Прагляд зыходнага тэксту старонкі Лаос

{{Дзяржава
 |Беларуская назва=Лаоская Народна-Дэмакратычная Рэспубліка 
 |Арыгінальная назва=ສາທາລະນະລັດປະຊາທິປະໄຕ ປະຊາຊົນລາວ<br />Sathalanalat Pasathipatai Pasason Lao
 |Родны склон=Лаоса
 |Сцяг=Flag of Laos.svg
 |Герб=Coat_of_arms_of_Laos.svg
 |Дэвіз=ສັນຕິພາບ ເອກະລາດ ປະຊາທິປະໄຕ ເອກະພາບ ວັດຖະນາຖາວອນ<br />Мір, незалежнасць, дэмакратыя, адзінства і росквіт
 |Назва гімна=Pheng Xat Lao
 |Аўдыё= 
 |Незалежнасць ад=[[Францыя|Францыі]]
 |Дата незалежнасці=[[19 ліпеня]] [[1949]] года
 |lat_dir =N |lat_deg =18 |lat_min =7 |lat_sec = 0
  |lon_dir =E |lon_deg =104 |lon_min =18 |lon_sec = 0
  |region                 = LA
  |CoordScale             =5000000
 |На карце=Location Laos ASEAN.svg
 |Мова=[[Лаоская мова|лаоская]]
 |Сталіца=[[В’енцьян]]
 |Форма кіравання=[[сацыялістычная рэспубліка]]
 |Найбуйнейшыя гарады=В’енцьян, [[Паксэ]], [[горад Кейсан Фамвіхан|Саванакхет]], [[Луангпхабанг]]
 |Пасады кіраўнікоў=[[Прэзідэнт]]<br />[[Віцэ-прэзідэнт]]<br />[[Прэм’ер-міністр]]
 |Кіраўнікі=[[Бунянг Варачыт]]<br />[[Боўн-Гнанг Валачыт]]<br />[[Тхангсінг Тхамаванг]]
 |Дзяржаўная рэлігія=[[будызм]]
 |Месца па тэрыторыі=81
 |Тэрыторыя=236&nbsp;800
 |Працэнт вады=2
 |Месца па насельніцтву=105
 |Насельніцтва=7,1 млн<ref name="cia.gov"/>
 |Год ацэнкі=2017
 |Шчыльнасць насельніцтва=30
|ІРЧП = {{рост}} 0,524
 |Год разліку ІРЧП        = 2011
 |Месца па ІРЧП           = 138
 |Узровень ІРЧП            = 
 |ВУП = 49 млрд.<ref>https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2017/02/weodata/weorept.aspx?pr.x=67&pr.y=9&sy=2017&ey=2017&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=544&s=NGDPD%2CPPPGDP%2CNGDPDPC%2CPPPPC&grp=0&a=</ref>
 |Год разліку ВУП          = 2017 
 |Месца па ВУП             = 132
 
|ВУП на душу насельніцтва    = 7400
 |Валюта                   = [[лаоскі кіп]] (=100 атам)
 |Дамен                    = [[.la]]
 |Тэлефонны код=856
 |Часавы пояс=+7
 |Заўвагі=
 }}
'''Лаос''' (''Lao: ສາທາລະນະລັດ ປະຊາທິປະໄຕ ປະຊາຊົນລາວ, Sathalanalat Paxathipatai Paxaxon Lao; French: République démocratique populaire lao'', '''Лаоская Народна-Дэмакратычная Рэспубліка''') — [[дзяржава]] ў [[Паўднёва-Усходняя Азія|Паўднёва-Усходняй Азіі]], размешчаная на [[паўвостраў Індакітай|паўвостраве Індакітай]]. На поўначы мяжуе з [[М’янма]]й і [[Кітай|Кітаем]], на ўсходзе з [[В’етнам]]ам, на поўдні з [[Камбоджа]]й, на захадзе з [[Тайланд]]ам; не мае выхаду да мора. Прытрымліваецца [[Камунізм|камуністычнай ідэалогіі]], аднапартыйная сістэма на чале з Лаоскай народна-рэвалюцыйнай партыяй. Мае невялікую колькасць насельніцтва, але тэмпы росту даволі высокія. Найменш густазаселеная краіна рэгіёну. Рэлігія — [[будызм]]. Адна з найбяднейшых краін рэгіёну. Усе прыбыткі краіны і надзеі на лепшую будучыню звязаныя з рэсурсамі нетраў, ракою [[Меконг]], а таксама з разнастайнасцю незвычайна прыгожых краявідаў, што вабяць турыстаў. З’яўляецца членам ААН, [[АСЕАН]].

