Прагляд зыходнага тэксту старонкі Замбія

{{Дзяржава
 |Беларуская назва =Рэспубліка Замбія
 |Арыгінальная назва ={{lang-en|Republic of Zambia}}
 |Родны склон =Замбіі
 |Сцяг =Flag of Zambia.svg
 |Герб =Coat of Arms of Zambia.svg
 |Замест герба =
 |Дэвіз =Адна Замбія, Адна нацыя ({{lang-en|One Zambia, One Nation}})
 |Назва гімна =Стой і спявай пра гордую і свабодную Замбію
 |Аўдыё =
 |Форма праўлення =[[Прэзідэнцкая рэспубліка]]
 |Дзяржаўная рэлігія =
 |lat_dir = S|lat_deg = 14|lat_min = 7|lat_sec = 0
  |lon_dir = E|lon_deg = 27|lon_min = 38|lon_sec = 0
  |region                  = 
  |CoordScale              =
 |На карце                 =Zambia (orthographic projection).svg
 |На карце2                =
 |Мова                     =[[Англійская мова|англійская]]
 |Заснавана                =
 |Дата незалежнасці        =[[24 кастрычніка]] [[1964]]
 |Незалежнасць ад          =[[Вялікабрытанія|Вялікабрытаніі]]
 |Сталіца                  =[[Лусака]]
 |Найбуйнейшыя гарады      =[[Ндола]], [[Кабвэ]], [[Кітвэ]]
 |Пасады кіраўнікоў        =[[Прэзідэнт Замбіі|Прэзідэнт]]
 |Кіраўнікі                =[[Эдгар Лунгу]]
 |Месца па плошчы          =38
 |Плошча                   =752 614
 |Працэнт вады             =1
 |Этнахаронім              =
  |Месца па насельніцтву   =71
  |Насельніцтва            =14 222 233
  |Год ацэнкі              = 2013
  |Насельніцтва па перапісу={{рост}} 12 935 000<ref name=unpop>{{cite paper | url=http://www.un.org/esa/population/publications/wpp2008/wpp2008_text_tables.pdf | title=World Population Prospects, Table A.1| version=2008 revision  | format=.PDF | publisher=United Nations | author=Department of Economic and Social Affairs
Population Division | date=2009 | accessdate= 2009-03-12}}</ref>
  |Год перапісу            =2009
  |Шчыльнасць насельніцтва =17,2
  |Месца па шчыльнасці     =
 |ВУП (ППЗ)               = 
 |Год разліку ВУП (ППЗ)   = 
 |Месца па ВУП (ППЗ)      = 
 |ВУП (ППЗ) на душу насельніцтва= 
 |Месца па ВУП (ППЗ) на душу насельніцтва= 
 |ВУП (намінал)            = 
 |Год разліку ВУП (намінал)= 
 |Месца па ВУП (намінал)   = 
 |ВУП (намінал) на душу насельніцтва= 
 |Месца па ВУП (намінал) на душу насельніцтва= 
 |ІРЧП                    = {{Падзенне}} 0.481 (нізкі)
 |Год разліку ІРЧП        = 
 |Месца па ІРЧП           = 164
 |Узровень ІРЧП           = 
 |Авіякампанія            =
 |Валюта                  =[[Замбійская квача]] (ZMK)
 |Дамен                   =[[.zm]]
 |ISO                     = 
 |Тэлефонны код =260
 |Часавы пояс =+2
 |Заўвагі = 
}}
'''За́мбія''' ({{lang-en|Zambia}}), '''Рэспу́бліка За́мбія''' ({{lang-en|Republic of Zambia}}) — [[дзяржава]] ў [[Паўднёвая Афрыка|Паўднёвай Афрыцы]]. Мяжуе паўночным захадзе з [[Дэмакратычная Рэспубліка Конга|Дэмакратычнай Рэспублікай Конга]], на поўначы з [[Танзанія]]й, на ўсходзе [[Малаві]] і [[Мазамбік]]ам, на поўдні з [[Зімбабве]], [[Батсвана]]й, [[Намібія]]й і [[Ангола]]й. Выхаду да акіяну не мае. Сталіца — [[Лусака|горад Лусака]]. Краіна падзяляецца на 9 правінцый. Нацыянальнае свята — Дзень незалежнасці (24 кастрычніка).

