Прагляд зыходнага тэксту старонкі Ідэалогія

'''Ідэалогія''' (ад {{lang-el|ιδεολογία}}) — сістэма поглядаў, у якой усведамляюцца і ацэньваюцца адносіны людзей да рэчаіснасці і друг да друга, якая выказвае інтэрасы розных [[сацыяльны клас|сацыяльных класаў]], [[сацыяльны гурт|гуртоў]], [[грамадства]]ў.

Першапачаткова гэты тэрмін быў уведзены ў Францыі ў канцы [[XVIII]] ст. [[Антуан Дэсцют дэ Трасі|Антуанам Дэсцютам дэ Трасі]], які разам з [[Эцьен Бона дэ Кандыльяк|Эцьенам дэ Кандыльякам]] спрабаваў стварыць навуку аб агульных прынцыпах фармавання ідэй і асноў чалавечага ведання. Гэтыя мысляры спрабавалі аказаць уплыў на палітыку, праводжаную Напалеонам, які лічыў, што яны спрабуюць замяніць палітычную рэальнасць абстрактнымі сцвярджэннямі, і негатыўна паставіўся да высунутых прапаноў. З лёгкай рукі вялікага гістарычнага дзеяча слова «ідэалогія» набыла ўніжальны сэнс, які замацаваўся за ім аж да цяперашняга часу.

Існуе даволі вялікая колькасць азначэнняў ідэалогіі, якія адрозніваюцца, у прыватнасці, адзнакай пазначаемымі ім феномену.

Ідэалогія па [[Карл Маркс|К. Марксу]] — ілжывая свядомасць, якая выказвае спецыфічныя інтарэсы пэўнага класа, якія выдаюцца за інтарэсы ўсяго грамадства.

Ідэалогія па [[Карл Мангейм|К. Мангейму]] — скажонае адлюстраванне сацыяльнай рэчаіснасці, якое выказвае інтэрасы вызначаных гуртоў або класаў, што імкнуцца захаваць існы парадак рэчаў; супрацьпастаўляецца ўтопіі.

Ідэалогія [[Шагін А. А.]] — класавы складнік сістэмы кіравання багаццем дзяржавы.

Ідэалогія [[Шагін А. А.]] = (Філасофія + Палітычная эканомія + Сацыялогія) х Метад спазнання.

Палітычная ідэалогія, як і любая іншая, складаецца спантана або ствараецца адмыслова з набору ідэалагем з мэтай выканання ёю галоўнай функцыі, а менавіта: забяспечваць праходжанне працэсаў у ахопліваемай ёю вобласці ў найболей эфектыўным рэжыме і складнасці, з вызначаным зададзеным ёю ўтрыманнем, калі апошняя ўмова ўваходзіць у ідэалогію, як складальны яе атрыбут.

Варта адрозніваць ідэалогію наогул, ад палітычнай у прыватнасці.<ref>{{Cite web |url=http://svetlahorsk.belarda.org/index.php?mod=news&id=372 |title=ГАРАВЕЦ А. Школа паслухмянай ідэалогіі |access-date=14 чэрвеня 2011 |archive-date=30 верасня 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200930141552/http://svetlahorsk.belarda.org/index.php?mod=news&id=372 |url-status=dead }}</ref> Тым больш ад змястоўных інтэрпрэтацый яе ідэалагем або сувязяў. Іста палітычнай ідэалогіі зводзіцца да адпраўлення ўладных паўнамоцтваў.

== Гісторыя паняцця ==

=== Дэ Трасі і Кандыльякам ===
Тэрмін «ідэалогія» быў уведзены ў [[Францыя|Францыі]] у канцы [[XVIII стагоддзе]] а [[Дэсцют дэ Трасі, Антуан Луі Клод|А. Дэсцютам дэ Трасі]], які разам з [[Кандыльякам, Эцьен Бонно дэ|Эцьеном дэ Кандыльякам]] спрабаваў стварыць навуку аб агульных прынцыпах фармавання ідэй і асновах чалавечага веды. Будучы паслядоўнікам [[Сэнсуалізм|сэнсуалістычнай]] [[гнасеалогія]] [[Лок, Джон|Джона Лока]], дэ Трасі ўвёў дадзены тэрмін для абазначэння вучэння пра ідэі, які разумеецца ім як вучэнне аб агульных заканамернасцях паходжання ідэй са зместу [[Пачуццёвы досвед|пачуццёвага вопыту]]. Дадзенае вучэнне павінна было выступаць асноўнымі прынцыпамі для кіраўніцтва як у навуцы, так і ў сацыяльным жыцці. Таму Дэсцют дэ Трасі бачыў у ідэалогіі сістэму ведаў першаасноў [[Мараль|маралі]], [[Палітыка|палітыкі]], [[Права|правы]].

