Прагляд зыходнага тэксту старонкі Бавоўна

{{універсальная картка}}
[[Выява:CottonPlant.JPG|thumb|Баваўняныя [[Каробачка|пушачкі]], гатовыя для збірання]]
'''Бавоўна''' — [[валакно]] [[расліны|расліннага]] паходжання, якое атрымліваецца з насення бавоўніка — раслін роду {{bt-bellat|бавоўнік|Gossypium}}, якая займае адно з вядучых месцаў сярод тэхнічных [[сельская гаспадарка|сельскагаспадарчых]] культур. Гэта важнае натуральнае валакно, якое выкарыстоўваецца ў [[тэкстыльная вытворчасць|тэкстыльнай вытворчасці]] для [[адзенне|адзення]], тавараў для дома і прамысловай прадукцыі, і складае каля 40 % усіх тэкстыльных валокнаў у свеце за [[2004]] год. Штогод у свеце вырабляецца больш за 25 млн тон бавоўны ў каля 80 краінах. Бавоўна ёсць асновай [[лёгкая прамысловасць|лёгкай прамысловасці]].

Пры выспяванні плода, [[Каробачка|пушачка]] бавоўніка раскрываецца. Валакно разам з насеннем збіраецца на бавоўнапрыёмных пунктах, адкуль яго адпраўляюць на бавоўнаачышчальны завод, дзе адбываецца адасабленне валокнаў ад насення. Затым ідзе раздзяленне валокнаў паводле даўжыні: найбольш працяглыя валокны ад 20—25 мм і ёсць бавоўна-валакно, а больш карацейшыя валаскі — лінт — ідуць на вырабленне баўны, а таксама для вытворчасці [[выбуховае рэчыва|выбуховых рэчываў]].

У сусветнай практыцы валокны маюць розныя абазначэнні на этыкетках, як cotton, coton, katoen, baumwolle<ref>{{Спасылка
 | аўтар           = Литвиненко Н.М., Омельченко В.Д.
 | год = 2012
 | url             = http://www.nbuv.gov.ua/portal/Natural/Vknutd/2012_3/118_123.pdf
 | загаловак       = Аналіз державного технічного регламенту щодо назв текстильних волокон і маркування текстильних виробів
 | фармат          = pdf
 | назва праекту   = Вісник Київського національного університету технологій та дизайну: Науковий журнал
 | дата            = 23 сакавіка 2013
 | мова            = uk
 | каментар        = № 3(65)
}}</ref>.

== Уласцівасці ==
Бавоўна ўяўляе сабой тонкія, кароткія, мяккія пухнатыя валокны. Валакно некалькі разоў згорнутае вакол сваёй восі. Для бавоўны характэрныя адносна высокая [[трываласць]], хімічная ўстойлівасць (валакно доўгі час не руйнуецца пад уздзеяннем [[вада|вады]] і [[святло|святла]]), цеплаўстойлівасць (да 130—140&nbsp;°C), сярэдняя [[гіграскапічнасць]] (18-20 %) і малая доля пругкай дэфармацыі, з прычыны чаго вырабы з бавоўны моцна камечацца. Устойлівасць бавоўны да ізаляцыі невялікая.

Даўжыня валокнаў бавоўны розная і складае ад 10,3 да 60 мм<ref name="encyklapedija">{{Кніга
|загаловак     = Детская энциклопедия (для среднего и старшего возраста): Техника и производство.
|выданне      = 2-е
|месца         = М. Академия педагогических наук СССР
|выдавецтва    = Просвещение
|год           = 1965
|том           = 5
|старонкі      = 337—338
}}</ref>. Баваўнянае валакно тонкае, гэта значыць яго сярэдняя таўшчыня складае 20-22 мк, але вельмі трывалае, бо вытрымлівае нагрузку ў 4,5-5 г<ref name="encyklapedija"/>. Яно таннае, добра фарбуецца<ref name="encyklapedija"/>. Баваўнянае валакно з’яўляецца самай чыстай прыроднай [[цэлюлоза]]й, уключаючы ў свой склад 85—90 % цэлюлозы<ref>{{Спасылка
 | аўтар           = В.М. Поліщук, С.Є. Тарасенко, С.М. Волошин. 
 | год = 2011
 | url             = http://www.nbuv.gov.ua/portal/natural/nvnau_apk/2011_166_2/11tse.pdf
 | загаловак       = Принципи виробництва біоетанолу
 | фармат          = pdf
 | назва праекту   = Науковий вісник Національного ўніверситету біоресурсів і природокористування України. Серія: Техніка та енергетика АПК Збірник наукових праць
 | дата            = 23 сакавіка 2013
 | мова            = uk
 | каментар        = Вип. 166, ч.2
}}</ref>.

