонсю 3 паласы сярэдневышынных гор — Дэва і Асахі на захадзе, Оу — у цэнтры, Кітакамі і Абукума — на ўсходзе; на поўдні хрыбты [[Хіда (хрыбет)|Хіда]], Акаісі, Кісо, у цэнтры — тэктанічная ўпадзіна Фоса-Магна. Найвышэйшы пункт Японіі — вулкан [[Фудзіяма]] (3776 м.). Горны рэльеф пераважае і на астравах [[Кюсю]], [[Сікоку]] і [[Рукю]]. На нізіны і міжгорныя ўпадзіны прыпадае каля 20 % тэрыторыі, найбуйнейшыя — [[Канто (раўніна)|Канто]] і Этыга (на востраве [[Хонсю]]) і Ісікары (на востраве Хакайда). Актыўная вулканічная дзейнасць назіраецца на заходнім узбярэжжы астравоў. Больш за 150 [[вулкан]]аў, у т.л. 15 дзеючых: ([[Асама]], [[Бандай]], Токаты, Міхара і іншыя). На ўсходнім узбярэжжы частыя [[землетрасенне|землетрасенні]] (да 1,5 тысяч у год), адны з найбольш разбуральных — [[Землетрасенне ў Японіі (1923)|землетрасенне 1923 года]], [[Землетрасенне ў Японіі (2011)|землетрасенне 2011 года]]. Падводныя землетрасенні правакуюць [[цунамі]], недарэмна гэтыя хвалі вядомы на ўвесь свет пад японскім імем.

Японія бедная на ''карысныя выкапні''. У невялікай колькасці маюцца каменны вугаль, [[жалезныя руды|жалезная руда]], [[марганец]], храміты, [[медзь]], [[цынк]], [[волава]], [[ртуць]], [[Сурма (хімічны элемент)|сурма]], [[вапняк]]і, [[каалін]], невялікія запасы [[нафта|нафты]] і [[прыродны газ|газу]].

''Клімат'' мусонны, на большай частцы тэрыторыі [[субтрапічны клімат|субтрапічны]], на поўначы — умераны, на поўдні — [[трапічны клімат|трапічны]]. На клімат Японіі ўплываюць цячэнні [[Курасіа (цячэнне)|Курасіа]] на поўдні і ўсходзе, [[Цусімскае цячэнне|Цусімскае]] — на захадзе, халоднае [[Цячэнне Аясіа|Аясіа]] — на паўночным усходзе. Сярэдняя тэмпература студзеня ад −5&nbsp;°C на Хакайда да 6&nbsp;°C на поўдні Японскіх астравоў і 16&nbsp;°C на архіпелагу Рукю, ліпеня адпаведна 22&nbsp;°C, 27&nbsp;°C і 28&nbsp;°C. [[Ападкі|Ападкаў]] на большай частцы тэрыторыі 1700—2000 мм, на поўдні да 4000 мм за год. Штогод бывае 15—20 [[тайфун]]аў, пераважна восенню.

''Рэкі'' кароткія, паўнаводныя, багатыя на гідраэнергію; найбуйнейшыя — [[Сінана]], [[Тонэ]], [[Ісікары]], Тэсіа. Шмат азёр, найбуйнейшае — [[Біва]] (716 км²).

[[File:Grus japonensis -Hokkaido, Japan -several-8.jpg|thumb|left|Японскія журавы на востраве [[Хакайда]]]]
''Глебы'' на поўначы падзолістыя і балотна-лугавыя, на поўдні і поўначы Хонсю — буразёмы, на поўдні — жаўтазёмы і чырваназёмы. ''Расліннасць'' пераважна лясная — лесам і хмызнякамі занята 66 % тэрыторыі. На поўначы Хакайда пераважаюць хвойныя лясы ([[елка]] і [[піхта]]), на паўднёвым захадзе Хакайда і на Хонсю — субтрапічныя вечназялёныя лясы ([[магнолія]], [[бамбук]]), у гарах — [[хвоя]], [[кіпарыс]], [[туя]]. На поўдні Кюсю і на архіпелазе Рукю пануюць трапічныя лясы з пальмаў, фікусаў, сагаўнікаў, папарацей і інш. ''Жывёльны свет'' разнастайны, ёсць [[эндэмік]]і і рэлікты. З [[сысуны|млекакормячых]] трапляюцца воўк, [[барсук]], [[янотападобны сабака]], японскі чорны мядзведзь, [[японскі макак]]; з [[птушкі|птушак]] — дзяцел, сойка, жураўлі, дрозд, арол. Пашыраны [[паўзуны]], [[яшчаркі]], [[чарапахі]]. Прыбярэжныя раёны багаты рыбай, [[крабы|крабамі]], [[малюскі|малюскамі]].

Каля 25 % плошчы — ''ахоўныя тэрыторыі''. 28 нацыянальных паркаў ([[Нацыянальны парк Бандай-Асахі|Бандай-Асахі]], Іосіна-Кумана, Сайкай, Сікоцу-Тоя, [[Нацыянальны парк Фудзі-Хаконэ-Ідзу|Фудзі-Хаконэ-Ідзу]]) і 55 квазінацыянальных паркаў (падпарадкоўваюцца прэфектурным урадам); маецца шэраг падводных паркаў на мелкаводдзях, запаведнікі, рэзерваты і заказнікі.

== Гісторыя ==
{{main|Гісторыя Японіі}}
Аўтахтонным насельніцтвам Японскага архіпелага лічацца [[айны]]. На астравах [[Кюсю]] і Сікоку і на поўдні Хонсю айнскае насельніцтва асімілявалася [[Аўстранезійцы|аўстранезійскімі плямёнамі]]. У сярэдзіне 1-га тысячагоддзя да н.э. з поўдня [[Карэйскі паўвостраў|Карэйскага паўвострава]] на Японскія астравы праніклі т.зв. протаяпонскія плямёны, што змяшаліся з айнамі на Хакайда і паўночным Хонсю. З іх прыходам тут з’явіліся [[свойскія жывёлы]] — конь, карова; узнікла культура паліўнога рысу. Працэс развіцця прышлых плямён, іх узаемадзеянне з мясцовым аўстранезійска-айнскім насельніцтвам адбываўся да V стагоддзя да н.э.

