Прагляд зыходнага тэксту старонкі Белыя найміты ў Конга

{{Асноўны артыкул|Наёмніцтва ў Афрыцы пасля 1960 года}}
'''Белыя найміты ў Конга''' ({{lang-fr|Mercenaires blancs au Congo}}) — ураджэнцы краін [[Афрыка|Афрыкі]] ([[афрыканеры]] і іншыя нашчадкі еўрапейскіх каланізатараў) і [[Еўропа|Еўропы]], якія ўдзельнічалі ў розных ваенных канфліктах на тэрыторыі [[Рэспубліка Конга (Леапольдвіль)|Рэспублікі Конга (Леапольдвіль)]], [[Рэспубліка Заір|Заіра]] і [[ДРК|Дэмакратычнай Рэспублікі Конга]]. Пачынаючы з 1960 года праз Кангалезскія войны прайшлі [[Насельніцтва ПАР|паўднёваафрыканцы]], [[Радэзія|радэзійцы]], [[Насельніцтва Вялікабрытаніі|брытанцы]], [[ірландцы]], [[немцы]], [[Бельгія|бельгійцы]], [[французы]], [[іспанцы]], [[італьянцы]], [[сербы]], [[беларусы]], [[расія]]не, [[украінцы]], [[грузіны]] і некаторыя іншыя.

У 1960-я замежнікі змаглі фактычна пераламаць ход вайны на карысць урада. У далейшым вопыт выкарыстання наймітаў у Конга ўжываўся заходнімі спецслужбамі ў [[Грамадзянская вайна ў Анголе|грамадзянскай вайне ў Анголе]]<ref name="Brogan, Patrick p. 6">Brogan, Patrick (1989), ''The Fighting Never Stopped'', New York: Vintage Books, p. 6</ref><ref name="LIFE">''Анна Полонская.'' [https://life.ru/p/959953 Псы войны: как ЦРУ использовало наёмников для своих «грязных операций»] // Life : сетевое издание. — 19 января 2017.</ref>.

Менавіта тут пачалася найміцкая кар’ера самых знакамітых ваенных авантурыстаў XX стагоддзя. Кангалезскія і іншыя падзеі 1960—1970-х гадоў сфармавалі сучасныя ўяўленні і стэрэатыпы пра наёмнікаў<ref name="гольц">''Александр Гольц.'' [https://www.vokrugsveta.ru/vs/article/7164/ Любой конфликт за ваши деньги] // Вокруг света : журнал. — 30 сентября 2010.</ref>.

== Гісторыя ==
Практыка [[найміт|найміцтва]], якая прыпынілася ў гады [[сусветныя войны|сусветных войнаў]], адрадзілася ў 60-я гады XX стагоддзя, калі пачалася дэкаланізацыя [[Афрыка|Афрыкі]]. У афрыканскіх краінах, дзе каланіяльныя адміністрацыйныя структуры распаліся, а [[Узброеныя сілы|ўзброеныя сілы]] знаходзіліся ў стадыі фарміравання, неадкладна пачалася ўзброеная барацьба за ўладу. У гэтай сітуацыі ўрадам маладых дзяржаў апынуліся неабходныя прафесійныя вайскоўцы, асабліва з вопытам баявых дзеянняў. Адной з такіх краін стала [[Бельгійскае Конга]]<ref name="гольц"/>.

=== 1960-я гады ===
{{Main|Кангалезскі крызіс}}[[Файл:Dragonrouge2.jpg|thumb|Замежныя найміты і кангалезскія вайскоўцы ў перастрэлцы з мяцежнікамі.]]
[[ЗША]] і [[Бельгія]], будучы асноўнымі саюзнікамі ўрадавых войск у канфлікце, не пярэчылі супраць прыцягнення афіцыйнымі ўладамі краіны наймітаў, пры ўмове, што сярод замежнікаў не будзе іх суграмадзян. Адносна жыхароў Бельгіі, зрэшты, гэта ўмова было парушана<ref name="белые">''Сергей Арустамов, Курашко Денис.'' [https://independent-africa.ru/history-of-5-commando/ 5 Commando ANC] // Независимая Африка : сайт.</ref>. У цэлым, у Кангалезскім крызісе на тым ці іншым баку змагаліся ўраджэнцы [[Вялікабрытанія|Вялікабрытаніі]], [[Францыя|Францыі]], [[ФРГ|Заходняй Германіі]]<ref name="белые"/>, [[ПАР]], [[Радэзія|Радэзіі]], [[Ірландыя|Ірландыі]], [[Іспанія|Іспаніі]]{{sfn|Clarke|1968|p=69}} і [[Італія|Італіі]]{{sfn|Clarke|1968|p=51}}.