[[Выява:Recycling-Code-60.svg|thumb|160px|Кодавы сімвал, які паказвае, што бавоўна можа быць паўторна перапрацаваная]]

=== Перавагі ===
* Мяккасць;
* Добрая паглынальная здольнасць у цёплы час;
* Лёгкасць у афарбоўцы;
* Здаровы, натуральны матэрыял;
* Не шкоднае для здароўя.

=== Недахопы ===
* Лёгка камячыцца;
* Мае тэндэнцыю да ўсаджвання;
* Жоўкне на святле.

== Вытворчасць ==
{| class="wikitable" class="wikitable" align=right
! colspan=2| '''Першая дзесятка вырабнікоў бавоўны ў [[2011]] годзе<ref>{{Спасылка
 | год = 2011
 | url             = http://www.cotton.org/econ/cropinfo/cropdata/rankings.cfm
 | загаловак       = National Cotton Council of America — Rankings
 | назва праекту   = Cotton.org
 | дата            = 23 сакавіка 2013
 | мова            = en
}}</ref>'''<br /><small>(480-фунтавыя цюкі)</small>
|-
| {{Сцяг|Кітай}} [[Кітай]] || style="text-align:right;"| 33,0 млн цюкаў
|-
| {{Сцяг|Індыя}} [[Індыя]] || style="text-align:right;"| 27,0 млн цюкаў
|-
| {{Сцяг|ЗША}} [[ЗША]] || style="text-align:right;"| 18,0 млн цюкаў
|-
| {{Сцяг|Пакістан}} [[Пакістан]] || style="text-align:right;"| 10,3 млн цюкаў
|-
| {{Сцяг|Бразілія}} [[Бразілія]] || style="text-align:right;"| 9,3 млн цюкаў
|-
| {{Сцяг|Узбекістан}} [[Узбекістан]] || style="text-align:right;"| 4,6 млн цюкаў
|-
| {{Сцяг|Аўстралія}} [[Аўстралія]] || style="text-align:right;"| 4,2 млн цюкаў
|-
| {{Сцяг|Турцыя}} [[Турцыя]] || style="text-align:right;"| 2,8 млн цюкаў
|-
| {{Сцяг|Туркменістан}} [[Туркменістан]] || style="text-align:right;"| 1,6 млн цюкаў
|-
| {{Сцяг|Грэцыя}} [[Грэцыя]] || style="text-align:right;"| 1,4 млн цюкаў
|}
Бавоўна на сто працэнтаў з’яўляецца ліквідным таварам, а попыт на яго стабільна высокі. Прырост вытворчасці бавоўны ў свеце складае каля 2 % у год. За апошнія 10 гадоў вытворчасць бавоўны вырасла на 24 %, ураджайнасць — на 44 %, спажыванне — на 48 %<ref>{{Кніга
|аўтар         = Миллер Д.,Ро Д.
|загаловак     = Дерево богатства.
|месца         = К. 
|выдавецтва    = KinkoArtgroup
|год           = 2000
|старонкі      = 10—12
}}</ref>.

З бавоўны атрымліваюць тонкую, раўнамерную і трывалую [[пража|пражу]] і робяць з ад найтонкіх да тоўстых абівальных [[тканіна|тканін]]<ref name="encyklapedija"/>. Валокны бавоўны часцей за ўсё перапрацоўваюць у [[нітка|нітку]] (выкарыстоўваюць для атрымання пражы), якую выкарыстоўваюць для вырабу мяккага, які «дыхае», [[тэкстыль|тэкстылю]], з якога шыюць вопратку. Найбольш распаўсюджаны сярод відаў адзення з натуральнага валакна ёсць [[бялізна]], ручнікі, бавоўну, акрамя таго, ужываюць як сыравіну для вырабу штучных валокнаў, як зыходны прадукт для атрымання нітратаў цэлюлозы — [[калаксілін]]у, [[піраксілін]]у, з якіх, у сваю чаргу, прадукуюць [[цэлюлоід]], [[лак]]і, [[дынаміт]], бяздымны [[порах]]у і іншыя рэчывы. У склад тэкстыльных матэрыялаў бавоўна можа ўваходзіць разам з іншымі валокнамі, як сумесі валокнаў [[лён]]-бавоўна, лён-бавоўна-[[капрон]], лён-бавоўна-[[лаўсан]], лён-бавоўна-лаўсан-[[віскоза]] і іншыя<ref>{{Спасылка
 | аўтар           = Демкович О.В., Семак Б.Б. 
 | год = 2009
 | url             = http://www.nbuv.gov.ua/portal/soc_gum/Vlca/Tovar/2009_10/20.pdf
 | загаловак       = Роль лляних волокон у формуванні ринку екологобезпечних товарів
 | фармат          = pdf
 | назва праекту   = Вісник Львівської комерційної академії
 | дата            = 23 сакавіка 2013
 | мова            = uk
 | каментар        = Вип. 10. с. 138
}}</ref>.