== Дзяржаўны лад ==
Паводле Канстытуцыі, прынятай у [[1996]] годзе, Замбія — [[прэзідэнцкая рэспубліка]]. Прэзідэнту належыць уся паўната вышэйшай заканадаўчай і выканаўчай улады. Выбіраецца усеагульным і прамым галасаваннем тэрмінам на пяць гадоў. Прэзідэнт ўзначальвае ўрад — кабінет міністраў, і з'яўляецца галоўнакамандуючым узброенымі сіламі краіны. На пасаду прэзідэнта можа быць абраны любы грамадзянін Замбіі, які дасягнуў узросту 35 гадоў, калі яго бацькі былі грамадзянамі Замбіі, і калі ён з'яўляецца членам партыі або прадстаўляе адну з дзеючых партый, сабраў подпісы не менш за 200 зарэгістраваных выбаршчыкаў. 

Заканадаўчая ўлада ў Замбіі ажыццяўляецца прэзідэнтам і аднапалатным парламентам — [[Нацыянальная Асамблея Замбіі|Нацыянальнай асамблеяй]] (150 дэпутатаў, абраных шляхам усеагульных выбараў на пяць гадоў).

== Геаграфія ==
[[Файл:Victoriafälle.jpg|thumb|left|100px|[[вадаспад Вікторыя]]]]
Амаль усю краіну займае хвалістае пласкагор'е (вышыня 1000—1500 м), складзенае з дакембрыйскіх [[граніт]]аў, [[гнейс]]аў, [[крышталічныя сланцы|крышталічных сланцаў]]. На ўсходзе хрыбет [[Мучынга]] (вышыня да 1893 м, гара Мумпу). Замбія мае запасы медзі сусветнага значэння на мяжы з [[ДРК]], [[кобальт]], поліметалы, [[ванадый]], [[Уран (хімічны элемент)|уран]], [[золата]], [[жалеза]], [[каменны вугаль]]. Клімат субэкватарыяльны з трыма сезонамі — дажджлівым і цёплым (лістапад-красавік), сухім і халаднаватым (май-ліпень), сухім і гарачым (жнівень-кастрычнік). Сярэдняя тэмпература самага цёплага месяца (кастрычнік) каля 20-25 °C, самага халоднага (ліпень) каля 15-20 °C. [[Ападкі|Ападкаў]] 750—1500 мм за год. Бываюць засухі. Рачная сетка густая: [[Замбезі|рака Замбезі]], з прытокамі [[Кафуэ (рака)|Кафуэ]], [[Луангва]] і іншыя ([[Чамбешы|рака Чамбешы]]), вытокі Конга з азёрамі [[Бангвеулу]] і [[Мверу]], паўднёвая частка [[Танганьіка|возера Танганьіка]]. На Замбезі вадасховішча [[Карыба]], ёсць парогі і вадаспады, у т.л. [[вадаспад Вікторыя]]. Агульныя запасы гідраэнергіі больш за 50 млн кВт. Пераважае саванная расліннасць на чырвона-карычневых глебах. Жывёльны свет разнастайны: ёсць буйныя траваедныя — [[сланы]], [[насарогі]], [[буйвалы]], зебры, антылопы; драпежнікі — ільвы, леапарды, гіены. Нацыянальныя паркі: Кафуэ, Сіёма-Нгвезі, Паўночная і Паўднёвая Луангва і іншыя.