== Этымалогія ==
Назва краіны паходзіць ад імя народа лао.

== Геаграфія ==
{{main|Геаграфія Лаоса}}
[[Файл:Temples in Vang Vieng.jpg|thumb|Горны краявід|left]]
[[Файл:MekongSouthernLaos.jpg|thumb|Меконг на поўдні Лаоса|left]]
Пераважна горная краіна. Па мяжы з В’етнамам праходзяць горы Чыангшон, на паўночным захадзе — хрыбет Луанг Прабанг. На поўначы і поўдні размешчаны плато з сярэдняй вышынёй каля 1000—1200 м. Найвышэйшы пункт, гара Біа (2830 м.), знаходзіцца ў паўднёвай частцы плато Сіангкхуанг. У Лаосе маюцца буйныя запасы рудных карысных выкапняў: жалезнай руды (з утрыманнем металу да 60-65 %, 2/3 ўсіх рэсурсаў Паўднёва-Усходняй Азіі) і волава (горы Лаоса з’яўляюцца часткай алавянна-вальфрамавага поясу). Горы і плато ў паўднёва-заходняй частцы абрываюцца да даліны [[Меконг]]а — найбуйнейшай ракі краіны і ўсяго рэгіёну. Яго працягласць на тэрыторыі Лаоса 1850 км. На самым поўдні краіны Меконг утварае грандыёзны каскад вадаспадаў [[Кхон]] агульнай вышынёй 21 м і шырынёй амаль у 10 км, што робіць гэтыя вадаспады самымі шырокімі ў свеце. Большасць рэк адносіцца да басейна Меконга, найбуйнейшыя з іх: Тха, У, Нгум, Бангфай. Клімат субэкватарыяльны мусонны, характарызуецца вялікай колькасцю ападкаў (у сярэднім 1500—2000 мм) і дзяленнем года на два сезоны — летні перыяд дажджоў мусонаў з мая па кастрычнік і зімовы сухі перыяд з лістапада па красавік. У сухім сезоне два адрэзкі: сухі прахалодны — з лістапада па люты і гарачы сухі ў сакавіку-красавіку. Больш за трэць тэрыторыі пакрыта густымі лясамі. У апошняе стагоддзе лясістасць зменшылася практычна ўдвая. На поўначы распаўсюджаныя вечназялёныя вільготныя субтрапічныя лясы з вялікім удзелам магнолій, лаўраў, ліян, папараці. Вышэй за 1500 м яны змяняюцца хвойна-шыракалістымі лясамі з дубам, хвояй, каштанам. На плато цэнтральнага і паўднёвага Лаоса дамінуюць светлыя мусонныя лістападныя лясы з цікам, шарэяй, дыптэракарпусам, зараснікамі бамбука. Даліны паўднёвага Лаоса і схілы гор Чыангшон параслі вечназялёнымі вільготнымі трапічнымі лясамі. У Лаосе пераважаюць чырваназёмы, чырвона-жоўтыя і чырвоныя глебы. Захаваліся даволі значныя статкі дзікіх індыйскіх сланоў. У лясах водзяцца малпы ([[гібон]]ы, макакі і інш.) і паўмалпы, з драпежнікаў — [[тыгр]], [[леапард]], мармуровая пантэра, малайскі і белагруды мядзведзі. Месцамі сустракаюцца пальмавая куніца і балотная рысь. З капытных шырока распаўсюджаныя быкі (бантэнг і гаял), буйвалы, алені, дзікі. З 1993 дзейнічае прыродаахоўная праграма, паводле якой 21 % тэрыторыі Лаоса павінен увайсці ў склад нацыянальных паркаў.

