Прагляд зыходнага тэксту старонкі Канал (гідраграфія)

[[File:Oginski canal.jpg|thumb|right|300px|[[Агінскі канал]] паблізу аўтадарогі Р6, [[Беларусь]]]]
'''Водны канал''' ({{lang-la|canalis — труба, жолаб}}) — штучная водная артэрыя, прызначаная для скарачэння водных маршрутаў або для перанакіравання воднай плыні. Існуе два асноўныя прызначэнні канала:
* [[ірыгацыя|ірыгацыйнае]], канал выкарыстоўваецца для дастаўкі ці адводу вады;
* каналы, якія здзяйсняюць транспартныя функцыі, напрыклад для дастаўкі грузаў ці людзей.
Часта каналы сумяшчаюць у сабе абедзве функцыі. Мэтай стварэння суднаходнага канала ёсць злучэнне басейнаў двух вадаёмаў у выпадку адсутнасці такога, скарачэнне шляху паміж дзвюма [[вадаём]]амі, забеспячэнне гарантаванага [[суднаходства]], вырашэнне праблем транспартнай даступнасці па водных шляхах пунктаў прызначэння, стварэнне эканамічна выгадных шляхоў транспартавання.

== Гісторыя ==
[[Файл:Canal de la Peyrade, Sète, Hérault 01.jpg|міні|Канал у горадзе [[Сэт (горад)|Сэт]], [[Францыя]].]]
Транспартная ёмістасць клуначных жывёлаў і [[вазок|вазкоў]] абмежаваная. Мулы могуць цягнуць восем тонаў грузаў, а максімальная нагрузка на шлях зносін вымяраецца ў днях і тыднях, хоць можа складаць і больш пры праходзе на больш кароткія адлегласці і з адпаведным адпачынкам. Акрамя таго, для вазкоў патрэбныя дарогі. Водны транспарт з’яўляецца значна больш эфектыўным і эканамічна выгаднейшым для вялікіх грузаў. Гісторыя выкарыстання вады для перавозкі грузаў узыходзіць да самых ранніх часоў гісторыі чалавеецтва.

=== Старажытнасць ===
[[Файл:Xu Yang - Junks on the canal.jpg|міні|[[Вялікі канал Кітая]] ля [[Сучжоў]].]]
Самымі старажытнымі вядомымі каналамі былі ірыгацыйныя каналы, пабудаваныя ў [[Месапатамія|Месапатаміі]] каля 4000 года да н. э., на тэрыторыі сучасных [[Ірак]]у і [[Іран]]у. [[Індская цывілізацыя]] распрацавала складаныя сістэмы паліву і захоўвання вады, у тым ліку вадаёмы, пабудаваныя ў [[Гірнар]]ы каля 3000 году да н. э.{{sfn|Rodda|2004|p=161}} У [[Старажытны Егіпет|Егіпце]] самыя старажытныя каналы датуюцца прынамсі часам панавання фараона [[Пепі I]], які кіраваў краінай у 2332—2283 гадах да н. э. Ён загадаў пабудаваць канал для абыходу парогаў [[Ніл]]у каля [[Асуан]]а{{sfn|Hadfield|1986|p=16}}.

У [[Старажытны Кітай|Старажытным Кітаі]] вялікія каналы для рачнога транспарту былі створаны яшчэ ў [[перыяд Чуньцю]], то бок у VIII—V стагоддзях да н. э. Самым доўгім з каналаў гэтага перыяду быў канал [[Ган-Гоў]] ці Канал дзікіх гусей, які, паводле старажытнага гісторыка [[Сыма Цянь|Сыма Цяня]], зьвязаў старажытныя дзяржавы [[Сун]], Чжан, Чэнь, Цай, Цаа і [[Паўночная Вэй|Вэй]]{{sfn|Needham|1971|p=269}}. Сістэма каналаў [[Цааюнь]] мела важнае значэнне для сістэмы падаткаабкладаньня імператара, якое ў значнай ступені складалася з натуральных тавараў і прадугледжвала велізарныя аб’ёмы рысу і іншых збожжавых. Далей самым доўгім каналам быў [[Вялікі канал Кітая]], дагэтуль самы доўгі канал у свеце і самы стары з існых на сёння<ref>Donald Langmead (2001). [https://books.google.com/books?id=T5J6GKvGbmMC&pg=PA37 ''«Encyclopedia of Architectural and Engineering Feats»'']. ABC—CLIO. — С. 37. — {{ISBN|978-1-57607-112-0}}.</ref>. Ягоная працягласць складае 1794 км. Гэты канал быў пабудаваны для перавозкі імператара [[Ян-Гуан]]а паміж [[Пекін|Чжуду]] і [[Ханчжоў|Юхан]]. Праект будаўніцтва быў распачаты ў 605 годзе і завершаны ў 609 годзе, не зважаючы на тое, што большая частка працы была накіравана на злучэнне паміж сабой старых каналаў, самы старажытны ўчастак каналу існуе прынамсі з 486 года да н. э. Нават у самых вузкіх гарадскіх участках ён рэдка бывае менш за 30 м у шырыню.