[[Файл:Shotoku Taishi.jpg|thumb|left|150px|прынц [[Сётоку Тайсі]]]]
Паводле кітайскіх хронік легендарны [[Імператар Дзіму|імператар Дзіму-Тэно]] — нашчадак багіні [[Аматэрасу]] — у 660 годзе да н.э. стаў родапачынальнікам дасюль бесперарыўнай дынастыі [[імператар Японіі|японскіх імператараў]]. У канцы ІІІ стагоддзя н.э. цэнтр улады размяшчаўся на месцы сучаснага горада Нара на раўніне Ямата. У другой палове IV стагоддзя імператары Ямата павялі экспансію на поўдзень, што паспрыяла кантактам з высокаразвітым Кітаем. Развіццё японскай цывілізацыі стымулявалі імпарт жалеза, пранікненне кітайскай мовы, літаратуры, філасофіі, [[канфуцыянства]] і [[будызм]]у, апошні ў канцы VI стагоддзя пры імператарах дынастыі Сога будызм зрабіўся нацыянальнай рэлігіяй. [[Сінтаізм]] захаваў цырыманіяльнае значэнне. Працэс далучэння да кітайскай культуры распаўсюдзіўся і на палітычныя інстытуты. Унутраная палітыка імператараў Ямата была накіравана на аб’яднанне краіны і афармленне ідэалогіі адзінаўладдзя. Важную ролю ў гэтым працэсе адыгралі ўведзеныя ў [[604]] годзе прынцам [[Сётоку Тайсі]] «Законапалажэнні з 17 артыкулаў», дзе ў якасці галоўнага палітычнага прынцыпу былі сфармуляваны вышэйшы суверэнітэт і строгае падпарадкаванне малодшых старэйшым; усталёўвалася сістэма чыноўніцкіх рангаў і прыдворнага цырыманіялу.

Для гісторыі фарміравання японскай дзяржаўнасці вялікае значэнне мела эпоха [[Фудзівара (род)|Фудзівара]] (645—1192). Пачатак ёй паклаў «пераварот Тайка» (ад назвы года, калі ён адбыўся), у час якога прынц Наканаоэ скінуў уладу дынастыі Сога (645). Другая палова VII стагоддзя прайшла пад знакам «рэформ Тайка», у выніку якіх былі рэарганізаваны ўсе сферы адносін у краіне і ўмацавана імператарская ўлада паводле кітайскай [[Імперыя Тан|танскай мадэлі]]. Усе землі перайшлі ва ўласнасць дзяржавы, краіна была падзелена на правінцыі і паветы на чале з губернатарамі і павятовымі начальнікамі. У 694 годзе пабудаваны першы сталічны горад [[Фудзівара-к’ё]]. Працэс афармлення сярэднявечнай японскай дзяржавы завершыўся ў VIII стагоддзі, на працягу якога тройчы пераносілася сталіца: у 710 годзе ў [[Нара (горад)|Нара]], у 784 годзе ў [[Нагаока]] і ў 794 годзе ў [[Кіёта]]. Станаўленне грамадства суправаджалася адыходам ад класічнага ўзору дзяржаўнага ўладкавання, абазначылася тэндэнцыя да дэцэнтралізацыі ўлады. У канцы IX стагоддзя ўлада належала прадстаўнікам [[Фудзівара (род)|роду Фудзівара]], якія з 858 года кіравалі краінай як рэгенты пры малалетніх імператарах, а з 888 года — у якасці канцлераў пры паўналетніх. Характэрнай рысай сацыяльнага жыцця стала фарміраванне саслоўя [[самурай|самураяў]].
[[Файл:Голландские купцы.jpg|thumb|Галандскія гандляры ва ўяўленні японцаў]]

Круты паварот у гісторыі Японіі адбыўся ў 1192 годзе, калі вярхоўным правіцелем краіны з тытулам [[сёгун]] стаў [[Мінамота-но Ёрытома]]. З таго часу да 1868 года Японіяй кіравалі сёгуны, а імператары выконвалі толькі цырыманіяльныя функцыі. Першы сёгунат Мінамота праіснаваў да 1335 года. Гэта быў час росквіту гарадоў, рамёстваў і гандлю. У 1274 і 1281 гадах японцы адбілі ўварванні мангольскай арміі. Другі сёгунат [[Асікага (род)|Асікага]] (1335—1573) узнік у ходзе працяглых міжусобных войн. У пачатку XV стагоддзя ўзмацнілася цэнтральная ўлада. Аднак пасля забойства [[Асікага Ёсіноры]] ў Японіі зноў разгарэліся міжусобныя войны, якія перараслі ў феадальную вайну 1467—1477. Місію аб’яднання краіны выканалі 3 палітычныя дзеячы: [[Ода Набунага]], [[Таётомі Хідэёсі]] і [[Такугава Іэясу]]. У 1573 годзе Ода скінуў апошняга сёгуна з [[Асікага (род)|роду Асікага]]. Ён валодаў паловай правінцый і сталіцай Кіёта, здзейсніў рэформы, якія ліквідавалі раздробленнасць і спрыялі развіццю гарадоў. Аб’яднанне Японіі завяршыў пераемнік Ода — [[Таётомі Хідэёсі]], які ў ходзе [[Імдзінская вайна|Імдзінскай вайны]] беспаспяхова спрабаваў заваяваць Карэю. Яго паплечнік [[Такугава Іэясу]] ў 1603 годзе абвясціў сябе сёгунам. Пачаўся апошні, трэці (1603—1867) [[сёгунат Такугава]], асноўныя намаганні якога былі накіраваны на абмежаванне ўсеўладдзя даймё (уладарных князёў). Сёгуны з дынастыі Такугава стварылі цэнтралізаваную дзяржаву і ўсталявалі рэжым спадчыннай ваеннай дыктатуры. За імператарам захаваліся толькі цырыманільныя і рэлігійныя функцыі. Аграрная рэформа замацавала сялян за іх землямі. Пры першых Такугава строга былі размежаваны саслоўі: самураі, сяляне, рамеснікі, гандляры. Цэнтральнай фігурай ў дзяржаве стаў воін-самурай. Асноўную масу насельніцтва складала [[сялянства]]. Імкнучыся ўмацаваць сваю ўладу і пазбегнуць залежнасці ад еўрапейскіх дзяржаў, Такугава забаранілі любыя зносіны, у т.л. гандлёвыя, японцаў з еўрапейцамі (акрамя галандцаў; для абмежаванага гандлю з Галандыяй і Кітаем быў пакінуты адзіны порт — [[Нагасакі]]); кожны еўрапеец, які пранікаў на астравы Японіі, падлягаў [[Смяротная кара|смяротнаму пакаранню]]. XVII стагоддзе для Японіі было часам стабільнасці і росквіту. З канца XVIII стагоддзя пачаўся эканамічны крызіс. Толькі ў XIX стагоддзі адбылося больш за 1000 сялянскіх паўстанняў.

[[File:Gasshukoku suishi teitoku kōjōgaki (Oral statement by the American Navy admiral).png|thumb|left|[[Мэцью Пэры]] і ягоныя паплечнікі ва ўяўленні японцаў]]
У 1853-54 гг.. амерыканская эскадра адмірала [[Мэцью Пэры]] двойчы ўвайшла ў заліў Эда і навязала Японіі «дамову аб міры і сяброўстве». Прыклад ЗША перанялі і іншыя магутныя дзяржавы, такім гвалтоўным чынам скончыўшы працяглую ізаляцыю Японіі. На хвалі ксенафобскіх настрояў заходнеяпонскія княствы Сацума-хан і Цёсю-хан развязалі сацумска-брытанскую і сіманасекскую войны 1863 года, але пацярпелі паражэнне. Усвядоміўшы тэхнічную адсталасць Японіі ад Захаду і небяспеку каланізацыі, княствы пачалі мадэрнізацыю арміі і перамовы з імператарскім дваром. 3 студзеня 1868 года антысёгунская апазіцыя ў аднабаковым парадку сфарміравала новы ўрад і прыняла ад імя [[Імператар Мэйдзі|імператара Мэйдзі]] ўказ аб рэстаўрацыі імператарскага кіравання. Сёгунат Такугава ліквідаваўся, а былы сёгун адхіляўся ад улады і губляў тытулы і землі. Гэта падзея завяршыла перыяд Эда і адзначыла канец пяцісотгадовага дамінавання самураяў у японскай палітыцы.

