Прагляд зыходнага тэксту старонкі Бенгалія

{{coord|display=title|24|0|0|N|88|0|0|E|type:adm1st_region:IN}}
[[Файл:Map of Bengal.svg|280px|right|Бенгалія падзелена паміж [[Індыя]]й і [[Бангладэш]]]]
[[Файл:IndianBuddha11.JPG|thumb|[[Буда (тытул)|Буда]] і [[Бадхісатва]], [[XI стагоддзе]], імперыя Пала]]

'''Бенгалія''' ({{lang-bn|বঙ্গ}}, {{Lang-en|Bengal}}) — гістарычны рэгіён у паўночна-ўсходняй частцы [[Паўднёвая Азія|Паўднёвай Азіі]]. Населены пераважна бенгальцамі, для якіх родным з'яўляецца [[бенгальская мова]]. У цяперашняе час Бенгалія падзелена паміж [[Індыя]]й ([[Заходняя Бенгалія]] — штат на ўсходзе Індыі) і дзяржавай [[Бангладэш]] ([[Усходняя Бенгалія]]).

== Тэрыторыя ==

Да падзелу пасля [[Другая сусветная вайна|Другой сусветнай вайны]] на [[Усходні Пакістан]] і Заходнюю Бенгалію, Бенгалія займала тэрыторыю ў 1 674 279 кв. км.

== Гісторыя ==

=== Да брытанцаў ===

З старажытнага гістарычнага жыцця Бенгаліі вядома няшмат. Да VI стагоддзя да н. э. большая частка тэрыторыі Бенгаліі была часткай магутнага каралеўства [[Магадха]].

Частка Бенгаліі належала царству [[Камарупа]], якое існавала з IV стагоддзя да 1200-х гадоў.

У 1203 Бенгалія была заваявана мусульманамі, а у 1225 годзе злучаная з царствам Дэлі. У 1279 годзе губернатар Бенгаліі, Тограб, зрабіў спробу адваяваць незалежнасць. Ён прыняў каралеўскі тытул, але быў пераможаны ў вайне, якую вёў супраць свайго ўладара. Пазнейшыя намеснікі таксама, з большым ці меншым поспехам, спрабавалі вызваліцца ад панавання Дэлі, так што гісторыя Бенгаліі у працяг сярэдніх стагоддзяў ўяўляе сабой шэраг рэвалюцый і ўзурпацый на кароткі або больш працяглы час.

Толькі Вялікаму Маголу Акбару ўдалося зноў звязаць Бенгалію цеснымі вузамі з царствам Дэлі. З 1585 гэтай краінай кіравалі субадары, або віцэ-каралі. Калі англічане ў 1633 годзе атрымалі дазвол весці ў Бенгаліі гандаль, то заснавалі там факторыі і сталі ўсё больш і больш пашыраць свае ўладанні. З іх факторый самыя значныя знаходзіліся ў Гуглі і Касімбазары. У 1698 годзе яны атрымалі права ўмацаваць факторыі.

Праз чатыры гады яны перанеслі факторыю з Гуглі ў цяперашнюю [[Калькута|Калькуту]], папярэдне купіўшы гэтае месца, роўна як Чатануці і Гавіндпур. У 1756 годзе намеснік Бенгаліі Сірадж уд-Даўла, непрымірымы вораг англічан, выгнаў іх з Касімбазара і рушыў да Калькуты, якая пасля непрацяглай абароны вымушана была здацца. Узятыя ў палон англічане былі кінутыя ў Чорную Яму, дзе большая іх частка загінула. Генерал-губернатар Клайв, аднак, зноў узяў Калькуту ў 1757.

[[Мір]] быў заключаны, але хутка варожыя дзеянні аднавіліся і скончыліся бітвай пры Пласі, якая зацвердзіла магутнасць англічан у Індыі. Некалькі гадоў праз, пасля бітвы пры Буксары (1764), Вялікі Магол Шах-Алім саступіў англійскай Ост-Індскай кампаніі правінцыі (Subahs) Бенгалію, Бегар і Арысу.

=== Пры брытанцах ===

[[Файл:Bengal map 1893.JPG|thumb|Бенгалія ў [[1893]] да падзелу, уключаючы [[Калькута|Калькуту]]]]

Паводле статыстычных дадзеных, ў 1881 годзе ў Бенгаліі пражывала 162607990 жыхароў. На чале кіравання знаходзіўся віцэ-кароль — генерал-губернатар з Індыйскім саветам  (Governor - general of India in Council), і яна складалася з 10 галоўных аддзелаў, або правінцый, а менавіта:

1) Ніжніх правінцый, або ўласна Бенгаліі; 2) Паўночна-заходніх правінцый з Удам ({{lang-en|Oudh}}); 3) Пенджаба; 4) Цэнтральных правінцый; 5) Майсура; 6) Кург; 7) Брытанскай Бірмы; 8) Асама; 9) Аджміра і Маірвары; 10) Берара.