Грэчаскія інжынэры былі першымі, хто выкарыстаў канальныя [[шлюз]]ы, дзякуючы якім яны рэгулявалі паток вады ў [[Старажытны Суэцкі канал|Старажытным Суэцкім канале]] яшчэ ў III стагоддзі да н. э.<ref>Moore, Frank Gardner (1950): ''«Three Canal Projects, Roman and Byzantine»'', American Journal of Archaeology, выданьне. 54, нумар 2. — С. 97—111.</ref>.

=== Сярэднявечча ===
У Сярэднявеччы водны транспарт быў у некалькі разоў таннейшы і хутчэйшы за транспарт па сухазем’і. Сухаземны транспарт, які выкарыстоўваў жывёльную цягу, ужываўся ў ваколіцах населеных пунктаў, у той час як непрыстасаваныя дарогі паміж імі патрабавалі выкарыстання запрэжкі з некалькіх жывёлаў, як правіла, мулаў, якія перавозілі амаль любую масу грузаў: адзін мул мог перавозіць каля васьмі тон<ref>Ronald W. Clark (1985). ''«Works of Man»'', Viking Penguin, Inc, New York. — С. 87. — {{ISBN|0-670-80483-5}}.</ref>. Такой запрэжцы патрэбен паганяты, які будзе весці яе. Паганятаму трэба кампенсаваць начлег, выплаціць заробак і гэтак далей, што падвышала кошты на выкарыстанне такога віду транспарту. Галоўным чыннікам было тое, што дарогі з вялікай працягласцю былі неасфальтаванымі, часцей за ўсё яны былі занадта вузкімі для запрэжкі з жывёлаў, знаходзіліся ў дрэнным стане, праходзілі праз лясы або каламутныя балоты. У тую эпоху, як і сёння, цяжэйшыя грузы, асабліва сыравіна, маглі перавозіцца суднамі значна больш ашчадна ў параўнанні з сухаземным транспартам. Да з’яўлення [[чыгунка|чыгункі]] падчас [[індустрыяльная рэвалюцыя|прамысловай рэвалюцыі]] водны транспарт з’яўляўся залатым стандартам хуткага транспарту. Першым штучным каналам у Заходняй Еўропе стаў [[Карлсграбен]], пабудаваны ў канцы VIII стагоддзя пад асабістым наглядам [[Карл Вялікі|Карла Вялікага]].

У Брытаніі, як мяркуецца, [[Гластанберскі канал]] стаўся першым каналам пасля рымскага перыяду. Ён быў пабудаваны ў сярэдзіне Х стагоддзя, каб злучыць раку [[Бру (рака)|Бру]] ля Нортовера з [[Гластанберскае абацтва|Гластанберскім абацтвам]]. Яго даўжыня склала каля 1,75 км. Першапачатковым прызначэннем каналу лічылася перавозка будаўнічага каменю для абацтва, але пазней яго выкарыстоўвалі для дастаўкі прадуктаў, у тым ліку збожжа, віна і рыбы, з аддаленых зямель, падпарадкаваных абацтву. Гластанберскі канал заставаўся ва ўжытку прынамсі да XIV стагоддзя, але, магчыма, выкарыстоўваўся ажно да сярэдзіны XVI стагоддзя<ref>Gathercole, Clare (2003). [https://web.archive.org/web/20110715230717/http://www1.somerset.gov.uk/archives/hes/downloads/EUS_GlastonburyText.pdf ''«An archaeological assessment of Glastonbury»'']. English Heritage Extensive Urban Survey. Taunton: Somerset County Council. — С. 19—20. </ref>.