[[Рэстаўрацыя Мэйдзі]] ператварыла [[Японская імперыя|Японскую імперыю]] ў індустрыяльную сусветную дзяржаву. Пасля перамогі ў [[Першая япона-кітайская вайна|япона-кітайскай]] (1894—1895) і [[Руска-японская вайна|руска-японскай]] (1904—1905) войнах Японія забяспечыла сабе панаванне на [[Японскае мора|Японскім]] і [[Жоўтае мора|Жоўтым]] морах і далучыла да сябе [[Карэя|Карэю]], [[Тайвань]] і паўднёвы [[Сахалін]].

[[File:Pacific Area - The Imperial Powers 1939 - Map.svg|thumb|Японская імперыя ў 1939 (ружовым)]]
У 1931 годзе, працягваючы сваю палітыку экспансіянізму, Японская імперыя заняла [[Маньчжурыя|Маньчжурыю]] і стварыла марыянетачную дзяржаву [[Маньчжоу-Го]]. Пасля [[Даклад Літана|дакладу Літана]] ў 1933 годзе [[Ліга Нацый]] асудзіла яе дзеянні, у адказ Японія дэманстратыўна пакінула арганізацыю<ref>{{кніга |аўтар = Елисеефф В., Елисеефф Д. |загаловак = Японская цивилизация | месца = М. | выдавецтва = АСТ | год = 2008 | старонкі = 108 | старонак = 528 | isbn = 978-5-9713-7611-8}}</ref>. У 1936 годзе Японія падпісала [[Антыкамінтэрнаўскі пакт]] з [[Трэці рэйх|нацысцкай Германіяй]], а ў 1941 годзе далучылася да [[Краіны Восі і іх саюзнікі|краін «Восі»]]<ref>{{cite web|url=http://www.friesian.com/pearl.htm|title=The Pearl Harbor Strike Force|author=Kelley L. Ross|publisher=friesian.com|accessdate=20010-01-21|lang=en|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110819084940/http://www.friesian.com/pearl.htm|archivedate=19 жніўня 2011|url-status=dead}}</ref>. 7 снежня 1941 года Японія [[Напад на Пёрл-Харбар|напала на Пёрл-Харбар]] і абвясціла вайну [[ЗША]] і [[Вялікабрытанія|Вялікабрытаніі]]. Гэта прывяло да ўдзелу ЗША ў [[Другая сусветная вайна|Другой сусветнай вайне]]. Японская імперыя заваявала [[Ганконг]], [[Філіпіны]] і [[паўвостраў Малака|Малаку]], але ў 1942 годзе паражэнне ў [[Бітва ў Каралавым моры|Каралавым моры]] пазбавіла яе перавагі на моры<ref>{{кніга |аўтар = Елисеефф В., Елисеефф Д. |загаловак = Японская цивилизация | месца = М. | выдавецтва = АСТ | год = 2008 | старонкі = 109 | старонак = 528 | isbn = 978-5-9713-7611-8}}</ref>. Пасля [[Атамныя бамбардзіроўкі Хірасімы і Нагасакі|атамных бамбардзіровак]] Хірасімы і Нагасакі 6 і 9 жніўня 1945 года авіяцыяй ЗША, а таксама пасля [[Савецка-японская вайна|далучэння СССР]] да ваенных дзеянняў, 2 верасня 1945 года Японія падпісала [[Акт аб капітуляцыі Японіі|Акт аб безумоўнай капітуляцыі]]<ref>{{cite news |title=Падпісанне акту аб капітуляцыі Японіі |url=http://www.oldgazette.ru/izvestie/04091945/text4.html |publisher=[[Известия]] |date=2 верасня 1945 |accessdate=2010-01-21 |archive-date=19 студзеня 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120119001155/http://www.oldgazette.ru/izvestie/04091945/text4.html |url-status=dead }} {{Cite web |title=Архіўная копія |url=http://www.oldgazette.ru/izvestie/04091945/text4.html |accessdate=30 студзеня 2019 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120119001155/http://www.oldgazette.ru/izvestie/04091945/text4.html |archivedate=19 студзеня 2012 |url-status=dead }}{{Cite web |title=Архіўная копія |url=http://www.oldgazette.ru/izvestie/04091945/text4.html |accessdate=30 студзеня 2019 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120119001155/http://www.oldgazette.ru/izvestie/04091945/text4.html |archivedate=19 студзеня 2012 |url-status=dead }}</ref>.

У 1947 годзе Японія прыняла новую [[пацыфізм|пацыфісцкую]] [[Канстытуцыя Японіі|канстытуцыю]], у якой робіцца акцэнт на [[Ліберальная дэмакратыя|ліберальную дэмакратыю]]. [[Акупацыя Японіі|Акупацыя Японіі саюзнымі войскамі]] скончылася з прыняццем [[Сан-Францыскі мірны дагавор, 1951|Сан-Францыскага мірнага дагавора]], які набыў моц у 1952 годзе<ref>{{cite web|url=http://search.japantimes.co.jp/cgi-bin/nn20070306f3.html|title='52 coup plot bid to rearm Japan: CIA|author=Joseph Coleman|datepublished=6 сакавіка 2007|publisher=[[The Japan Times]]|accessdate=2010-01-21|lang=en|archiveurl=https://archive.today/20120717182855/http://www.japantimes.co.jp/text/nn20070306f3.html%23.UAWu3Kgo9Rw|archivedate=17 ліпеня 2012|url-status=dead}}</ref>, а ў 1956 годзе Японія ўступіла ў [[ААН]]. Пазней Японія дамаглася [[Японскі эканамічны цуд|рэкорднага эканамічнага росту]], які працягваўся чатыры дзесяцігоддзі і складаў у сярэднім 10 % штогод.