== Гісторыя ==
{{main|Гісторыя Лаоса}}
Сучасная лаоская гістарыяграфія звязвае сваю гістарычную і культурную ідэнтычнасць з каралеўствам [[Лансанг]] (паэтычная назва — Каралеўства мільёна сланоў пад белым парасонам), якое ў 14-17 стагоддзях было адной з найбуйнейшых дзяржаў у Паўднёва-Усходняй Азіі. Дзякуючы цэнтральнаму геаграфічнаму становішчу, каралеўства змагло стаць важным цэнтрам гандлю ў Паўднёва-Усходняй Азіі, а таксама значным культурным цэнтрам. Пасля перыяду ўнутраных канфліктаў каралеўства Лансанг падзялілася на тры асобных каралеўствы — Луанг Прабанг, В’енцьян і Чампасак. У 1893 году яны сталі французскім пратэктаратам, разам сфармаваўшы тое, што цяпер вядома як краіна Лаос.

З канца [[XIX стагоддзе н.э.|XIX ст.]] Лаос быў уключаны ў [[Французскі Індакітай]], з 1930-х — у сферы [[Японія|японскіх]] інтарэсаў, у [[Другая сусветная вайна|Другую сусветную вайну]] акупаваны Японіяй. Пад канец вайны ўзнік антыкаланіяльны рух [[Лао Ісара]] (Вызваленне Лаоса) на чале з прынцамі [[Суфанувонг]]ам (Суванавонгам) і [[Сувана Фума]]м.

Пасля капітуляцыі Японіі Лао Ісара падняло паўстанне супраць французскага панавання і абвясціла незалежнасць краіны пад назвай Патэт-Лао (Краіна Лао). [[Францыя]] разбіла армію Патэт-Лао і да [[1953]] захоўвала сваю ўладу над Лаосам. [[22 кастрычніка]] 1953 Лаос атрымлівае незалежнасць, у [[1954]] абвяшчаецца нейтральным каралеўствам на чале з каралём [[Сісаванг Вонг|Сісавангам Вонгам]].

Важную ролю ў вызваленні Лаоса адыграў створаны [[11 сакавіка]] [[1951]] [[Адзіны фронт супраціўлення народаў Лаоса, В’етнама і Камбоджы]]. Па запрашэнні кіраўнікоў лаоскага вызваленчага руху ў Лаос прыбылі [[в’етнам]]скія добраахвотнікі. Сумеснымі намаганнямі краіны Індакітая дамагліся ад Францыі прызнання іх незалежнасці.

У канцы 1950-х у Лаосе пачынаецца грамадзянская вайна, выкліканая спробамі правых сіл захапіць уладу. [[7 кастрычніка]] [[1960]] кааліцыйны ўрад Сувана Фумы ўстанаўлівае дыпламатычныя адносіны з [[СССР]] і атрымлівае ад Савецкага Саюза, В’етнама, іншых сацыялістычных краін ваенную і эканамічную дапамогу.

У наступныя два гады войска Патэт-Лао з удзелам в’етнамскіх салдат займае 2/3 тэрыторыі краіны. У [[1964]] [[ЗША]] пачынаюць неаб’яўленыя ваенныя дзеянні ў Лаосе (так званую '''''«Сакрэтную вайну»''''') з мэтай разбіць Адзіны фронт трох краін Індакітая, знішчыць базы Дэмакратычнай Рэспублікі В’етнам, створаныя на тэрыторыі Лаоса для аперацый у Паўднёвым В’етнаме, і ліквідаваць маршрут таемнага перамяшчэння узброеных фармаванняў, вядомы як «сцежка [[Ха Шы Мін]]а». Амерыканская дапамога пастаўлялася па лініі амерыканскага агенцтва міжнароднага развіцця з тэрыторыі [[Тайланд]]а, амерыканскія афіцэры непасрэдна кіравалі лаоскай каралеўскай арміяй, авіяцыя ЗША вяла бамбардзіроўкі Лаоса.

[[21 лютага]] [[1973]] суб’ектамі грамадзянскай вайны падпісана пагадненне аб аднаўленні міру і дасягненні нацыянальнай згоды ў Лаосе. [[29 лістапада]] [[1975]] кароль Лаоса адрокся ад прастола. [[2 снежня]] 1975 абвешчана Лаоская Народна-Дэмакратычная Рэспубліка.