Да больш працяглых і больш эканамічна прыбытковых каналаў адносіцца канал [[Навільё-Грандэ]], пабудаваны паміж 1127 і 1257 гадамі для злучэння [[Мілан]]а з ракой [[Тычына (рака)|Тычына]]. Ён з’яўляецца адным з самых галоўных у сістэме каналаў у [[Ламбардыя|Ламбардыі]] і найстарэйшым дзейным каналам у Еўропе. Пазней у [[Нідэрланды|Нідэрландах]] і [[Фландрыя (гістарычная вобласць)|Фландрыі]] былі пабудаваны каналы для асушэння і стварэння [[польдар]]аў і дапамогі ў справе перавозкі грузаў і людзей.

Выкарыстанне і будаўніцтва новых каналаў было адроджана ў XII стагоддзі праз развіццё гандлю. [[Суднаходства]] па рацэ паступова ўдасканальвалася пры дапамозе выкарыстання шлюзаў. Аднак гэта прывяло ў нейкай ступені да канфліктаў з уладальнікамі [[млын]]оў, якія працавалі на выкарыстанні водных цячэнняў. Каб выправіць гэта, былі распрацаваны камерныя шлюзы, якія ўпершыню з’явіліся ў X стагоддзі ў [[Кітай|Кітаі]] і ў 1373 годзе ў Еўропе, а менавіта ў вёсцы Фрээсвэйк ў Нідэрландах<ref>[https://web.archive.org/web/20130810162849/http://www.icomos.org/studies/canals.pdf ''«The International Canal Monuments List»'']. International Council on Monuments and Sites.</ref>. Яшчэ адным важным этапам развіцця каналаў стала вынаходства шлюзных брамаў з засланкамі, якія, як мяркуецца, упершыню былі пабудаваны ў Італіі ў XVI стагоддзі. Гэта дазволіла будаваць больш шырокія брамы шлюзаў.

=== Ранні перыяд Новага часу ===
Каля 1500—1800 гадоў каналы, якія злучалі даліны рэкаў, пачалі будавацца са шлюзамі. Першым у Еўропе стаў [[Брыярскі канал]], які злучыў [[Луара|Луару]] і [[Сена (рака)|Сену]] ў 1642 годзе, а за ім больш амбітны [[Паўднёвы канал]], які быў пабудаваны ў 1683 годзе і злучыў [[Атлантычны акіян|Атлантыку]] з [[Міжземнае мора|Міжземным морам]]. Гэты канал уключаў шэраг з 8 шлюзаў ля [[Бэзье]], тунэль ў 157 м і тры [[акведук]]і. Пабудова каналаў нязьменна праходзіла ў Германіі ў XVII і XVIII стагоддзях. Тры вялікія ракі, [[Эльба]], [[Одэр]] і [[Везер]], былі злучаныя каналамі. У паслярымскай Брытаніі першым пабудаваным каналам ранняга Новага часу стаў [[Эксетэрскі канал]], які быў адкрыты ў 1566 годзе<ref>David Cornforth (February 2012). [http://www.exetermemories.co.uk/em/quay.php ''«Exeter Canal and Quayside — a short history»'']. Exeter Memories.</ref>.

Самым старым каналам у [[Паўночная Амерыка|Паўночнай Амерыцы]], пабудаваным у прамысловых мэтах, стаў канал [[Матэр-Брук]] у [[Бостан]]е, які цягнуўся ад Дэдгэма да Гайд-парку і злучаў рэкі [[Чарлз (рака)|Чарлз]] і [[Непонсэт]]. Ён быў пабудаваны ў 1639 годзе для сілкавання млыноў водным цячэннем. У Расіі агульнанацыянальная сістэма каналаў [[Волга-Балтыйскі водны шлях|Волга-Балтыйскага воднага шляху]], якая злучала [[Балтыйскае мора|Балтыйскае]] і [[Каспійскае мора|Каспійскае моры]] праз рэкі [[Нява]] і [[Волга]], была адкрыта ў 1718 годзе.