Аднымі з першых замежных баевікоў у канфлікце задзейнічалі {{нп3|Дзяржава Катанга|катангскія сепаратысты|fr|État du Katanga}}. Асноўным ядром і ўдарнай сілай іх арміі сталі менавіта белыя найміты. Іх максімальная колькасць за ўвесь час грамадзянскай вайны не перавышала 500 чалавек. Агульнае камандаванне ажыццяўляў на пачатковы момант Рабер Фольк. Найміты актыўна супрацьстаялі не толькі ўрадавым часцям, але і [[міратворчыя сілы ААН|міжнародным сілам ААН]]{{sfn|Коновалов|2012|p=60-61}} (першае значнае сутыкненне адбылося ў красавіку 1961 года{{Sfn|Rookes|2018|pp=152-153}}). У баях з «блакітнымі каскамі» найміты адзначыліся ў [[Аблога Жадавіля|баях за Жадавіль]] супраць ірландскіх вайскоўцаў пад камандаваннем [[Патрык Куінлан|Патрыка Куінлана]]. Прыкметна, што на баку катангцаў, акрамя іншых наймітаў, выступалі іх суайчыннікі<ref name="наймiты">Declan Power. Siege at Jadotville: The Irish Army’s Forgotten Battle. — ISBN 9781504758888.. — «the Katangans had begun moving in large numbers of troops culminating in a brigade strength unit of approximately 3,000».</ref>. У цэлым, замежныя баевікі дрэнна вытрымлівалі баі супраць сіл ААН{{Sfn|Rookes|2018|pp=152-153}}. Аднак замежнікі паспяхова змагаліся з урадавай арміяй і апалчэннем народнасці [[Луба (народ)|балуба]]{{Sfn|Clarke|1968|p=36}}.

Самым баяздольным замежным падраздзяленнем катангцаў стаў атрад «[[Каманда 4 (Конга)|Каманда 4]]» пад пачаткам [[Майкл Хоар|Майка Хоара]], які ў снежні 1961 года расфармавалі, але былы камандзір сабраў новую групу, якая атрымала назву «[[Каманда 5 (Конга)|Каманда 5]]»<ref name="MercWars">{{Cite web|url=http://www.mercenary-wars.net/congo/list-of-congo-soldiers.html|title=A list of known Soldiers of Fortune who served in the Congo conflict some time during the 1960's|accessdate=27 лютага 2023|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210225030955/http://www.mercenary-wars.net/congo/list-of-congo-soldiers.html|archivedate=25 лютага 2021|url-status=dead}}</ref>. Паралельна фармуецца група [[Боб Дэнар|Боба Дэнара]] — «[[Каманда 6 (Конга)|Каманда 6]]»{{sfn|Clarke|1968|p=51}}. [[Жан Шрам]], яшчэ адзін буйны дзеяч заходнееўрапейскага найміцтва, кіраваў падраздзяленнем «Каманда 10».