== Палітыка ==
{{main|Палітыка Японіі}}
[[File:Nihon-Koku Kenpo 1.png|thumb|Першая старонка арыгінала Канстытуцыі, 1946]]
Японія — [[канстытуцыйная манархія]]. Паводле Канстытуцыі 1947 года кіраўнік дзяржавы — імператар, які ў Канстытуцыі завецца «сімвалам Дзяржавы і еднасці народа». А перадусім, згодна з Канстытуцыяй, носьбітам суверэнітэту з’яўляецца японскі народ. Імператар, чые паўнамоцтвы сур’ёзна абмежаваны, ажыццяўляе дзяржаўныя справы па парадзе і з ухвалення кабінета міністраў, які нясе за іх адказнасць. У 1989 годзе пасля смерці імператара [[Хірахіта]] новым імператарам стаў яго сын [[Акіхіта]]. 8 жніўня 2016 Акіхіта афіцыйна заявіў аб намеры саступіць сталец свайму сыну [[Нарухіта]]. Цырымонія адрачэння прайшла 30 красавіка 2019 года.<ref>https://www.bbc.com/russian/features-48103147</ref>

[[File:President Barack Obama's Trip to Japan - DPLA - cfd7e56b47c4c37a1a0203efc496de2e.jpg|thumb|left|Імператар [[Акіхіта]] вітае прэм’ера [[Сіндза Абэ]] перад сумесным абедам з [[Барак Абама|Баракам Абамам]], 2014]]
Вышэйшая ''[[заканадаўчая ўлада]]'' належыць [[парламент Японіі|парламенту]] (яп. 国会, Какай), які складаецца з 2 палат: прадстаўнікоў (465 дэпутатаў) і саветнікаў (242 дэпутаты). Тэрмін паўнамоцтваў палаты прадстаўнікоў 4 гады, палаты саветнікаў — 6 гадоў (з перавыбраннем паловы складу кожныя 3 гады). У палату прадстаўнікоў выбіраецца 300 дэпутатаў ад 11 аднамандатных акруг і 200 ад партый па прапарцыянальнай сістэме, у палату саветнікаў — 152 дэпутаты ад 47 прэфектур і 100 па прапарцыянальнай сістэме ад усёй краіны. Квартаруецца Какай у такійскім раёне Тыёда, непадалёк ад Імператарскага палаца. Японскія выбаршчыкі маюць права галасаваць з 18 гадоў, галасаванне [[Таемнае галасаванне|таемнае]] і свабоднае.

[[выканаўчая ўлада|''Выканаўчую ўладу'']] ажыццяўляе кабінет міністраў на чале з прэм’ер-міністрам, якога са свайго складу выбірае [[парламент Японіі|парламент]]. Загад імператара зацвярджае прэм’ера на пасадзе. У сваю чаргу, прэм’ер-міністр прызначае ўсіх астатніх міністраў. ''Судовая ўлада'' складаецца з Вярхоўнага суда і судоў трох ніжэйшых узроўняў.

Сярод палітычных партый найбольшым даверам карыстаецца кансерватыўная Ліберальна-Дэмакратычная Партыя (ЛДП), што знаходзіцца ва ўладзе з 1955, за выняткам перапынкаў у 1993—1994 і 2009—2012 гадах. Па стане на 2024 год ва ўладзе знаходзяцца ліберал-дэмакраты. Бягучы прэм’ер — [[Сігэру Ісіба]] — таксама паўстаў з шыхтоў Ліберальна-Дэмакратычнай партыі. Апазіцыю вакол сябе гуртуе левацэнтрысцкая Канстытуцыйна-Дэмакратычная партыя.

Што тычыцца гісторыі права, то да перыяду Эда японская юрысдыкцыя фармавалася пад моцным кітайскім уплывам. З канца ХІХ стагоддзя Японія шукала ўласны шлях, але відавочна не змагла адмовіцца ад прагрэсіўных запазычанняў з еўрапейскага — асабліва германскага — права. Натхнёны германскім заканадаўствам Грамадзянскі кодэкс 1896 года з пасляваеннымі дапаўненнямі ляжыць у аснове сённяшняй прававой Японіі.

=== Знешняя палітыка ===
Японія мае дыпламатычныя адносіны з большасцю краін свету і з’яўляецца актыўным удзельнікам ААН са снежня 1956 года. Японія ўваходзіць у склад [[Вялікая сямёрка|Вялікай сямёркі]], [[G20]], [[Арганізацыя эканамічнага супрацоўніцтва і развіцця|АЭСР]], а таксама рэгулярна абіраецца нясталым членам [[Савет Бяспекі ААН|Савета Бяспекі ААН]]. На рэгіянальным узроўні ўваходзіць у [[АЦЭС]], падтрымлівае фармат [[Асацыяцыя дзяржаў Паўднёва-Усходняй Азіі|АСЕАН]] +3. Галоўным саюзнікам Японіі пасля другой сусветнай вайны сталі [[ЗША]], якія застаюцца найбуйнейшым гандлёвым партнёрам Японіі, а амерыканскія ваенныя базы ахоўваюць бяспеку краіны ўзыходзячага сонца.

==== Тэрытарыяльныя спрэчкі ====
Пасля другой сусветнай вайны Злучаным Штатам адышлі [[Паўночныя Марыянскія астравы]], з чым Японія пагаджаецца. Затое занятыя ў 1945 савецкімі войскамі бліжэйшыя да [[Хакайда]] астравы [[Курыльскія астравы|Курыльскага архіпелага]] — [[Кунашыр]], [[Шыкатан]], [[Ітуруп]] і града [[Хабамаі]] — лічыць сваімі. Аспрэчвае Японія і карэйскую прыпіску драбнюткіх скалістых астраўкоў Ліянкур (яп. Takeshima, кар. Dokdo) у [[Японскае мора|Японскім моры]]. У 1972 Японія атрымала ў валоданне астравы Сенкаку на поўдні ад [[Рукю]]. На гэтыя астравы прэтэндуе [[Кітайская рэспубліка|Тайвань]], і, натуральна, Кітай, які прэтэндуе на Тайвань.

==== Беларуска-японскія адносіны ====
{{main|Беларуска-японскія адносіны}}
Дыпламатычныя адносіны паміж [[Беларусь|Рэспублікай Беларусь]] і Японіяй ўстаноўлены 26 студзеня 1992 года. Са студзеня 1993 года функцыянуе Пасольства Японіі ў г. [[Мінск]]у. У чэрвені 1995 года адкрыта Пасольства Беларусі ў [[Токіа]]. Трагічная роднаснасць дзвюх дзяржаў звязана з тым, што і Беларусь, і Японія моцна пацярпелі ад радыяцыі. Тым не менш, за 27 гадоў афіцыйныя сустрэчы адбываліся на ўзроўні максімум дэпутатаў парламентаў, саветнікаў і замміністраў замежных справаў.

У чэрвені 2004 года была заснавана Асацыяцыя дружбы і парламенцкіх сувязей з Рэспублікай Беларусь Палаты прадстаўнікоў [[парламент Японіі|японскага парламента]]. Кіраўніком Асацыяцыі з’яўляецца дэпутат Е.Аона. Пачынаючы з 2000 года, праведзена сем раўндаў беларуска-японскіх кансультацый паміж МЗС, апошні з якіх адбыўся ў снежні 2009 года.