== Дзяржаўны лад і палітыка ==
{{main|Дзяржаўны лад і палітыка Лаоса}}
Лаос — рэспубліка. Канстытуцыя, прынятая ў жніўні [[1991]], фіксуе існаванне ў краіне дзяржавы аднапартыйнага тыпу, у якім кіруючая [[Народна-рэвалюцыйная партыя Лаоса]] з’яўляецца «кіруючым ядром сістэмы». Згодна са статутам партыі, яна «фармулюе і карэктуе галоўныя напрамкі стратэгіі і тактыкі нацыянальнага развіцця ва ўсіх сферах жыцця і кантралюе дзейнасць сваіх кіруючых кадраў і радавых членаў, дзяржаўных устаноў і грамадскіх арганізацый».

Кіраўнік дзяржавы — прэзідэнт, які выбіраецца дэпутатамі Нацыянальнага сходу на пяцігадовы тэрмін. Для абрання кандыдат павінен набраць не менш як дзве трэці галасоў.

Вышэйшы прадстаўнічы і заканадаўчы орган — аднапалатны Нацыянальны сход (109 членаў), абіраецца на 5 гадоў усеагульным галасаваннем грамадзян старэйшых за 18 гадоў.

Выканаўчая ўлада належыць ураду, прызначанаму прэзідэнтам і зацвярджаюцца Нацыянальным сходам.

[[Унітарная дзяржава|Унітарная рэспубліка]], дзеліцца на 17 правінцый.

== Беларуска-лаоскія адносіны ==
Дыпламатычныя адносіны паміж Рэспублікай Беларусь і Лаоскай Народна-Дэмакратычнай Рэспублікай устаноўлены [[7 лютага]] [[1994]] г.

15 красавіка 2011 г. Надзвычайны і Паўнамоцны Пасол Рэспублікі Беларусь у Сацыялістычнай Рэспубліцы В’етнам Садоха прызначаны Надзвычайным і Паўнамоцным Паслом Рэспублікі Беларусь у Лаоскай Народна-Дэмакратычнай Рэспубліцы па сумяшчальніцтве. 10 мая 2011 г. Садоха ўручыў даверчыя граматы Прэзідэнту Лаоскай Народна-Дэмакратычнай Рэспублікі Цюмалі Сайнясону. У чэрвені 2012 Лаос з афіцыйным візітам наведаў Міністр замежных спраў Беларусі С. М. Мартынаў.

== Насельніцтва ==
Высокі тэмп росту насельніцтва (1,5 % у 2017)<ref name="cia.gov">https://www.cia.gov/library/publications/resources/the-world-factbook/geos/la.html {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20201016191347/https://www.cia.gov/library/publications/resources/the-world-factbook/geos/la.html |date=16 кастрычніка 2020 }}</ref>. Краіна мультынацыянальная, насельніцтва складаюць мноства народнасцей (больш за 60), што належаць да некалькіх этнічна блізкіх групаў. [[Файл:20171111 Luang Prabang 1466 DxO.jpg|thumb|Луанг Прабанг]] Большая частка насельніцтва адносіцца да тайскай моўнай групы: [[лаа]] (каля 53 %), тай, горныя тай і інш. Лаа (інакш іх называюць лаа-лумы — раўнінныя лаа) выдзяліліся са складу агульнатайскага этнасу ў [[XIV стагоддзе|XIV стагоддзі]]. Пражываюць яны ў даліне Меконга, у найбольш шчыльна заселенай частцы Лаоса. Што тычыцца горных лаа-танг (кхмерская група) і лаа-сунаў ([[сям’я мяа-яа]]), то яны пражываюць у горных ўсходняй і паўночнай, слабазаселеных частках краіны. Жывуць у Лаосе таксама кітайцы, в’етнамцы, індыйцы і інш. Вернікі пераважна будысты (67 %), прыхільнікі розных рода-племянных [[анімізм|анімістычных]] вераванняў, так званай лаоскай народнай рэлігіі (31 %). Каля 2 % насельніцтва — хрысціяне.

Урбанізацыя вельмі нізкая — 33 %, у сталіцы пражывае амаль палова ўсіх гараджан — 1 млн чалавек (2017)<ref name="cia.gov"/>, астатнія гарады невялікія (Паксэ — 90 тыс.), [[Саванакхет]] (66 тыс.), [[Луанг Прабанг]] (47 тыс.)