== Гісторыя ==
{{main|Гісторыя Замбіі}}
Гэта адно з настаражэйшых месцаў апрацоўкі жалеза. [[Бушмены|Бушменаў]], якія прыйшлі сюды, верагодна ў 1-м тысячагоддзі да н.э., з 6 ст.н.э пачалі выцясняцца на поўдні плямёнамі [[банту]]. У 17-19 стагоддзях тут фарміраваліся раннефеадальныя дзяржавы плямён [[лунда]], [[баротсэ]], [[бемба]], [[нгоні]]. Першыя еўрапейцы ([[партугальцы]]) на тэрыторыі Замбіі з'явіліся ў канцы 18 стагоддзя. У 1880-я гады на тэрыторыі дзяржавы баротсэ праніклі прадстаўнікі Брытанскай паўднёва-афрыканскай кампаніі, заснаванай [[Сесіль Джон Родс|Сесілем Родсам]]. У [[1890]] годзе кампанія атрымала ад уладара баротсэ Леванікі I выключнае права на эксплуатацыю прыродных багаццяў. У [[1891]] годзе англічане стварылі пратэктарат дзяржаве баротсэ, потым лунда. У [[1895]] годзе гэтыя тэрыторыі атрымалі афіцыйную назву Радэзіі (ад прозвішча Родса).

== Насельніцтва ==
{{main|Адміністрацыйны падзел Замбіі}}
[[Файл:Catholic church in mansa.jpg|thumb|left|100px|Каталіцкі храм у горадзе Манса]]
99 % насельніцтва складаюць афрыканцы [[Банту (мовы)|моўнай сям'і банту]], у т.л. народы групы цэнтральнай [[банту]] — бемба (жывуць на поўначы і ў цэнтральнай частцы, 34 %) і тонга (поўдзень, 16 %), групы ўсходняй банту — малаві (усход, 18 %), іншых груп — балунда (паўночны захад), балозі (паўднёвы захад), нгоні (усход), чэва (усход). Жывуць таксама англічане і выхадцы з Індыі. Сярод вернікаў пераважаюць хрысціяне, у т.л. пратэстанты (35 %), каталікі (27 %), ёсць невялікія групы прыхільнікаў ісламу і традыцыйных вераванняў. Сярэднегадавы прырост насельніцтва каля 3 %. Найбольш заселены «Медны пояс» і раёны на поўдзень ад яго да Лусакі. У гарадах жыве каля паловы насельніцтва. Набольшыя гарады: Лусака, [[Ндола]], [[Кітвэ-Нкана]], [[Кабвэ]], Чынгола, Муфуліра, Луанш'я.

Дзіцячая смяротнасць у 2008 годзе — 100 на 1.000 родаў, мацярынская смяротнасць — 830 на 100.000 нараджэнняў. Працягласць жыцця для жанчын 37 год, мужчын 38 год<ref>Länderdatenbank der Deutschen Stiftung Weltbevölkerung</ref>.

== Беларуска-замбійскія адносіны ==
Дыпламатычныя адносіны [[Беларусь]] з Замбіяй ўстанавіла [[13 кастрычніка]] [[1993]] года. Пасольства Замбіі ў Расійскай Федэрацыі прадстаўляе інтарэсы гэтай краіны ў Рэспубліцы Беларусь па сумяшчальніцтву. Візіты на вышэйшым і высокім узроўнях не ажыццяўляліся. Дагаворна-прававая база двухбаковых адносін не сфарміравана. На разглядзе замбійскага боку знаходзіцца праект Пагаднення аб гандлёва-эканамічным супрацоўніцтве паміж Урадам Рэспублікі Беларусь і Урадам Рэспублікі Замбія. Гандлёвыя адносіны практычна адсутнічаюць.
{{Няма крыніц|дата=22.08.2023}}{{зноскі}}
== Літаратура ==
* {{Крыніцы/БелЭн|6}}

== Спасылкі ==
{{Commons|Category:Zambia}}

{{краіна ў тэмах
|краіна      = Замбія
|краіны      = Замбіі
|краіне      = Замбіі
|выява = {{сцяг Замбіі|35px}}
}}
{{Афрыканскі саюз}}

{{бібліяінфармацыя}}

[[Катэгорыя:Замбія| ]]
[[Катэгорыя:Краіны, якія не маюць выхаду да мора]]