З кожным годам пашыраецца міжрэгіянальнае супрацоўніцтва: на 2018 гэта [[Мінская вобласць]] — прэфектура Міягі, [[Магілёўская вобласць]] — прэфектура Осака, гарады [[Мінск]] і [[Сэндай]], [[Шклоў]] і Таке, [[Нясвіж]] і Сіраісі). У гонар Сэндая ў Мінску быў разбіты [[Сэндайскі сквер]].<ref>https://www.belta.by/interview/view/proshedshij-2018-god-stal-perelomnym-v-razvitii-belorussko-japonskih-otnoshenij-6657/</ref>.

У 2018 беларускія візы атрымала каля 1100 японцаў, што стала рэкорднай колькасцю.

У 2017 годзе горад Мінск быў афіцыйна ўключаны ў спіс гарадоў, дзе праводзіцца ''[[Тэст на веданне японскай мовы|Nihongo Nōryoku Shiken]]''. Арганізатарам правядзення экзамену ў Мінску з’яўляецца Арганізацыйны камітэт па правядзенню ''Nihongo Nōryoku Shiken'' ў Беларусі, і рэалізацыя праекта ажыццяўляецца пры падтрымцы Асацыяцыі выкладчыкаў японскай мовы Беларусі. У дадзены момант у Мінску экзамен ''Nihongo Nōryoku Shiken'' праводзіцца адзін раз на год, у першую нядзелю ліпеня.

=== Адміністрацыйна-тэрытарыялны падзел ===
Японія дзеліцца на 47 прэфектур, кожная пад началам выбарнага губернатара, заканадаўчай і адміністрацыйнай бюракратыі. Кожная прэфектура дзеліцца на гарады, мястэчкі і вёскі. Сёння агламерацыйныя працэсы садзейнічаюць зліццю гарадоў у больш вялікія цэлыя, што змяншае колькасць адзінак на ніжэйшых узроўнях і скарачае бюракратычныя выдаткі.

== Насельніцтва ==
{{main|Насельніцтва Японіі}}
[[File:Japan-population-pyramid-2017.svg|thumb|Полава-ўзроставая піраміда, 2017]]
Для Японіі канца ХХ — пачатку ХХІ ст. характэрная стабільная колькасць насельніцтва з паступовым змяненнем яго ўзроставай структуры ў бок старэння, што абумоўлена [[Бэбі-бум|вялікай нараджальнасцю ў 1950-х]] і адной з найрэкорднейшых у свеце працягласцяў жыцця (84,5 гадоў у 2018). У 2018 узрост сярэдняга японца складае 47,7 гадоў, доля дзяцей да 15 гадоў — 12,7 %, людзей старэйшых за 65 гадоў — 28,4 %.<ref name="cia.gov">https://www.cia.gov/library/publications/resources/the-world-factbook/geos/ja.html {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20201221122452/https://www.cia.gov/library/publications/resources/the-world-factbook/geos/ja.html |date=21 снежня 2020 }}</ref> Усе прыведзеныя паказчыкі робяць Японію самай старой нацыяй у свеце. Старэнне насельніцтва скарачае і так нізкую нараджальнасць, якая сёння складае 7,5 чалавек на 1000. У канцы 2010-х насельніцтва Японіі пачало скарачацца. У 2018 Японія саступіла Мексіцы месца ў дзясятцы самых населеных краін свету. Калі ўрад не прастымулюе іміграцыю, у 2020-30-х дэпапуляцыя пойдзе імклівымі тэмпамі. У бліжэйшым жа будучым Японію непазбежна абыйдуць таксама [[Эфіопія]], [[Філіпіны]], [[В’етнам]].

Нацыянальны склад насельніцтва аднародны: 98,1 % складаюць [[японцы]], якія называюць сябе ніхондзін (日本人), а сваю мову — ніхонга (日本語); невялікая колькасць [[карэйцы|карэйцаў]] (0,4 %), кітайцаў (0,5 %); яшчэ каля 1 % філіпінцаў, в’етнамцаў, а таксама бразільцаў і перуанцаў японскага паходжання. Увогуле, Японія не вельмі ахвотна прымае мігрантаў, асабліва бежанцаў. У Японіі, пераважна на востраве Хакайда, пражывае каля 25 000 [[айны|айнаў]] — самабытнага, але сёння практычна асіміляванага народа. На астравах [[Рукю]] жывуць [[рукюйцы]], якіх японцы разглядаюць як субэтнас японскага народа. Да сацыяльных меншасцяў адносяцца [[буракумін]]ы — японскія «недатыкальныя», што дыскрымінуюцца і ў наш час.

99 % жыхароў краіны размаўляюць на [[японская мова|японскай мове]] — [[Аглюцінатыўныя мовы|аглюцінатыўнай мове]], што ўтварае асобную сям’ю. Для пісьмовай перадачы японскай мовы выкарыстоўваюць іерагліфічнае пісьмо [[кандзі]]. На [[айнская мова|айнскай мове]], [[Ступень захаванасці мовы|што знаходзіцца на мяжы знікнення]], размаўляе невялікая колькасць старых на востраве Хакайда.

[[File:Itsukushima Gate.jpg|thumb|left|[[Торыі]] сінтаісцкага храма Іцукусіма]]
Асноўныя рэлігіі — [[сінтаізм]] і [[будызм]]. Многія японцы арганічна спалучаюць вызнанне дзвюх гэтых вераў, аб чым сведчыць статыстыка: 70,4 % вернікаў з’яўляюцца прыхільнікамі сінтаіму, 69,8 % — будызму. У Японіі каля 100 тыс. сінтаісцкіх храмаў, прычым даследванні сцвярджаюць, што японцы ахвотней удзельнічаюць у рэлігійных рытуалах, чым з’яўляюцца шчырымі вернікамі. Каля 1,5 % японцаў вызнаюць [[хрысціянства]], якое было завезена місіянерамі яшчэ ў XVI ст.. Сёння многія святы і традыцыі, вытокі якіх ляжаць у хрысціянстве, набылі папулярнасць у Японіі: японцы дораць падарункі на [[Нараджэнне Хрыстова|Раство Хрыстова]], адзначаюць [[Дзень святога Валянціна]], бяруць шлюб на еўрапейскі манер. Вялікі ўплыў на жыццё грамадства аказалі завезеныя з Кітая [[даасізм]] і [[канфуцыянства]]. Для айнаў дагэтуль не страцілі значэння [[анімізм|анімістычныя]] традыцыі.