Дэсцют дэ Трасі і Кандыльякам спрабавалі аказаць уплыў на палітыку, якая праводзіцца якія апынуліся ва ўладзе [[Напалеон Банапарт|Напалеонам]], які палічыў, што яны спрабуюць замяніць палітычную рэальнасць абстрактнымі сцвярджэннямі, і негатыўна паставіўся да высунутых прапаноў. З лёгкай рукі вялікага гістарычнага дзеяча слова «ідэалогія» набыла прыніжальны сэнс, які замацаваўся за ім аж да цяперашняга часу. У сувязі з тым, што праект дэ Трасі і Кандыльякам быў адпрэчаны Напалеонам, паняцце ідэалогіі аказалася на некаторы час забытым.

=== Маркс і марксісцкая традыцыя ===
Паняцце ідэалогіі атрымала другое нараджэнне дзякуючы [[Маркс, Карл|К. Марксу]]. Ідэалогія па К. Марксу - гэта ілжывая прытомнасць, зменлівае светапогляд, атрымліваецца з прычыны матэрыяльных супярэчнасцяў у вытворчай аснове грамадства - яна выказвае спецыфічныя інтарэсы вызначанага класа, якія выдаюцца за інтарэсы ўсяго грамадства праз [[ілжывая прытомнасць]].<ref>Маркс К., Энгельс Ф . Мн. Т. 3, - М., 1955. С.25</ref> [[Энгельс]] адзначае ў гэтай сувязі, што дзяржава - «першая ідэалагічная сіла над чалавекам» (Ф. Энгельс, Людвіг Фейербах і канец класічнай нямецкай філасофіі).

Паняцце ідэалогіі мае у Маркса ненаучный характар. Такім чынам, спалучэнне ідэалогіі і навуковага сацыялізму немагчымыя з-за іх прынцыповай супрацьлегласці. Ідэалогія ёсць ілюзорнае ўспрыманне рэчаіснасці, калі навуковы сацыялізм з'яўляецца навуковым аналізам гэтай рэчаіснасці.

На думку [[Ойзерман, Тэадор Ільіч|Тэадора Ойзермана]] адмоўнае стаўленне Маркса да паняцця ідэалогіі і поўнага недапушчэнні існавання "камуністычнай ідэалогіі" абумоўлена першапачатковым негатыўным успрыманнем ўсіх папярэдніх ідэалогій, якія былі варожыя ў адносінах да [[Рабочы клас|працоўнага класа]].<ref>{{Кніга | аўтар = Тэадор Ільіч Ойзерман | загаловак = | адказны = | выданне = | месца = | выдавецтва = Прагрэс-Традыцыя | год = 2003 | старонкі = 36 | старонак = 568 | isbn = 5-89826-135 -4}}</ref>

У трактоўцы [[Ленін, Уладзімір Ільіч|Леніна]] паняцце ідэалогіі набыло іншы сэнс: у сваіх працах Ленін неаднаразова казаў пра ідэалогію пралетарыяту, пазначыўшы яе як навуковы сацыялізм ці марксізм.<ref>{{Кніга | аўтар = Уладзімір Ленін | загаловак = Поўнае збор твораў у 55 тамах | адказны = | выданне = | месца = Масква-Ленінград | выдавецтва = Выдавецтва палітычнай літаратуры | год = 1963 | том = 6 | старонкі = 269 | старонак = | isbn =}}</ref> Такім чынам У. Ленін першым узняў пытанне аб рэвалюцыйнай ідэалогіі як аб адмысловым мове рэвалюцыйнага класа, а не фальшывага свядомасці ў ранейшым сэнсе. Рэвалюцыйная ідэалогія не з'яўляецца ілжывым свядомасцю пастолькі, паколькі яе зместам з'яўляецца [[навуковы сацыялізм]], і такім чынам яна з'яўляецца ідэалогіяй толькі па вонкавым падабенстве: спосабам данясенні і тлумачэння для тых, хто не здольны думаць навукова або зусім не адукаваны чалавек.