=== Прамысловая рэвалюцыя ===
[[Файл:Pickering's Bridge, Bridgewater Canal.jpg|міні|Канал [[Брыджўотэр (канал)|Брыджўотэр]], Вялікабрытанія.]]
Сучасная сістэма каналаў з’яўляецца ў асноўным прадуктам XVIII і пачатку XIX стагоддзяў. Яна ўзнікла як вынік прамысловай рэвалюцыі, якая распачалася ў Вялікабрытаніі ў сярэдзіне XVIII стагоддзя, запатрабавала ашчаднага і надзейнага спосабу транспарціроўкі тавараў у вялікіх колькасцях.

Да пачатку XVIII стагоддзя рачное суднаходства станавілася ўсё больш складаным з вялікай колькасцю шлюзаў на працягу ўсяго канала. У рэшце рэшт досвед будаўніцтва доўгіх шматшлюзавых участкаў спарадзіў ідэю пабудаваць «чысты» канал, водны шлях, які быў зроблены чалавекам дзеля таго, каб перамяшчаць грузы туды, дзе яны павінны апынуцца, а не туды, куды вядзе плынь ракі. Першым сапраўдным каналам у сучаснай Вялікабрытаніі стаў канал [[Ньюры (канал)|Ньюры]] ў [[Паўночная Ірландыя|Паўночнай Ірландыі]], пабудаваны [[Томас Стырс|Томасам Стырсам]] у 1741 годзе.

У сярэдзіне XVIII стагоддзя трэці герцаг Брыджуотэрскі [[Фрэнсіс Эгертан (трэці герцаг Брыджуотэрскі)|Фрэнсіс Эгертан]], які валодаў шэрагам вугальных шахт на поўначы Англіі, выказаў жаданне надзейна перапраўляць вугаль у прамысловы горад [[Манчэстэр]], які тады хутка развіваўся. Ён даручыў інжынеру [[Джэймс Брындлі|Джэймсу Брындлі]] пабудаваць канал для гэтай мэты. Дызайн Брындлі ўключаў акведук, які дазволіў правесці канал праз раку [[Эрўэл]]. Будаўніцтва гэтага канала цалкам фінансавалася герцагам, а канал атрымаў назву [[Брыджуотэр (канал)|Брыджуотэр]]. Ён быў адкрыты ў 1761 годзе і стаў першым буйным брытанскім каналам таго часу<ref name="Readers Digest">''«Reader’s Digest Library of Modern Knowledge»''. London: Readers Digest. 1978. — С. 990.</ref>.

Новыя каналы выявіліся вельмі паспяховымі. Катэры на канале цягнуліся коньмі, якія крочылі ўздоўж канала. Гэтая конная сістэма дазваляла заашчадзіць выдаткаваныя на перавозку грошы і стала стандартнай для ўсёй брытанскай канальнай сеткі. Камерцыйныя катэры, рушаныя канямі, можна было пабачыць на каналах Вялікабрытаніі ажно да 1950-х гадоў, хоць да таго часу катэры на [[дызельны рухавік|дызельных рухавіках]] часцяком буксіравалі другі катэр, на якім перавозіўся груз.

Такі катэр, які рушыўся адным канём, мог перавозіць на канале трыццаць тон за адзін раз<ref name="Readers Digest"/>, што больш чым у дзесяць разоў перавышае вагу грузаў, якія можна перавезці на возе з адным канём. Дзякуючы гэтаму велізарнаму павелічэнню колькасці і танажу паставак праз канал Брыджуотэр, кошты на вугаль у Манчэстэры знізіліся амаль на дзве траціны за першы ж год пасля адкрыцця каналу. Грошы, выдаткаваныя на будаўніцтва і праектаванне каналу, былі акупленыя ўсяго за некалькі год.

Гэты поспех даказаў жыццяздольнасць канальнага транспарту, і неўзабаве прамыслоўцы ў многіх іншых частках краіны пачалі будаваць такія каналы. Пасля каналу Брыджуотэр раннія каналы былі пабудаваныя групамі прыватных асоб, зацікаўленых у паляпшэнні камунікацыйнай сеткі. У [[Стафардшыр]]ы знакаміты ганчар [[Джазая Уэдвуд]] убачыў магчымасць даставіць гліну да сваёй фабрыкі і перавозіць крохкую гатовую прадукцыю на рынак у Манчэстэр, [[Бірмінгем]] і далей праз ваду, мінімізуючы біццё тавараў у дарозе. Праз некалькі гадоў пасля адкрыцця каналу Брыджуотэр з’явілася нацыянальная сетка каналаў з будаўніцтвам такіх каналаў, як [[Оксфардскі канал]] і канал Трэнту і Мэрсі<ref>Hadfield, Charles (1981). ''«The Canal Age»'' (Second ed.). David & Charles. {{ISBN|978-0-7153-8079-6}}.</ref>. Новая сістэма каналаў была адначасова і фактарам, і вынікам хуткай індустрыялізацыі [[Мідленд]]а і поўначы. Перыяд з 1770-х да 1830-х гадоў часта называюць «залатым векам» брытанскіх каналаў.