[[File:Night view of Osaka bay.jpg|thumb|Осака, другі па памерах горад Японіі]]
Пры высокім сярэднім паказчыку шчыльнасці насельніцтва (334 чал. на 1 км²) большасць жыхароў канцэнтруецца на раўнінах паўднёва-ўсходняга Хонсю. Найбольш шчыльна заселена раўніна Канто. Гарадскога насельніцтва 91 %, невялікая доля сельскага насельніцтва тлумачыцца не толькі тэхнагеннасцю сучаснай японскай цывілізацыі, але і слабым сельскагаспадарчым асваеннем гарыстых і лясістых астравоў. Буйныя гарады: [[Токіа]], [[Іакагама]], [[Осака]], [[Нагоя]], [[Сапара]], [[Кобэ]], [[Кіёта]], [[Фукуока]], [[Кавасакі (горад)|Кавасакі]], [[Хірасіма]]. У Японіі сфарміравалася некалькі агламерацый, якія ўтвараюць адзін з буйнейшых сусветных мегалаполісаў — Такайда (больш за 60 млн чал.), што канцэнтруе 48 % насельніцтва краіны<ref>Геаграфія мацерыкоў і краін: вучэб. дапам. для 9-га кл. устаноў агул. сярэд. адукацыі з беларус. мовай навучання / Н. У. Навуменка, М. Л. Страха; пад рэд. Н. У. Навуменка; пер. з рус. мовы М. Л. Страхі. — 2-е выд., перапрац. — Мінск: Нар. асвета, 2011. ISBN 978-985-03-1594-6</ref>.

== Эканоміка ==
{{main|Эканоміка Японіі}}
[[Файл:Tokyo Stock Exchange.JPG|thumb|left|[[Такійская фондавая біржа]]]]
На 2018 год Японія займала трэцяе месца ў свеце па намінальным значэнні ВУП, што склаў больш за 5 трлн [[долар ЗША|долараў ЗША]]. Доўгі час па магутнасці эканомікі Японія саступала толькі ЗША, аднак, паводле дадзеных экспертаў, у жніўні 2010-га кітайская эканоміка абагнала японскую па памерах<ref>[http://www.nytimes.com/2010/08/16/business/global/16yuan.html?_r=1&pagewanted=all China Passes Japan to Become No. 2 Economy — NYTimes.com]</ref>. Што датычыцца агульнага абъёму ВУП па парытэце пакупніцкай здольнасці, то тут Японія чацвёртая, прапусціўшы наперад яшчэ і Індыю. Японія чацвёртая ў свеце па памерах экспарту, шостая — імпарту. Японія мае вялікую колькасць эканамічна актыўнага насельніцтва (65 млн чалавек), працоўныя рэсурсы адрозніваюцца высокай якасцю. Для Японіі характэрны вельмі нізкі ўзровень беспрацоўя (2,9 % у 2017<ref name="cia.gov"/>). Да слабых бакоў эканомікі адносіцца дзяржаўная запазычынасць, якая ў 2016 склала 239 % ВУП — найвышэйшы працэнт у свеце — і якая не дазваляе Японіі заняць высокае месца ў крэдытных рэйтынгах. Асабліва хуткі рост запазычансці быў выкліканы рэцэсіяй 2009 года і [[Землетрасенне ў Японіі (2011)|наступствамі цунамі]] 2011 года.

Японія — постіндустрыяльная дзяржава. У прамысловасці занята 26 % эканамічна актыўнага насельніцтва, у [[сельская гаспадарка|сельскай гаспадарцы]] — 3 %. Сектар паслуг складае тры чвэрці унутранага валавога прадукту. Банкаўскія паслугі, страхаванне, нерухомасць, транспарт, дробны гандаль, тэлекамунікацыі і будаўніцтва граюць значную ролю ў эканоміцы краіны<ref>[http://www.stat.go.jp/english/data/handbook/c06cont.htm er 6 Manufacturing and Construction], Statistical Handbook of Japan, Ministry of Internal Affairs and Communications</ref>. Тут размяшчаецца некалькі найбуйнейшых банкаў і [[Такійская фондавая біржа]], якая займае другое месца ў свеце па рынкавай капіталізацыі<ref>[http://www.nyse.com/events/1170156816059.html Market data.] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20071011121725/http://www.nyse.com/events/1170156816059.html |date=11 кастрычніка 2007 }} New York Stock Exchange (2006-01-31). Retrieved on 2007-08-11.</ref>.

Японія валодае буйнымі вытворчымі магутнасцямі, і ў ёй знаходзяцца некалькі найбуйнейшых вытворцаў механічных транспартных сродкаў, электронікі, станкоў, сталі, суднаў, хімічных рэчываў, тэкстылю і харчовых прадуктаў<ref name="ciaecon">{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ja.html#Econ |title=World Factbook; Japan—Economy |publisher=[[CIA]] |date=2006-12-19 |accessdate=2006-12-28 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20101228224107/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ja.html#Econ |archivedate=28 снежня 2010 |url-status=dead }}</ref>. Сярод найбуйнейшых кампаній — [[Toyota Motor Corporation]], Nintendo, NTT DoCoMo, Canon, [[Honda]], Takeda Pharmaceutical, [[Sony]], Nippon Steel, Tepco, [[Mitsubishi Motors]] і 711<ref>[http://www.ft.com/cms/s/0/1b939a9a-2587-11dc-b338-000b5df10621,dwp_uuid=95d63dfa-257b-11dc-b338-000b5df10621.html Japan 500 2007]{{Недаступная спасылка}}, [[Financial Times]]</ref>. У 2018 годзе 228 японскіх кампаній ўваходзілі ў Forbes 2000, што складае 11 % спісу, у 2006 такіх кампаній было 326.<ref>https://www.forbes.com/global2000/#4dda7b38335d</ref>. Спецыфіка японскага капіталізму заключаецца ў існаванні сістэмы [[кэйрэцу]] — буйных фінансава-прамыловых груп, такіх як Mitsubishi, Sumitomo Group і інш; пажыццёвым наёме і кар’ерным росце ў межах аднаго прадпрыемства; а таксама ў такіх метадах мэнэджменту як «Таятызм» ([[The Toyota Way]]), што прадугледжвае бесперапыннае ўдасканаленне і павагу да спажыўцоў. Станам на 2007 год Японія займала 19-е месца па адносінах ВУП да адпрацаваных гадзін<ref>{{cite web|url=http://www.ggdc.net/|title=Groningen Growth and Development Centre (GGDC)|publisher=GGDC|date=2009-01-26|accessdate=2009-11-30|archiveurl=https://web.archive.org/web/20211229004407/https://ggdc.net/|archivedate=29 снежня 2021|url-status=dead}}</ref>. Паводле індэксу Біг-Мака японскія рабочыя атрымліваюць самую высокую пагадзінную зарплату ў свеце.

[[File:Ikata Nuclear Powerplant.JPG|thumb|АЭС Іката]]
Энергетыка Японіі базуецца на імпартных нафце з Персідскага заліва і вугалі з Аўстраліі. Вугаль выкарыстоўваецца ў цеплаэнергетыцы і чорнай металургіі. Японія — найбуйнейшы ў свеце спажывец [[Звадкаваны прыродны газ|звадкаванага прыроднага газу]], што пастаўляецца з [[Катар]]а, Аўстраліі, [[Інданезія|Інданезіі]]. Да 2011 каля траціны электраэнергіі выпрацоўвалася на АЭС, аднак пасля [[Аварыя на АЭС Фукусіма I|Фукусімскай аварыі]] большасць АЭС прыпыніла працу, што адбілася на паказчыках сусветнай атамнай энергетыкі. Нягледзячы на экалагічныя пратэсты, урад Японіі мяркуе перагледзець стандарты бяспекі і перазапусціць станцыі у 2020-х. У 2017 было заяўлена, што ў бліжэйшы час чакаецца ўзнаўленне працы 21 рэактара а ў 2030 — яшчэ 30, што сумарна пераўзыйдзе «дафукусімскія» магутнасці. Японскія рэкі багатыя на гідраэнергію, аднак іх патэнцыял практычна выкарыстаны і не можа здаволіць нават дзясятай часткі патрэб краіны.