Сюды далучаюцца яшчэ дзяржавы, якія плацілі даніну, з тэрыторыяй ў 455 422 км² і 9 445 563 жыхароў. У Пенджабе, Ніжніх і Паўночна-заходніх правінцыях былі пастаўлены на чале грамадзянскага кіравання намеснікі генерал-губернатара, а ў Бірме, Асаме і Цэнтральных правінцыях галоўныя камісары (Chief-Commissioners). Аджмір і Маірвара, Берар, Майсур і Кург знаходзіліся пад непасрэдным кіраваннем остіндскага генерал-губернатара.

[[Файл:Bengal gazetteer 1907-9.jpg|thumb|Усходняя Бенгалія ў [[1909]] годзе]]

Бенгалія ў вузкім сэнсе слова, гэта значыць паднамесніцтва Бенгалія, або Ніжніх правінцый (Lower Provinces), займала пасля аддзялення ад яго ў 1874 Асама, з якога ўтвораны асаблівы обер-камісарыят, прастору ў 405 391 кв. км, а з дзяржавамі, якія плацілі даніну, — 500 247 кв. км.

Межамі яго служылі: на поўначы — Непал, Сікім і Бутан; на поўдні таксама — дзяржава Бірма, Брытанская Бірма, Бенгальскі заліў, прэзідэнцтва Мадраскае і Цэнтральныя правінцыі; на захадзе — агенцтва Багалканд, якое належыць да цэнтральнай Індыі і Бенарэскі аддзел паўночна-заходніх правінцый.

Бенгалія была адной з асноўных тэрыторый, дзе англічанамі вырошчваўся [[опіум]] для паставак у [[Кітай]]<ref>[http://vivovoco.rsl.ru/VV/PAPERS/HISTORY/VV_HI10W.HTM Наркомафия королевы Виктории] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20121029050110/http://vivovoco.rsl.ru/VV/PAPERS/HISTORY/VV_HI10W.HTM |date=29 кастрычніка 2012 }}</ref>.

=== Пасля брытанцаў ===

У 1947 годзе Бенгалія была падзелена на дзве часткі (па рэлігійнай прыкмеце). Частка Бенгаліі , дзе пераважалі мусульмане, адышла да [[Усходні Пакістан|Усходняга Пакістана]] (пазней — [[Бангладэш]]), частка — да Індыі.

{{зноскі}}

== Літаратура ==
* {{ВТ-ЭСБЕ|Бенгалия}}
* Ивбулис В. Я. Моя золотая Бенгалия. М., 1988.-136 с. с ил.
* Бенгальская поэзия. М.-Л., 1959.-240 с.
* Нарахари К. Национально-освободительное движение в Бенгалии. М., 1956.
* Сказки и легенды Бенгалии. — М.: Наука. ГРВЛ, 1990. — 304с.
* Скороходова Т. Г. [[Бенгальское Возрождение]]. Очерки истории социокультурного синтеза в индийской философской мысли Нового времени СПб.,2008. 320 с.
* Скороходова Т. Г. Религиозный гуманизм Бенгальского Возрождения //Вопросы философии, 2008, № 8. С.158-168.
* Товстых И. Бенгальская литература. М.,1965.
* Шептунова И. И. Живопись Бенгальского Возрождения. М., 1978.
* Меренкова О. Н. Зрелищные традиции Бенгалии в индийском кинематографе // Радловский сборник: Научные исследования и музейные проекты МАЭ РАН в 2009 г. — СПб., 2010. — С. 38-42.
* Дальтон (Dalton), «Descriptive ethnology of Bengal» (Кальк., 1872);
* Бартон (Barton), «Bengal. An account of the country from the earliest times» (Лонд., 1874);
* Гунтер (Hunter), «Statistical account of Bengal» (5 т., Лонд., 1875);
* Murrey, «Handbook of the Bengal Presidency» (Лонд., 1882);
* Castwick, «Handbook for Bengal» (Лонд., 1882).

[[Катэгорыя:Гісторыя Індыі]]
[[Катэгорыя:Гісторыя Бангладэш]]
[[Катэгорыя:Геаграфія Індыі]]
[[Катэгорыя:Геаграфія Бангладэш]]
[[Катэгорыя:Бенгалія| ]]