== Класіфікацыя каналаў па прызначэнні ==
[[Файл: Panama Canal Gatun Locks.jpg | thumb | [[Панамскі канал]] — суднаходны канал, які злучае [[Панамскі заліў]] [[Ціхі акіян|Ціхага акіяна]] з [[Карыбскі басейн|Карыбскім басейнам]] і [[Атлантычны акіян | Атлантычным акіянам]]]]
[[Файл: Nord-Ostsee-Kanal Brunsbüttel.jpg | thumb | Выгляд зверху [[Кільскі канал|Кільскага канала]] у [[Брунсбютэль]]]]
Па прызначэнні вылучаюць каналы: ''энергетычныя (дэрывацыйныя), суднаходныя, ірыгацыйныя (арашальныя), арашальныя, водныя, дрэнажныя, лесаматэрыяльныя, рыбныя, комплексныя.''

=== Энергетычныя (вытворныя) каналы ===
Энергетычныя (дэрывацыйныя) каналы забяспечваюць ваду з рэк, вадасховішчаў, азёр на [[ГЭС | гідраэлектрастанцыі]] або адводзяць ад іх сцёкавыя воды. Энергетычныя каналы характарызуюцца адносна невялікай працягласцю (звычайна не больш за 5-10 км), высокай прапускной здольнасцю і выкарыстаннем пасцельных падкладак.

Найбольшы памер (даўжыня 24,5 км, магутнасць 1500 м³/c) мае ўваходны канал у [[ГЭС]] Боарнуа на [[рака Святога Лаўрэнція |рацэ св. Лаўрэнція]] у [[Канада|Канадзе]], найбольшая магутнасць (1860 м³/c) — гэта канал на ГЭС [[Монтэлімар]] ([[Францыя]]).

=== Суднаходныя каналы ===
Суднаходныя каналы (штучныя водныя шляхі) падзяляюцца на «адкрытыя» і «шлюзавыя». Першы з іх злучае водныя шляхі з аднолькавым узроўнем вады, другі — вадаёмы з розным узроўнем. Да адкрытых каналаў адносяцца вялікія [[Суэцкі канал]] і [[Карынфскі канал | Карынфскі]], але пераважная большасць такіх збудаванняў з’яўляюцца збудаваннямі другога тыпу: іх [[шлюз]]авыя сістэмы дазваляюць караблям падымацца з ніжніх участкаў канала на больш высокія, і наадварот. Найбольш вядомыя шлюзавыя каналы — [[Панамскі канал]] і [[Кільскі канал]].

Суднаходныя каналы па асноўных функцыях:
* Злучальныя каналы паміж суднаходнымі рэкамі і морамі (Суэцкі, пабудаваны ў [[1869]], [[Панамскі канал|Панамскі]] ([[1914]]) каналы, [[Дняпроўска-Бугскі канал]] і інш.);
* Абходныя (абходныя) каналы, якія абмінаюць цяжкапраходныя ўчасткі вялікіх адкрытых вадаёмаў, такіх як [[возера]] і [[мора]]] (Анежскі, Ладажскі, прыбярэжныя каналы Мексікі, і інш.), або абыходзяць ўчасткі рэк з парогамі.
* Выпрамляльныя каналы — для памяншэння звілістасці ракі і памяншэння даўжыні воднага шляху.
* Падыходныя каналы  — суднаходныя падыходы з мора, возера ці ракі да населеных пунктаў, унутраных портаў, прамысловых прадпрыемстваў, сельскагаспадарчых раёнаў (Марскі канал у [[Санкт-Пецярбург]], Манчэстэр-Канал, [[Мікашэвіцкі канал]] і інш.).