Гэтыя фарміраванні змагаліся ўжо на баку [[Узброеныя сілы Дэмакратычнай Рэспублікі Конга|Кангалезскай нацыянальнай арміі]]. Афіцыйныя ўлады заручыліся паслугамі наймітаў з-за нежадання ЗША наўпрост дапамагаць у падаўленні [[паўстанне Сімба|паўстання Сімба]]{{sfn| Dodenhoff |1969|pp=47-49}}{{sfn| Hudson |2012|p=33}}. Наёмныя часці адыгралі вядучую ролю ў вызваленні ад мяцежнікаў горада [[Стэнлівіль]] і {{нп3|Аперацыя «Чырвоны цмок»|аперацыі «Чырвоны цмок»|fr|Opération Dragon rouge}}{{sfn|Коновалов|2012|p=63}}. Да пачатку 1965 года, калі кангалезскі ўрад выцесніў праціўніка з большай часткі Усходняга Конга, замежнікам было даручана забяспечыць бяспеку мяжы (так, напрыклад, дзяржаўную граніцу з [[ЦАР]] ахоўваў іспанскі атрад{{Sfn|Clarke|1968|p=69}}), аднавіць лініі сувязі і зачысціць рэшткі супраціву{{Sfn|Passemiers|2019|p=118}}.

[[ЦРУ]]{{sfn|Devlin|2007|p=228}} і бельгійскае кіраўніцтва{{sfn|Коновалов|2012|pp=59–66}} актыўна падтрымлівалі дзейнасць усіх фарміраванняў, якія ўдзельнічалі ў канфлікце на баку ўладаў.

Атрады праўрадавых замежных баевікоў адчувалі недахоп абсталявання, мелі дрэнную падрыхтоўку і праблемы з дысцыплінай, пакутавалі [[алкагалізм]]ам, [[наркаманія]]й і [[Гомасексуальнасць|гомасексуалізмам]]{{Sfn|Passemiers|2019|pp=115—117}}. Таксама яны часта здзяйснялі супрацьпраўныя дзеянні. Так, у адваяваных раёнах найміты здзяйснялі несанкцыянаваныя забойствы, катаванні, рабаванні і згвалтаванні{{Sfn|Nzongola-Ntalaja|2007|p=135}}. У Стэнлівілі замежныя байцы зараблялі ператрусам трупаў у пошуках наяўных грошай і ўзломам банкаўскіх сейфаў{{Sfn|Geraghty|2007|p=48}}. Некаторыя былі пазней асуджаны кангалезскімі судамі за ненаўмыснае забойства{{Sfn|Passemiers|2019|p=118}}.

Пры ўсім тым найміты шмат чаго зрабілі ў абарону белага насельніцтва Конга ад гвалту мяцежнікаў<ref>[http://artofwar.ru/f/fedotow_a_m/text_0040.shtml История трех наемников]</ref><ref>Mike Hoare′s Adventures in Africa. Boulder, CO: Paladin Press (2010).</ref>.

У 1967 годзе ў Стэнлівілі наёмныя войскі паднялі мяцеж, выступіўшы супраць зрушэння {{нп3|Маіз Чомбэ|Маіза Чомбэ|fr|Moïse Tshombé}} з пасады прэм’ер-міністра, з якім яны супрацоўнічалі з 1960 года. Замежныя баевікі пацярпелі паражэнне, а ўсе іх падраздзяленні былі расфармаваны{{sfn|Passemiers|2019|p=118}}.

=== 1990-я гады ===
{{Main|Першая кангалезская вайна}}[[Файл:Zaire Jastreb.svg|thumb|Малюнак {{нп3|Ј-21 Јастреб||sr|Ј-21 Јастреб}} ВПС Заіра. Падобны выкарыстоўваўся «Белым легіёнам».]]
У лістападзе—снежні 1996 года пры непасрэдным удзеле французскіх спецслужбаў было сфарміравана падраздзяленне «[[Белы легіён (Заір)|Белы легіён]]». Яго ўзначаліў бельгіец Крысціян Тавернье. Фарміраванне далучылася да арміі рэжыму [[Мабуту Сесе Сека]]{{sfn|Коновалов|2012|p=68}}. Атрады баевікоў былі дастаткова добра ўзброены: у іх арсенале мелася і [[стралковая зброя]], і нават [[авіяцыя]]{{sfn|Коновалов|2015|pp=174—175}}.