== Эканоміка ==
Грашовая адзінка — кіп. ВУП на душу насельніцтва у 2017 склаў 7 400 долараў. Найбяднейшая пасля Усходняга Тымора краіна [[Паўднёва-Усходняя Азія|ПУА]]. Пры гэтым цягам апошняга дзясяцігоддзя эканоміка Лаоса дэманстравала штогадовы рост больш за 7 %. Амбіцыйныя планы развіцця лаоскай эканомікі звязаны з асваеннем гіганцкага гідрапатэнцыялу Меконга і экспартам [[электраэнергія|электраэнергіі]] ў суседнія краіны.

Каля 70 % насельніцтва занята ў сельскай і лясной гаспадарцы.<ref name="cia.gov"/> Прыкладна 80 % пасяўных плошчаў адведзеныя пад рыс. Сярод іншых культур — [[кукуруза]], [[батат]], [[кава]]; развітыя [[птушкагадоўля|гадоўля птушкі]], [[буйвалы|буйвалаў]]. Важнае значэнне маюць лесанарыхтоўкі. Прамысловасць: здабыўныя галіны (здабыча медзі, [[волава]]). Асноўны тып электрастанцый — [[Гідраэлектрастанцыя|ГЭС]], на Меконзе і прытоках. Акрамя электраэнергетыкі, апрацоўчыя галіны прадстаўлены [[Швейная прамысловасць|пашывам адзення]]. Асноўны гандлёвы партнёр — Тайланд, на які прыходзіцца амаль палова знешняга гандлю. Пачынаючы з 2010, краіну штогод наведвае больш за 2,5 млн турыстаў. У 2016 гэтая лічба дасягнула 4,2 млн.<ref>http://www.tourismlaos.org/files/files/2016%20Statistic%20Report.pdf {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20161022141121/http://www.mekongtourism.org/wp-content/uploads/Laos-2015-Statistics-Report-on-Tourism-in-English-Version.pdf |date=22 кастрычніка 2016 }}</ref>. Ва ўмовах складанага горнага рэльефу развіццё атрымаў [[рачны транспарт|унутраны водны транспарт]]. Меконг суднаходны на працягу 500 км ад В’енцьяна да Саванакхета, дзе шырыня ракі дасягае 1,5 км. Найбольш распаўсюджаныя сродкі руху — пласкадонныя [[сампан]]ы, доўгія пірoгі і маторныя лодкі. Квітнее кантрабандны гандаль [[опіум]]ам — паўночныя раёны Лаоса з’яўляюцца адной з вяршыняў знакамітага [[Залаты трохкутнік|Залатога трохкутніка]].

== Некаторыя цікавінкі ==
* Урад Лаоса прадаў правы на нацыянальны дамен верхняга ўзроўню для Лаоса (.la) гораду [[Лос-Анджэлес]].[[Файл:Ebene der Tonkrüge Laos.JPG|thumb|Даліна збаноў]]
* В’енцьян у перакладзе — горад сандалавага дрэва. Хоць у наш час лаоскія мовазнаўцы «лабіруюць» пераклад «месяцавы горад».
* Паблізу мяжы з В’етнамам знаходзіцца [[Даліна збаноў]], помнік археалогіі — пляцоўкі з вялізнымі каменнымі збанамі, што выкарыстоўваліся ці то ў якасці пахавальных урнаў, ці то для збору дажджавой вады. ЮНЕСКА не ўключае аб’ект ў [[Сусветная спадчына|спіс аб’ектаў Сусветнай спадчыны]] з-за вялікай колькасці нездэтанаваўшых амерыканскіх авіяснарадаў у зямлі Даліны.
* На гербе краіны цэнтральнае месца займае выява [[пагада|пагады]] Тхат Луанг. [[Луанг-Прабанг]], у якім яна знаходзіцца, — буйны горад, аб’ект Сусветнай спадчыны ЮНЕСКА.

{{зноскі}}

== Спасылкі ==
{{Commons|Category:Laos}}

{{Вонкавыя спасылкі}}
{{Члены АСЕАН}}
{{Франкафонія}}
{{Краіны Азіі}}

[[Катэгорыя:Лаос| ]]
[[Катэгорыя:Краіны, якія не маюць выхаду да мора]]