Абыходныя, выпрамляльныя і падыходныя звычайна будуюцца адкрытымі (без шлюза). Практычна ўсе злучальныя каналы замкнёныя, з-за значнай розніцы ў злучаючых рэках (морах), а таксама ў сувязі з неабходнасцю памяншэння аб’ёму земляных работ пры правядзенні каналаў праз [[водападзел]]. Вада ў шлюзавыя каналы падаецца самацёкам (самацёкавыя каналы) або перапампоўваецца помпавымі станцыямі (машынныя каналы).

Суднаходныя каналы характарызуюцца значнай працягласцю (напрыклад, працягласць прыбярэжнага канала ў [[ЗША|Злучаных Штатах Амерыкі]] ад [[Нью-Ёрк]]а і да паўвострава Фларыда каля 1,8 тыс. км, [[Беламорска-Балтыйскі канал]]  — 227 км, [[Дняпроўска-Бугскі канал]] — 196 км, [[Суэцкі канал]] — 171 км, Панамскі канал — 81,6 км) і вялікія габарыты папярочнага перасеку (шырыня па люстэрку Суэцкага канала 120—150 м, глыбіня 12-13 м).

Каналы значна палепшылі сувязь паміж акіянамі, і з моманту іх адкрыцця не было неабходнасці аб’язджаць [[кантынент]]ы, каб дабрацца ад Атлантычнага акіяна да Ціхага, або з Міжземнага мора ў [[Індыйскі акіян]].

[[Файл:North Crimean Canal.jpg|thumb|thumb|Участак [[Паўночна-Крымскі канал|Паўночна-Крымскага каналу]], ірыгацыйны канал]]

=== Ірыгацыйныя (арашальныя) каналы ===
{{Main|Ірыгацыя}}
Ірыгацыйныя каналы нясуць ваду для арашэння з ракі, [[возера]] або [[свідравіна|свідравіны]] і размешчаны такім чынам, каб па ўсёй даўжыні канала падтрымліваўся зададзены ўзровень вады. Ірыгацыйныя каналы звычайна ўтвараюцца сістэмай каналаў:
* галоўных;
* размеркавальнах;
* уласна арашальных (ірыгатары);
* вадаскідаў
Вада паступае ў арашальныя каналы самацёкам або падаецца [[помпа]]мі. У буйных ірыгацыйных сістэмах працягласць магістральных каналаў часта дасягае некалькіх сотняў кіламетраў (Каракумскі канал, 1-я чарга, да г. Ашхабада — больш за 800 км, [[Паўночна-Крымскі канал]] — больш за 400 км, [[Вялікі Ферганскі канал]] — каля 300 км). Выдатак вады ў асноўнай частцы такіх каналаў складае да 250—500 м³/с.

=== Абвадняльныя каналы ===
Абвадняльныя каналы забяспечваюць вадой сельскагаспадарчыя патрэбы (у асноўным [[жывёлагадоўля | жывёлагадоўлю]]) у бязводных і засушлівых раёнах; павялічваюць сцёк мясцовых малых рэк, паляпшаюць іх санітарны стан (напрыклад, у гарадах). Паколькі паводкі на засушлівых землях звычайна ўтвараюць невялікія ([[аазіс]]) арашаныя плошчы, абвадняльныя каналы часта адначасова з’яўляюцца ірыгацыйнымі каналамі (гл., напрыклад, [[канал Іртыш — Караганда]] даўжынёй каля 460 км і прапускная здольнасць якога на асноўнай частцы 75 м³/с).

=== Каналы водазабеспячэння ===
{{Main| Водазабеспячэнне}}

Водныя каналы выкарыстоўваюцца для падачы вады ад крыніцы водазабеспячэння да месца яе выкарыстання — прамысловая зона, [[горад]], [[вёска | пасёлак]] і інш. Прыклад вялікіх водаканалаў — [[канал Северскі Данец - Данбас ]], пабудаваны ў 1958 г. (рэканструяваны і пашыраны ў 1979 г.) для забеспячэння прамысловасці [[Данецкая вобласць|Данецкай вобласці]]. Гэты канал мае даўжыню каля 130 км і расход вады ў асноўнай частцы 25-43 м³/с. Умовы эксплуатацыі і патрабаванні санітарыі часам выклікаюць неабходнасць закрыцця водаканалаў (напрыклад, вадаканал даўжынёй каля 30 км забяспечвае ваду з Учынскага вадасховішча у Маскву).