У падраздзяленні служылі грамадзяне такіх краін як Францыя, Вялікабрытанія, Бельгія, Італія, [[Ангола]], [[Мазамбік]], ПАР і [[Марока]]{{Sfn|Musah, Fayemi|2000|p=55}}. Аснову складалі сербы, у тым ліку з [[Рэспубліка Сербская Краіна|Рэспублікі Сербская Краіна]] і [[Боснія (гістарычная вобласць)|Босніі]]. Іх у злучэнні было каля ста чалавек. Сустракаліся таксама расіяне і ўкраінцы{{Sfn|Коновалов|2015|pp=174—175}}.

20 студзеня 1997 года заірскія часці пры падтрымцы замежнікаў пачалі наступальную аперацыю супраць сіл апазіцыі, але яна правалілася на пачатковым этапе. Прыкметную ролю ў ім
згуляла толькі авіяцыя «Белага легіёну», якой удалося знішчыць некалькі аўтакалон групоўкі «[[Альянс дэмакратычных сіл за вызваленне Конга]]» з боепрыпасамі і некалькі запаволіць наступленне паўстанцаў у раёне Валікале. Таксама пры яе актыўнай падтрымцы была разгромлена калона паўстанцкіх войск у раёне Кінду. 2 лютага, пасля цяжкіх баёў, часці пад камандаваннем Тавернье пакінулі Ватсу. 10 сакавіка атрад наймітаў разам з байцамі арміі Заіра ў 60 км ад [[Кісангані]] спыніў прасоўванне паўстанцаў і адкінуў іх на пяць кіламетраў. Аднак гэтая перамога не прынесла вынікаў, паколькі 15 сакавіка горад паў. У канцы сакавіка ў [[Кіншаса|Кіншасе]] «Белы легіён» быў распушчаны{{sfn|Коновалов|2012|p=68}}.

=== XXI стагоддзе ===
{{Main|Другая кангалезская вайна|Канфлікт у Ківу}}
У 1999 годзе [[Ваенна-паветраныя сілы Дэмакратычнай Рэспублікі Конга|ВПС ДРК]] набылі ў [[Грузія|Грузіі]] чатыры штурмавіка [[Су-25]] пабудовы Тбіліскага авіяцыйнага завода, у тым ліку два самалёты пабудовы 1991 года (завадскія нумары 25508110578 і 25508110579, бартавыя нумары ВПС ДРК FG-500 і FG-501) і два самалёты новай пабудовы 1999 года (завадскія нумары 25508110580 і 25508110581, бартавыя нумары ВПС ДРК FG-502 і FG-503). Дастаўка машын з [[Тбілісі]] была ажыццёўлена ў канцы 1999—пачатку 2000 года, пасля чаго дадзеныя чатыры штурмавіка склалі аснову баявога патэнцыялу кангалезскай авіяцыі, грунтуючыся пераважна на аэрадроме [[Гома]]. Палёты на іх ажыццяўляліся нанятымі ў [[СНД]] лётчыкамі<ref name="самолёты">[https://vpk.name/news/236627_remont_i_modernizaciya_shturmovikov_su25_drk_v_baranovichah.html Ремонт и модернизация штурмовиков Су-25 ДРК в Барановичах] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20190404101624/https://vpk.name/news/236627_remont_i_modernizaciya_shturmovikov_su25_drk_v_baranovichah.html |date=4 красавіка 2019 }} (30 октября 2018)</ref>.

У снежні 2006 года беларускі лётчык Алег Ліхоткін, які працаваў у краіне вайсковым інструктарам з 2001 года, быў страчаны разам з бортам FG-503. Афіцыйна ён лічыцца зніклым без вестак<ref>{{Cite web |title=Лихоткин Олег Петрович |url=https://minsk.mvd.gov.by/ru/wanted/1246 |accessdate=27 лютага 2023 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20230224140612/https://minsk.mvd.gov.by/ru/wanted/1246 |archivedate=24 лютага 2023 |url-status=dead }}</ref>. Па іншых даных, беларус альбо загінуў<ref name="самолёты"/>, альбо быў узяты ў палон (нібыта пілот з-за дрэннага надвор’я вымушаны быў сесці ў [[Руанда|Руандзе]], дзе апынуўся ў турме). Паводле іншай версіі, агучанай былым калегам Ліхоткіна, яго выкралі амерыканцы<ref>[https://versia.ru/na-afrikancev-rabotayut-do-tysyachi-rossijskix-pilotov Крылья без родины]</ref>.