== Ідэалогія і грамадства ==

=== Ідэалогія і навука ===
З развіццём [[Асвета|Асветы]] адмежаваньне ад ідэалогіі стала складовай часткай навуковага падыходу. У адрозненне ад ідэалогіі і веры, навука імкнецца заставацца [[Нейтральны падыход гледжання|нейтральнай]], [[інтэрсуб'ектыўнасць|інтэрсуб'ектыўнай]] і свабоднай ад [[Прэскрыпцыя|нарматыўных выказванняў]]. Рэчаіснасць яе гіпотэз і тэорый пацвярджаецца эмпірычным шляхам, з дапамогай фактаў і вопыту (гл. [[Філасофія навукі]]).

Навуковыя шаблоны, [[Парадыгма (філасофія)|навуковыя парадыгмы]] і школы таксама здольныя ўбіраць у сябе ідэалагічныя і негатывісцкія падыходы, перашкаджаючы тым самым развіццю навуковых ведаў. [[Кун, Томас Сэмюэл|Томас Кун]] у сваёй кнізе '' [[Структура навуковых рэвалюцыяў|«Структура навуковых рэвалюцый»]] '' прааналізаваў навуковыя парадыгмы таксама з пункту гледжання іх канкурэнцыі як ідэйных школ. Гэтыя школы усталёўваюць:

* Што назіраецца і правяраецца;
* Спосаб пастаноўкі пытанняў у дачыненні да разгляданай тэме;
* Напрамак, у якім інтэрпрэтуюцца вынікі навуковага даследавання.

Асобныя [[Науковедение|тэарэтыкі навукі]] (напрыклад, [[Латур, Бруна|Бруна Латур]]) лічаць проціпастаўленне ідэалогіі і аб'ектыўнай навукі прыёмам, выкарыстоўваным для барацьбы за ўладу і ўтойвання фактаў. Гэтая пазіцыя, у сваю чаргу, падвяргаецца жорсткай крытыцы, як вядучая да татальнай [[ірацыяналізм|ірацыяналізацыі]] навукі (гл. [[Містыфікацыя соку]]).

=== Ідэалогія і палітыка ===
{{Main | Палітычная ідэалогія}}
[[Палітыка]], як практычная рэалізацыя інтарэсаў тых ці іншых таварыстваў, сацыяльных класаў і груп, паўсюль цесна звязана з [[Палітычная ідэалогія|палітычнай ідэалёгіяй]], як канцэптуальным, тэарэтычным адлюстраваннем такіх інтарэсаў. [[Палітычная праграма|Палітычныя праграмы]] грунтуюцца на пэўных [[Каштоўнасць|сістэмах каштоўнасцяў]].<ref>{{нп5 | Байме, Клаўс | Beyme, Klaus von | de | Klaus von Beyme}}. '' Politische Theorien im Zeitalter der Ideologien: 1789-1945 ''. VS Verlag, 2002 г., ISBN 3-531-13875-8, S. 49.</ref> Асноватворныя палітычныя ідэалогіі - гэта [[лібералізм]] (апора на свабоду), [[сацыялізм]] (апора на роўнасць) і [[кансерватызм]] (апора на традыцыі).

У палітычных дыскусіях часта сустракаецца папрок суперніка ў «ідэалагізацыі». Такім папрокам як бы даюць зразумець, што пазіцыя суперніка небездакорная, бо грунтуецца на нейкай палітычнай ідэалогіі. Ўласная ж пазіцыя пры гэтым (відавочна або ўтоена) падаецца як заснаваная на навуковым аналізе фактаў, [[Здаровы сэнс|разумным чалавечым розуме]] або на несумнеўных [[Мараль|этычных прынцыпах]]. Падобны падыход часта звязаны з тым, што ўдзельнікі палітычнай дыскусіі не ўсведамляюць, якія [[Ідэалагема|ідэалагемы]] (элементы ідэалогіі) у рэчаіснасці вызначаюць змест дыскусіі.