=== Дрэнажныя каналы ===
Дрэнажныя каналы служаць для збору вады ў забалочаных тэрыторыях і адводу яе ў водазабор (рака, возера, мора). Яны складаюцца з адкрытых магістральных каналаў рознага парадку, пракладзеных у самых нізкіх месцах асушанай тэрыторыі, а ў дрэнажах — адкрытых або закрытых калектараў, якія ўпадаюць у магістральны канал і радзей — у водазабор. Сценкі і дно каналаў умацоўваюцца бетоннымі плітамі, дзёрнам і хмызняком, што паляпшае іх эксплуатацыйныя характарыстыкі і павялічвае даўгавечнасць. Прыклад — [[Арэхаўскі канал]].

=== Сплаўныя каналы ===
Сплаўныя каналы выкарыстоўваюцца для сплаву шляхам швартоўкі або сплаву ад нарыхтоўчых пляцовак да ракі або лесапілкі для перавозкі драўніны ў абыход гідратэхнічных збудаванняў.

=== Рыбныя каналы ===
Рыбныя каналы пабудаваныя для:
* водазабеспячэнне нерасцілішчаў;
* для праходу рыбы ў абыход гідратэхнічных збудаванняў:
* сувязь з ракой асобных ізаляваных вадаёмаў, у якіх разводзяць рыбу і г. д. і інш.

== Вядомыя каналы ==
* [[Суэцкі канал]]
* [[Панамскі канал]]
* [[Кільскі канал]]
* [[Сярэднегерманскі канал]]
* [[Беламорска-Балтыйскі канал]]
* [[Волга-Данскі канал]]
* [[Дняпроўска-Бугскі канал]]
* [[Аўгустоўскі канал]]
* [[Каракумскі канал]]
* [[Вялікі канал Кітая]]

{{зноскі}}
== Літаратура ==
* {{БелЭн|7}}
* ''Дмитрієв А. Ф., Хлапук М. М., Шумінський В. Д. та ін.'' Гідротехнічні споруди: Підручник для вузів. — Рівне: РДТУ, 1999. — 328 с.
* {{Citation | first = Roger | last = Calvert | title = Inland Waterways of Europe | url = https://archive.org/details/inlandwaterwayso0000roge | publisher=George Allen and Unwin | year = 1963 | postscript = }}
* {{Citation | first = David | last = Edwards-May | title = European Waterways - map and concise directory, 3rd edition | publisher = Euromapping | year = 2008 | postscript = }}
* {{Citation | first = Charles | last = Hadfield | title = World Canals: Inland Navigation Past and Present | publisher = David and Charles | year = 1986 | isbn = 0-7153-8555-0 | postscript = }}
* {{Citation | first = J | last = Needham | title = Science and Civilisation in China | publisher = C.U.P. Cambridge | year = 1971 | postscript = }}
* {{Citation | first = J. C. | last = Rodda | title = The Basis of Civilization - Water Science? | publisher = International Association of Hydrological Sciences | year = 2004 | postscript = }}
* ''Карпов И. М.'' Каналы / И. М. Карпов, В. В. Фандеев; под ред. Е. А. Замарина. — М.: Гос. изд-во лит. по стр-ву и архитектуре, 1951. — 87 с.: ил.
* ''Садовский Г. Л.'' Судоходные гидротехнические сооружения СССР. — М.: Транспорт, 1970. — 265 с.: ил.
* Канал, искусственный водоток // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
* Морские каналы // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
* Канал // Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов. — М. : Большая российская энциклопедия, 2004—2017.

== Спасылкі ==
{{Commons|Category:Canals}}
* [http://www.canals.org/ Нацыянальны музей каналаў] у ЗША {{ref-en}}
* [http://www.canalmuseum.org.uk/ Лонданскі музей каналаў] {{ref-en}}
* [http://www.world-city-photos.org/Amsterdam/photos/Canals_and_Bridges/ Каналы Амстэрдама] {{ref-en}}
* [http://www.canaldumidi.com/Canal-des-Deux-Mers.php Canal des Deux Mers] {{ref-fr}}

{{Бібліяінфармацыя}}

[[Катэгорыя:Каналы| ]]
[[Катэгорыя:Вікіпедыя:Істотныя артыкулы]]