У чэрвені 2007 года ўпаў Су-25 пад нумарам FG-501, на якім загінуў украінскі авіятар Маргатаў<ref name="самолёты"/>.

У 2015—2019 гадах<ref>''Егор Лебедок.'' [https://web.archive.org/web/20220727123949/https://thinktanks.by/publication/2021/02/07/belorusskoe-voennoe-prisutstvie-v-afrike.html Белорусское военное присутствие в Африке] // Thinktanks.by : сайт белорусских исследований. — 7 февраля 2021.</ref> праходзіла інфармацыя, што беларусы аказваюць свае паслугі па навучанні кангалезскіх пілотаў і тэхнікаў<ref name="политринг"/>.

27 лютага 2017 года ў раёне горада [[Рутшуру]] баевікі-[[тутсі]] збілі два ўрадавыя верталёты [[Мі-24]], на якіх знаходзіліся два грузіны, тры беларусы і тры кангалезцы (гл. [[Катастрофа двух Мі-24 у Рутшуру (2017)]]).

Двое грамадзян Грузіі раней служылі ў ваенна-паветраных сілах сваёй краіны, але былі звольнены ў сувязі са скарачэннямі. Пасля гэтага яны з’ехалі ў [[Дэмакратычная Рэспубліка Конга|Дэмакратычную Рэспубліку Конга]], дзе знайшлі вакантныя месцы ва ўзброеных сілах<ref>[https://razm.info/ru/9618 ДР Конго был сбит вертолет Ми-24 с грузинским экипажем // Bazm.info, 30 января 2017]</ref>. Грамадзяне [[Беларусь|Беларусі]], згодна з анлайн-выданнем «Политринг», якія складалі другі экіпаж, з’яўляліся ваеннымі спецыялістамі, накіраванымі ў краіну для падтрымкі і падрыхтоўкі кангалезскіх вайскоўцаў<ref name="политринг">[https://politring.com/country/16736-belarus-postavlyaet-v-kongo-voennuyu-tehniku-smi.html Беларусь поставляет в Конго военную технику — СМИ // Белорусский Политринг, 13 мая 2018]</ref>. Аднак як паведамілі ў праграме Навіны «24 гадзіны» на [[СТБ]], яны дзейнічалі як прыватныя асобы<ref>[https://www.ctv.by/novosti-kongo/zhizni-troih-belorusov-postradavshih-pri-krushenii-mi-24-v-kongo-nichego-ne-ugrozhaet?page=1 Жизни троих белорусов, пострадавших при крушении МИ-24 в Конго, ничего не угрожает] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20210929223647/https://www.ctv.by/novosti-kongo/zhizni-troih-belorusov-postradavshih-pri-krushenii-mi-24-v-kongo-nichego-ne-ugrozhaet?page=1 |date=29 верасня 2021 }} // СТВ, 1 февраля 2017.</ref>.

У студзені 2023 года ўсплыла інфармацыя, што ў краіне прысутнічаюць найміты з [[Балгарыя|Балгарыі]] і [[Румынія|Румыніі]], а таксама атрады [[Група Вагнера|ПВК «Вагнер»]]<ref>[https://www.dw.com/ru/cto-delaut-naemniki-iz-vostocnoj-evropy-v-kongo/a-64440975 ЧВК Вагнера усиливает присутствие в Африке?]</ref>.

== У культуры ==
* Дакументальны фільм «Бывай, Афрыка» (Італія, 1966)
* Дакументальны фільм «Чалавек, які смяецца: Прызнанне забойцы» (ФРГ, 1966)

