Фанема: Розніца паміж версіямі
| [недагледжаная версія] | [недагледжаная версія] |
дрНяма тлумачэння праўкі |
др r2.7.1) (робат Дадаем: af, an, ar, ast, be-x-old, bg, bo, br, ca, cs, cu, cv, da, de, dsb, el, en, eo, es, et, fa, fi, fr, ga, gl, gv, he, hi, hif, hr, hsb, hu, hy, id, io, is, it, ja, ko, ku, la, li, lmo, lv, ml, ms, nl, nn, no, nov, oc, |
||
| Радок 31: | Радок 31: | ||
* {{крыніцы/сбмова}} |
* {{крыніцы/сбмова}} |
||
[[Катэгорыя:мовазнаўства]] |
[[Катэгорыя:мовазнаўства]] |
||
[[af:Foneem]] |
|||
[[an:Fonema]] |
|||
[[ar:فونيم]] |
|||
[[ast:Fonema]] |
|||
[[be-x-old:Фанэма]] |
|||
[[bg:Фонема]] |
|||
[[bo:སྒྲ་ཚན།]] |
|||
[[br:Fonem]] |
|||
[[ca:Fonema]] |
|||
[[cs:Foném]] |
|||
[[cu:Фѡни́ма]] |
|||
[[cv:Фонема]] |
|||
[[da:Fonem]] |
|||
[[de:Phonem]] |
|||
[[dsb:Fonem]] |
|||
[[el:Φώνημα]] |
|||
[[en:Phoneme]] |
|||
[[eo:Fonemo]] |
|||
[[es:Fonema]] |
|||
[[et:Foneem]] |
|||
[[fa:واج]] |
|||
[[fi:Foneemi]] |
|||
[[fr:Phonème]] |
|||
[[ga:Fóinéim]] |
|||
[[gl:Fonema]] |
|||
[[gv:Myn-heean]] |
|||
[[he:פונמה]] |
|||
[[hi:स्वनिम]] |
|||
[[hif:Phoneme]] |
|||
[[hr:Fonem]] |
|||
[[hsb:Fonem]] |
|||
[[hu:Fonéma]] |
|||
[[hy:Հնչյուն (խոսքի միավոր)]] |
|||
[[id:Fonem]] |
|||
[[io:Fonemo]] |
|||
[[is:Hljóðan]] |
|||
[[it:Fonema]] |
|||
[[ja:音素]] |
|||
[[ko:낱소리]] |
|||
[[ku:Vac]] |
|||
[[la:Phonema]] |
|||
[[li:Foneem]] |
|||
[[lmo:Funema]] |
|||
[[lv:Fonēma]] |
|||
[[ml:സ്വനിമം]] |
|||
[[ms:Fonem]] |
|||
[[nl:Foneem]] |
|||
[[nn:Fonem]] |
|||
[[no:Fonem]] |
|||
[[nov:Foneme]] |
|||
[[oc:Fonèma]] |
|||
[[os:Фонемæ]] |
|||
[[pl:Fonem]] |
|||
[[pt:Fonema]] |
|||
[[ro:Fonem]] |
|||
[[ru:Фонема]] |
|||
[[sco:Phonemes]] |
|||
[[sh:Fonem]] |
|||
[[simple:Phoneme]] |
|||
[[sk:Fonéma]] |
|||
[[sl:Fonem]] |
|||
[[stq:Phonem]] |
|||
[[sv:Fonem]] |
|||
[[ta:ஒலியனு]] |
|||
[[tl:Ponema]] |
|||
[[tr:Fonem]] |
|||
[[uk:Фонема]] |
|||
[[ur:صوتیہ]] |
|||
[[vi:Âm vị]] |
|||
[[wa:Oyon (linwince)]] |
|||
[[war:Fonema]] |
|||
[[zh:音位]] |
|||
[[zh-min-nan:Im-sò͘]] |
|||
Версія ад 02:01, 3 лютага 2011
ФАНЕМА, гук мовы, разгляданы ў сваім функцыянальным аспекце; аб'ект вывучэння фаналогіі.
Уся разнастайнасць гукаў у кожнай мове зводзіцца да параўнальна невялікай колькасці фанем, якія, звычайна, утвараюць рацыянальную і эканомную сістэму (звычайная колькасць фанем у мовах свету вагаецца ад 12 да 80).
У розных фаналагічных школах праблема тоеснасці фанемы трактуецца неаднолькава. Два асноўныя погляды, да якіх можна звесці розныя погляды, гэта:
- выдзяленне фанем шляхам устаранення адрозненняў (кантрастная дыстрыбуцыя);
- выдзяленне фанем шляхам узмацнення адрозненняў (дадатковая дыстрыбуцыя).
Варыянты і варыяцыі
Фанема праяўляецца (рэалізуецца ў мове) у пэўных адменах — алафонах гэтай фанемы.
Сярод алафонаў звычайна вылучаецца Шаблон:Вызн2 або Шаблон:Вызн2 алафон, які характарызуецца найменшай пазіцыйнай абумоўленасцю, г.зн., найменшай залежнасцю алафона ад фанетычных умоваў.
Пры пазіцыйных чаргаваннях алафоны могуць выступаць або як Шаблон:Вызн2 фанемы або як яе Шаблон:Вызн2.
Шаблон:Вызн2 фанемы — алафон фанемы, якасць якога настолькі змяняецца, што ён супадае ў гучанні з алафонам іншай фанемы.
- Напрыклад, у словах нага, рука першы гук [а] з'ўляецца варыянтам фанем <o> (н · гі) і <э> (р · кі). Варыянты ўзнікаюць пры чаргаваннях з перасякальнымі радамі.
Шаблон:Вызн2 фанемы — алафон фанемы, якасць якога змяняецца ў нязначнай ступені, і які не супадае ў гучанні з алафонам іншай фанемы.
- Напрыклад, у словаформах [сʼ˙аду] — [сʼ˙а˙zʼ], гукі [˙а] і [˙а˙] з'яўляюцца варыяцыяй фанемы <а>. Варыянты ўзнікаюць пры чаргаваннях з паралельнымі радамі.
Лінгвістычная літаратура не выпрацавала трывалай адназначнай наменклатуры ў гэтым пытанні.
Існуе такая плынь, у якой тэрміны "алафон фанемы" і "варыянт фанемы" ужываюцца ўзаемазаменна, як сінонімы, і ўсе гукі, у якіх рэалізуецца фанема, называюцца тут "варыянтамі"; асноўны прадстаўнік фанемы — Шаблон:Вызн2, усе іншыя прадстаўнікі — Шаблон:Вызн2.
Яшчэ іншая плынь існуе ў працах прадстаўнікоў ЛФШ, дзе тэрміну "варыянт" адпавядае тэрмін Шаблон:Вызн2. У гэтым выпадку, у залежнасці ад прычын, якія выклікаюць вар'іраванне фанемы, вылучаюць Шаблон:Вызн2 (адценні) фанемы, абумоўленыя суседствам з іншымі фанемамі, і Шаблон:Вызн2 (адценні), якія залежаць ад становішча фанемы ў слове.
Крыніцы
- Сучасная беларуская мова: Уводзіны. Фанетыка. Фаналогія. Арфаэпія. Графіка. Арфаграфія. Лексікалогія. Лексікаграфія. Фразеалогія. Фразеаграфія: Вучэб. дапам. / Я. М. Камароўскі, В. П. Красней, У. М. Лазоўскі і інш. — 2-е выд., дапрац. і дап. — Мн. : Выш. школа, 1995. — 334 с. ISBN 985-06-0075-6.