[[File:ASIMO Conducting Pose on 4.14.2008.jpg|thumb|left|[[ASIMO]] — прасунуты робат-гуманоід. Гэты дырыжуе аркестрам]]
Японія — другі пасля Кітая вытворца сталі. Металургія працуе пераважна на аўстралійскай сыравіне. Па вытворчасці легкавых аўтамабіляў Японія ў 1980-х-2000-х апярэджвала ўсе краіны свету, але ў 2011 саступіла першынства Кітаю. У 2010-х Японія выпускае 9-10 млн аўтамабіляў штогод, займаючы трэцяе месца ў свеце, а па легкавых — другое; японскі канцэрн [[Toyota Motor Corporation|Toyota]] канкуруе з [[Volkswagen Group]] за званне найбуйнейшага аўтавытворцы ў свеце. Японія разам з Паўднёвай Карэяй ды Кітаем з’яўляюцца найбуйнейшымі суднабудаўнічымі дзяржавамі. Японская электроніка і электратэхніка карпарацый [[Sony]], [[Toshiba]], Cannon займае трывалыя пазіцыі на сусветным рынку. У канцы ХХ стагоддзя Японія стала піянерам робатабудавання і застаецца сусветным лідарам у гэтай тэхналагічнай галіне.

Сельская гаспадарка адрозніваецца надзвычайнай інтэнсіўнасцю: за харчовую бяспеку 126 млн чалавек адказваюць усяго 5 мільёнаў га (13 % тэрыторыі). Дзякуючы высокай ураджайнасці і перадавым тэхналогіям, Японія напалову забяспечвае сябе ўласнымі прадукткамі харчавання. Асноўная збожжавая культура — рыс. Таксама вырошчваецца чай, пераважна зялёных гатункаў. Традыцыйна развітае рыбалоўства, аква- і марыкультура.

У 2016 годзе асноўнымі партнёрамі Японіі па экспарце былі [[ЗША]] (18,8 %), [[Кітай]] (18,4 %), [[Паўднёвая Карэя]] (6,7 %), [[Тайвань]] (5,7 %), [[Ганконг]] (4,7 %), а па імпарце — [[Кітай]] (24,2 %), [[ЗША]] (11,2 %), [[Аўстралія]] (4,6 %), [[Паўднёвая Карэя]] (4,2 %), [[Саудаўская Аравія]] (3,2 %), [[ААЭ]] (2,9 %) і [[Інданезія]] (2,9 %). Японія экспартуе механічныя транспартныя сродкі, электроніку і хімічныя рэчывы. У краіну ўвозяцца камп’ютары і бытавая тэхніка, выкапнёвая паліва і руды, ежа (у асаблівасці ялавічына і свініна), хімічныя рэчывы, тэкстыль і прамысловая сыравіна<ref>http://atlas.cid.harvard.edu/explore/?country=114&partner=undefined&product=undefined&productClass=HS&startYear=undefined&target=Partner&tradeDirection=import&year=2016</ref>.

Традыцыйнымі экспартнымі таварамі [[Беларусь|Беларусі]] ў Японію з’яўляюцца калійныя ўгнаенні, шкловалакно, лазеры, прылады на вадкіх крышталях, дазіметры; імпартуе Беларусь абсталяванне для прамысловых прадпрыемстваў, запчасткі для аўтамабіляў, электроніку. Агульны тавараабарот у 2017 склаў 42 млн даляраў, са слабаадмоўным для Беларусі сальда (- 2,2 млн).<ref>{{Cite web |url=https://www.by.emb-japan.go.jp/itpr_ru/index18.html#politics |title=Архіўная копія |access-date=28 лютага 2019 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20190121072419/https://www.by.emb-japan.go.jp/itpr_ru/index18.html#politics |archivedate=21 студзеня 2019 |url-status=dead }}</ref>

== Культура ==
{{main|Японская культура}}
У Японіі з канца I тысячагоддзя н. э. існуе развітая літаратура (так, тэкст японскага гімна датуецца IX—X стагоддзем). Да нашых дзён захоўваюцца помнікі жывапісу і архітэктуры з пачатку II тысячагоддзя. Вялікі ўплыў на японскую культуру ў перыяд яе станаўлення мела кітайская, а пасля [[Рэстаўрацыя Мэйдзі|Рэстаўрацыі Мэйдзі]] — заходнееўрапейская. У XX стагоддзі японскія [[анімэ]] і [[Манга (мастацтва)|манга]] заваявалі прызнанне ў сусветным маштабе.

=== Рэлігія ===
{{main|Сінтаізм}}

=== Тэатр ===
[[Файл:Kabukiza1044.jpg|thumb|Тэатр кабукі ў Токіа]]
Вытокі японскага тэатра ў старажытных абрадах, культавых урачыстасцях. У VII—VIII стагоддзях у Японію пранікаюць тэатральныя формы Карэі, [[Кітай|Кітая]], [[Індыя|Індыі]] (музычна-танцавальныя паказы гагаку і [[бугаку]]), што садзейнічала фарміраванню класічнага тэатра Японіі. У канцы XIV стагоддзя на аснове запазычаных і мясцовых уяўленняў узнік тэатр [[но]], які ўключаў [[музыка|музыку]], [[танец]] і драматычнае дзеянне. Галоўныя дзеючыя асобы выступалі ў [[маска]]х, акрамя выпадку, калі была рэалістычная роля; большасць сцэн — хор карцэнтаваў падзеі. Тэкст акцёры дэкламавалі ці гартанна спявалі. Усе ролі па традыцыі выконвалі мужчыны.

У пачатку XVII стагоддзя з ростам гарадоў пашырыліся тэатральныя жанры — тэатр лялек [[дзёруры]] (спалучаў мастацтва лялечнікаў, спевакоў-казачнікаў і музыкантаў) і тэатр [[кабукі]]. У пачатку 20 стагоддзя ўзніклі новыя жанры, створаныя ў выніку абнаўлення традыцыйнага тэатру (сімпа, сінкакугэкі) і еўрапейскіх форм (сучасная драма сінгэкі, опера, балет). Тэатральнае мастацтва падзяляецца на традыцыйнае ([[бугаку]], [[но]], [[кабукі]], [[дзёруры]]) і еўрапейскае (драма, опера, балет).