== Гл. таксама ==
* [[Найміты ў Радэзіі]]
* [[Найміты ў Біяфры]]
{{зноскі}}

== Літаратура ==
;рускамоўная
* {{cite book|url=http://militera.lib.ru/h/0/pdf/konovalov_ip01.pdf|last=Коновалов|first=И.П.|year=2012|title=Африканские войны современности|publisher=Центр стратегической конъюнктуры|location=Москва|pages=59–66|ISBN=978-5-906233-01-1}}
* {{cite book|url=|last=Коновалов|first=И.П.|year=2015|title=Солдаты удачи и воины корпораций : История современного наёмничества|publisher=Центр стратегической конъюнктуры|location=Пушкино|pages=|ISBN=978-5-9906069-7-5}}
;англамоўная
* {{cite book|title=Congo Unravelled: Military operations from Independence to the Mercenary Revolt, 1960–68|first=Andrew|last=Hudson|publisher=Helion and Company|year=2012|isbn=978-1907677632}}
* {{cite book|last=Nzongola-Ntalaja|first=Georges|title=The Congo, From Leopold to Kabila: A People's History|url=https://archive.org/details/congofromleopold00geor|url-access=registration|year=2007|publisher=Palgrave|location=New York|isbn=9781842770535|edition=3rd}}
* {{cite book|ref=|last=Passemiers|first=Lazlo|title=Decolonisation and Regional Geopolitics : South Africa and the 'Congo Crisis', 1960–1965|publisher=Routledge|edition=online|year=2019|location=London|isbn=978-1351138161}}
* {{cite journal|title=The Congo: A case study of mercenary employment|first=George H.|last=Dodenhoff|journal=Naval War College Review |volume=21|issue=8|pages=44–70|publisher=U.S. Naval War College Press|url=http://www.jstor.com/stable/44640061|date=1969|ref=}}
* {{cite book|last=Devlin|first=Larry|title=Chief of station Congo: A memoir of 1960-67|url=https://archive.org/details/chiefofstationco0000devl|publisher=Public Affairs|year=2007|isbn=978-1-58648-405-7|location=New York}}
* {{cite book|first=Tony|last=Geraghty|title=Guns for Hire: The inside story of freelance soldiering|url=https://archive.org/details/gunsforhireinsid0000gera_j4w0|year=2007|publisher=Piatkus Books Ltd.|location=London|isbn=978-0-7499-5145-0|edition=1st}}
* {{cite book|url=https://media.africaportal.org/documents/SAIIA_THE_CONGO_MERCENARY_-_A_HISTORY_AND_ANALYSIS.pdf|last=Clarke|first=S.J.G.|year=1968|title=The Congo Mercenary: A history and analysis|publisher=South African Institute of International Affairs|location=Johannesburg|access-date=27 лютага 2023|archive-date=24 чэрвеня 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210624195911/https://media.africaportal.org/documents/SAIIA_THE_CONGO_MERCENARY_-_A_HISTORY_AND_ANALYSIS.pdf|url-status=dead}}
* {{cite book|first=Stephen|last=Rookes|title=From the Bay of Pigs to Lake Tanganyika: non-state armed actors in the Congo crisis, 1960-1967.|publisher=Université Toulouse le Mirail|location=Toulouse|year=2018|url=https://tel.archives-ouvertes.fr/tel-02969905/document}}
* {{h|Musah, Fayemi|2000|3=Musah, Abdel-Fatau, Kayode Fayemi. [https://books.google.com/books?id=qPe-cfAumzMC&dq=first+congo+war+mercenary&hl=en&source=gbs_navlinks_s ''Mercenaries: An African Security Dilemma'']. Pluto Press, 2000.}}
* Stearns, Jason K. ''Dancing in the Glory of Monsters: the collapse of Congo and the Great War of Africa''. PublicAffairs, 2011.

== Спасылкі ==
* ''Сергей Арустамов, Курашко Денис.'' [https://independent-africa.ru/congo/personalities/siegfried-mueller/laughed-man/ Человек, который смеялся] // Независимая Африка : сайт.
* ''Андрей Максимов.'' [https://versia.ru/nayomniki-xx-veka-nachinali-svoj-biznes-v-kongo «Солдаты удачи» в Африке] // Версия : газета. — 20 июля 2020.
{{Найміты з былога СССР у Афрыцы}}
[[Катэгорыя:Найміты ў войнах]]
[[Катэгорыя:Гісторыя Дэмакратычнай Рэспублікі Конга]]
[[Катэгорыя:Кангалезскі крызіс]]