=== Ідэалогія і рэлігія ===
{{Main | Рэлігійная ідэалогія}}
Нароўні з паняццем '' «палітычная ідэалогія» '' шырокае прымяненне ў навуцы мае таксама паняцце '' «рэлігійная ідэалогія» ''. Рэлігійная ідэалогія - гэта ідэалогія, якая дзякуючы звароту да [[трансцэндэнтныя|тагасветнага]] звязвае [[таварыства]] і [[асоба|асобу]] ў канцэпцыі адзінага [[Існаванне|існавання]] і стварае [[Сацыяльная інтэграцыя|інтэграцыйныя]], злучныя сілы паміж рознымі сацыяльнымі групамі.<ref name = "Erberhard216">Eberhard, Winfried. '' Monarchie und Widerstand. Zur ständischen Oppositionsbildung im Herrschaftssystem Ferdinands I. in Böhmen ''. München / Oldenburg 1985, S. 215 f., ISBN 3-486-51881-X.</ref> Ўзнікненне рэлігійнай ідэалогіі часта звязана з тым, што ў сілу сваёй апазыцыйнасьці рэлігійная [[канфесія]] пачынае адыгрываць значную палітычную ролю.<ref name = "Erberhard216" /> Агульнапрынятымі прыкладамі рэлігійных ідэалогій з'яўляюцца сусветныя рэлігіі, асабліва [[пратэстантызм]] <ref>Coleman, James Samuel. '' Grundlagen der Sozialtheorie ''. Bd. 2 .: Körperschaften und die moderne Gesellschaft. München / Oldenbourg 1992 годзе, S. 214, ISBN 3-486-55909-5.</ref> і [[каталіцызм]],<ref>Büttgen, Philippe; Jouhaud, Christian. '' Zeitsprünge. Forschungen zur frühen Neuzeit ''. Bd. 12: Lire Michel de Certeau - Michel de Certeau. Frankfurt a.M. 2008 г, S. 241, ISBN 3-465-04047-3; Bahlcke, Joachim; Grulich; Rudolf (Hrsg.). '' Katholische Kirche und Kultur in Böhmen. Ausgewählte Abhandlungen ''. Münster / Berlin u. a. 2005, S. 110 f., ISBN 3-8258-6687-4</ref> незалежна ад таго, ці мелі яны першапачаткова палітычныя матывы. У дадзеным выпадку пад рэлігійнай ідэалогіяй разумеецца не рэлігія ў цэлым, а тыя яе рэлігійныя і палітычныя аспекты, якія могуць выклікаць да жыцця [[Сацыялагічныя класіфікацыі рэлігійных рухаў|рэлігійны рух]]. Паняцце рэлігійнай ідэалогіі ўжываецца ў сувязі з паняццямі "[[артадоксія]]» <ref>Büttgen, Philippe; Jouhaud, Christian. '' Zeitsprünge. Forschungen zur frühen Neuzeit ''. Bd. 12: Lire Michel de Certeau - Michel de Certeau. Frankfurt a.M. 2008 г, S. 19 und 241.</ref> і «[[фундаменталізм]]».<ref>Hoyningen-Huene, Stefan von. '' Religiosität bei rechtsextrem orientierten Jugendlichen ''. Münster / Hamburg 2003 г., S. 49, ISBN 3-8258-6327-1. (Zugl .: Bielefeld, Univ., Diss. 2002.)</ref>

Палітолаг Маціяс Гільдэбрантам, які спрабуе прыраўняць адзін аднаму паняцця "рэлігійнай ідэалогіі» і «фундаменталізму», лічыць [[традыцыяналізм]] агульным прыкметай рэлігійных ідэалогій: '' «яны прэтэндуюць на тое, каб вярнуцца да першакрыніц ўласнай традыцыі і вызваліць яе ад скажэнняў гістарычнага развіцця, гэта развіццё часцяком успрымаецца імі як працэс [[дэгенерацыя|дэгенерацыі]] » ''.<ref name =" HildebrandtAPuZ ">Mathias Hildebrandt: Krieg der Religionen? In: '' [[: de: Aus Politik und Zeitgeschichte|Aus Politik und Zeitgeschichte]] ''. Ausg. 6 (2007 г.)</ref> Парадокс рэлігійных ідэолагаў складаецца ў тым, што насуперак іх прэтэнзіям на вяртанне да праўдзівага вучэння, «у большасці выпадкаў яны ствараюць сучасную рэлігійную ідэалогію».<ref name = "HildebrandtAPuZ" />

Нароўні з паняццем «рэлігійнай ідэалогіі» у [[Паліталогія рэлігіі|паліталогіі рэлігіі]] распрацоўваецца паняцце «{{нп5 | Палітычная рэлігія | палітычнай рэлігіі | en | Political religion}}». У гэтым паняцці падкрэсліваецца цесная ўзаемасувязь паміж рэлігійнымі і палітычнымі спосабамі мыслення і дзеяння.

{{зноскі}}

{{Палітыка}}

[[Катэгорыя:Сацыялогія]]
[[Катэгорыя:Сацыяльная філасофія]]
[[Катэгорыя:Палітычная філасофія]]
[[Катэгорыя:Філасофская тэрміналогія]]
[[Катэгорыя:Паліталогія]]
[[Катэгорыя:Грамадства]]
[[Катэгорыя:Вікіпедыя:Істотныя артыкулы]]
[[Катэгорыя:Ідэалогія| ]]