Своеасаблівая праслойка паміж імі — сімпа (японская гарадская меладрама) і сінкакугэкі (драма, асновай якой — сцэны бітваў на мячах). Рэпертуар сучасных тэатраў складаюць пераклады п’ес еўрапейскіх і амерыканскіх драматургаў, а таксама творы сучасных японскіх аўтараў.

=== Жывапіс ===
{{main|Японскі жывапіс}}
[[Файл:The Great Wave off Kanagawa.jpg|thumb|left|[[Вялікая хваля ў Канагаве]], [[Кацусіка Хакусай]]]]
Японскі жывапіс — адзін з найбольш старажытных і вытанчаных з японскіх відаў мастацтваў, характарызуецца шырокай разнастайнасцю жанраў і стыляў.

Для японскага жывапісу, як і для літаратуры, уласціва адвядзенне вядучага месца прыродзе і адлюстраванне яе ў якасці носьбіта чароўнага пачатку.

Пачынаючы з X стагоддзя ў японскім жывапісе вылучаюць кірунак [[ямато-э]], карціны ўяўляюць сабой гарызантальныя скруткі, якімі ілюстравалі літаратурныя творы. У XIV стагоддзі развіваецца стыль [[гохуа]] (манахромная акварэль), а ў першай палове XVII стагоддзя мастакі пачынаюць друкаваць [[укіё-э]] — гравюры на дрэве, на якіх малявалі [[гейша|гейш]], папулярных акцёраў тэатра [[кабукі]] і пейзажы.

=== Літаратура ===
[[Файл:Genryaku Manyosyu.JPG|thumb|left|Выданне [[Ман’ёсю]] XII стагоддзя]]
Развіваецца на [[японская мова|японскай мове]]. Першыя паэтычныя помнікі на японскай мове з VIII стагоддзя; летапіс «[[Кодзікі]]» — збор народнай эпічнай творчасці і паэтычная анталогія пераважна ў жанры [[Танка (паэзія)|танка]] «[[Ман’ёсю]]» («Збор мірыяд пялёсткаў»). У стагоддзі выйшла анталогія класічнай паэзіі ранняга Сярэднявечча «Збор даўніх і новых песень». Таксама з X стагоддзя пачынаецца жанр дзённікавых запісаў [[Нікі (жанр)|нікі]] ([[Сэй Сёнагон]], [[Нідзё]]). Вяршыня класічнай літаратуры Японіі — раман у жанры [[манагатары]] «[[Аповесць пра Гэндзі]]» (XI стагоддзе) [[Мурасакі Сікібу]]. У XIII—XV стагоддзях зарадзіўся жанр [[гункі]] — ваенная эпапея «Хэйкэ манагатары» («Паданне пра дом Тайра»). У XIV—XV стагоддзях расквітнеў паэтычны жанр [[рэнга]] («нанізанне страфы»), узніклі тэатр масак [[но]] і першыя п’есы ёкёку на сюжэты народных паданняў і гераічных эпапей (драматург і акцёр [[Матакіё Дзэамі]]). У XVI стагоддзі зарадзілася гарадская літаратура; майстар гарадской навелы укіёдзосі — [[Іхара Сайкаку]]. Драматургія XVII—XVIII стагоддзяў арыентавалася на тэатр лялек [[дзёруры]] і тэатр [[кабукі]]. Найбуйнейшы прадстаўнік — [[Цікамацу Мандзаэмон]]. У паэзіі панаваў жанр [[хайку]] ([[Мацуа Басё]], [[Ёса Бусон]], [[Кабаясі Іса]]). На мяжы XVIII—XIX стагоддзяў развівалася апавядальная літаратура ([[Уэда Акінары]]).

У пачатку XIX стагоддзя рэалістычныя традыцыі гарадской літаратуры прадаўжаў [[Дзіпэнся Іку]]. Быў створаны самы вялікі раман класічнай японскай літаратуры [[Хаккэндэн]]. Пасля незавершанай рэвалюцыі 1867—1868 гадоў адбыліся вялікія зрухі ў развіцці літаратуры, шырока перакладаліся творы заходнееўрапейскіх пісьменнікаў. Пачатак новай літаратуры даў трактат «Сутнасць рамана» [[Цубауці Сёё]], які паставіў на першы план пачуццёвасць і індывідуальнае жыццё. У аснове японскага рэалізму — раман «Плывучае воблака» [[Футабатэй Сімэй|Футабатэя Сімэя]]. З паяўленнем паэтычны зборнік «Сінтайсісё» («Зборнік вершаў новай формы») усталяваўся жанр свабоднага верша — сі ([[Акіка Ёсана]], [[Кітамура Такоку]]). Паралельна з рамантычнай паэзіяй развіваўся рэалістычны кірунак, у якім сцвердзіўся размоўны свабодны верш (дзіюсі), што стаў пануючай паэтычнай формай XX стагоддзя.

У пачатку XX стагоддзя пад уплывам творчасці [[Эміль Заля|Э. Заля]] ўзнік рух за натуралізм ([[Кафу Нагаі]]). Сацыяльная праблематыка, разрыў паміж ідэалам і рэчаіснасцю — галоўныя тэмы японскіх рэалістаў ([[Кунікіда Допа]], [[Нацумэ Сосэкі]], [[Тасон Сімадзакі]], [[Катай Таяма]], [[Асаму Дадзай]], [[Ічыё Хігучы]]). У 1920—1930-я гады ўзніклі плыні пралетарскай літаратуры ([[Такунага Сунаа]], [[Ёсікі Хаяма]]), неарамантызму ([[Дзюн’іціра Танідзакі]]), неагуманізму, «школа новага майстэрства» (неарэалізму; [[Акутагава Руноскэ|Р. Акутагава]]). Прынцыпы мадэрнісцкай эстэтыкі адбіліся на творчасці групы «неасенсуалістаў» ([[Рыіцы Ёкаміцу]]). У пачатку XXI стагоддзя папулярнымі пісьменнікамі з’яўляюцца [[Харукі Муракамі]], [[Дзякуцё Сэтоуці]].

== Гл. таксама ==
* [[Кукай]]
* [[J-pop]]
* [[Японская шырма]]

== Заўвагі ==
{{notelist}}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Літаратура ==
* {{Крыніцы/БелЭн|том=18|старонкі=281—293}}
* {{кніга|загаловак=Геаграфія мацерыкоў і краін: вучэб. дапам. для 9-га кл. устаноў агул. сярэд. адукацыі з беларус. мовай навучання / Н. У. Навуменка, М. Л. Страха; пад рэд. Н. У. Навуменка; пер. з рус. мовы М. Л. Страхі. — 2-е выд., перапрац. — Мінск: Нар. асвета, 2011. ISBN 978-985-03-1594-6}}

== Спасылкі ==
{{Commons|Category:Japan}}

{{Японія ў тэмах}}
{{Краіны Азіі}}
{{G8}}
{{бібліяінфармацыя}}

[[Катэгорыя:Японія| ]]
[[Катэгорыя:Вікіпедыя:Істотныя артыкулы]]
[[Катэгорыя:Канстытуцыйныя манархіі]]