Тэхналагічны працэс вырабу прадукцыі ў баваўнянай прамысловасці з’яўляецца недоўгатэрміновым і ў прадзільнай вытворчасці займае 3—5 дзён: праходзіць 5—10 стадый апрацоўкі, гатовым прадуктам з’яўляецца пража, у ткацкім — 10 дзён: пража апрацоўваецца на 6—7 стадыях і выніковым прадуктам з’яўляецца суровая тканіна<ref>{{Спасылка
 | аўтар           = Маниліч М.І., Миронюк О.В.
 | год = 2010
 | url             = http://www.nbuv.gov.ua/portal/soc_gum/znpen/2010_6/1_Organ.pdf
 | загаловак       = Організаційно-технологічні особливості та їх вплив на облік витрат
 | фармат          = pdf
 | назва праекту   = Збірник наукових праць. Економічні науки
 | дата            = 23 сакавіка 2013
 | мова            = uk
 | каментар        =  Вип. 6.
}}</ref>.

== У культуры ==

* Навукова-папулярны фільм «Бавоўна» (Кіеўтэхфільм, аператар [[Георгій Яфрэмаў]])
* «12 гадоў рабства» (рэжысёр Стыў Мак-Куін, [[Злучаныя Штаты Амерыкі|ЗША]]-[[Вялікабрытанія]])
* Падчас [[Уварванне Расіі ва Украіну (2022)|расійскага ўварвання ва Украіну (2022)]] шырока распаўсюдзіўся інтэрнэт-мем «бавоўна», бо прыкладна з 2019 года расійскія [[СМІ]] пачалі называць выбухі ({{lang-ru|взрывы}}) эўфемізмам «воплеск» ({{lang-ru|хлопо́к}}). Украінцы ўтварылі з гэтага [[каламбур]] і жартам перакладаюць рускі ''«хлопо́к»'' як ''бавоўну'' ({{lang-ru|хло́пок}}, {{lang-uk|бавовна}}), інтэрнэт-мем кпіць з расійскай прапаганды, якая выбухі ў Расіі і на акупаваных тэрыторыях не называе выбухамі. Пазней з’явіліся і іранічныя выразы ўзору «пачаставаць бавоўнай» ({{lang-uk|почастувати бавовною}}), эўфемізм для здзяйснення падрыву чагосьці або кагосьці (склада боепрыпасаў, расійскіх вайсковаслужбоўцаў, калабарантаў і інш.).

== Гл. таксама ==
* [[Брызент]]
* [[Бінт]]
* [[Ануча]]
* [[Тэкстыльная прамысловасць]]
* [[Джут]]

{{Зноскі|2}}

== Спасылкі ==
{{Commons|Category:Cotton}}
* [http://www.ica-ltd.org/ Міжнародная баваўняная асацыяцыя]. {{ref-en}}
* [http://hlopok.100factov.ru/tipes-hlopok.html Віды бавоўны і матэрыялі з яе]{{Недаступная спасылка}}. {{ref-ru}}
* [http://www.teksika.com/site/page7922-ns0.html Сусветны рынак бавоўны] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20110810193144/http://teksika.com/site/page7922-ns0.html |date=10 жніўня 2011 }}. {{ref-en}}
* [http://www.cervantesvirtual.com/servlet/SirveObras/patr/17697514311242344016413/ima0055.htm Manuscritos de América en las Colecciones Reales] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20100413005840/http://www.cervantesvirtual.com/servlet/SirveObras/patr/17697514311242344016413/ima0055.htm |date=13 красавіка 2010 }}. {{ref-es}}
* [http://polezno.net/stati/khlopok-chto-takoe-organicheskijj-khlopok-organic-cotton/ Арганічная бавоўна]. {{ref-ru}}

{{Бібліяінфармацыя}}

[[Катэгорыя:Бавоўна| ]]
[[Катэгорыя:Вікіпедыя:Істотныя артыкулы]]