Прагляд зыходнага тэксту старонкі Нараджэнне Хрыстова ва Украіне

{{арфаграфія}}
[[Файл:Hnizdovsky_Rizdvo3.gif|міні|{{нп5|Вігілія з дванаццаці страў|Святы Вечар з дванаццаці страў|en|Twelve-dish Christmas Eve supper}} {{нп5|Якаў Гніздоўскі|Якава Гніздоўскага|uk|Яків Гніздовський}}]]
Традыцыйныя ўкраінскія калядныя святы пачынаюцца напярэдадні [[Першая Куцця|Куцці]], якую з [[24 снежня]] да [[6 студзеня]] ([[Хрышчэнне Ісуса|Хрышчэння Ісуса]]) па [[Грыгарыянскі каляндар|грыгарыянскім]] і [[Новаюліянскі каляндар|новаюліянскім]] календарах адзначаюць [[Праваслаўная Царква Украіны|Праваслаўная царква Украіны]], [[Украінская Грэка-Каталіцкая Царква|грэка-католікі]], {{нп5|Рымска-каталіцкая царква ва Украіне|рыма-католікі|uk|Римсько-католицька церква в Україні}}, большасць {{нп5|Пратэстантызм ва Украіне|пратэстанцкіх цэркваў|ru|Протестантизм на Украине}} і румынскія прыходы [[Украінская Праваслаўная Царква (Маскоўскага патрыярхата)|Украінскай праваслаўнай царквы Маскоўскага патрыярхату]]. Армянская каталіцкая царква ва Украіне традыцыйна для армян святкуе Раство Хрыстова 6 студзеня разам з Вадохрышчам Гасподнім па грыгарыянскім календары.

Украінская праваслаўная царква Маскоўскага патрыярхату, частка пратэстанцкіх цэркваў і некаторыя прыходы Праваслаўнай царквы Украіны святкуюць Каляды па юліянскім календары, таму па грыгарыянскім святы доўжацца з [[6 студзеня|6]] па [[19 студзеня]].<ref>[http://www.infoukes.com/culture/traditions/christmas/ Christmas Traditions<!-- Bot generated title -->]</ref>

== Дата святкавання ==
{{Асноўны артыкул|Рэформа царкоўнага календара на Украіне}}
[[Файл:Hnizdovsky_Rizdvo2.gif|міні|Украінскі юлькорт Якава Гніздоўскага]]
З пачаткам [[Расійска-ўкраінская вайна|расійска-ўкраінскай вайны]] і пасля таго, калі [[16 лістапада]] [[2017]] года [[Нараджэнне Хрыстова]]е [[25 снежня]] па грыгарыянскім календары стала дзяржаўным выходным ва [[Украіна|Украіне]], {{нп5|Калядныя спрэчкі|пытанне|uk|Різдвяні суперечки}} пераходу ўкраінскіх цэркваў на грыгарыянскі/наваюліянскі каляндар актывізавалася штогод з набліжэннем Нараджэння Хрыстовага. Пытанне каляндарнай рэформы востра паўстала пасля пачатку [[Уварванне Расіі ва Украіну (2022)|поўнамаштабнага ўварвання Расіі ва Украіну]] ў [[2022]] годзе,<ref name=":3">{{Cite web|lang=ru|url=https://hromadske.ua/ru/posts/melanka-1-yanvarya-kreshenie-6-go-cerkvi-ukrainy-gotovyatsya-k-otkazu-ot-yulianskogo-kalendarya|title=Меланка — 1 студзеня, Вадохрышча — 6-га. Царквы Украіны рыхтуюцца да адмовы ад юліянскага календара|website=hromadske.ua|date=2022-12-10|access-date=2022-12-12}}</ref> бо, як сцвярджаюць некаторыя публіцысты і царкоўнікі, праз выкарыстанне ''[[Юліянскі каляндар|старога стылю]]'' разам з [[Руская Праваслаўная Царква|Маскоўскім Патрыярхатам]] Украіна знаходзіцца ў сферы «[[Рускі свет|рускага свету]]».<ref name=":4">{{Cite web|language=uk|url=https://df.news/2022/11/25/perekhid-na-novyj-tserkovnyj-kalendar-stane-udarom-po-russkomu-miru-sviashchennyk-vitalij-sobko/|title=Пераход на новы царкоўны каляндар стане ўдарам па рускаму свету, - святар Віталь Сабко|website=Духоўны Фронт Украіны|date=2022-11-25|access-date=2022-12-11}}</ref><ref name=":5">{{Cite web|language=uk|url=https://www.radiosvoboda.org/a/24807559.html|title="Тое, што праваслаўныя карыстаюцца юліянскім календаром, гэта абсурд!" - вучоны|website=Радыё Свабода|access-date=2022-12-11}}</ref><ref name=":0">{{Cite web|language=uk|url=https://www.radiosvoboda.org/a/30304497.html|title=Калі святкаваць Ражство Хрыстова: выбар паміж Масквой і Еўропай?|website=Радыё Свабода|access-date=2022-12-11}}</ref><ref name=":6">{{Cite web|language=uk|url=https://risu.ua/lishe-ti-cerkvi-na-yakih-vplivala-moskva-koristuyutsya-starim-kalendarem---yepiskop-ugkc_n114611|title=Толькі тыя Цэрквы, на якія ўплывала Масква, карыстаюцца «старым» календаром, - біскуп УГКЦ|website=Рэлігійна-інфармацыйная служба Украіны|access-date=2022-12-11}}</ref><ref name=":7">{{Cite web|url=https://risu.ua/kalendar-zdorovogo-gluzdu_n133549/amp|title=Каляндар здаровага розуму|website=risu.ua|access-date=2022-12-11}}</ref>

1-2 лютага 2023 г. у [[Львоў|Львове]]-[[Брухавычы|Брухавычах]] Сінод біскупаў УГКЦ пастанавіў, што з 1 верасня 2023 г. [[Украінская Грэка-Каталіцкая Царква]] ва [[Украіна|Украіне]] пераходзіць на новы стыль ([[новаюліянскі каляндар]]) для нерухомых свят з захавання Пасхаліі, абвешчанай Вярхоўным Архіепіскапам [[Святаслаў Шаўчук|Святаславам]] 6 лютага 2023.<ref name=":21">{{Cite web|language=uk|url=https://ugcc.ua/data/istorychne-rishennya-ugkts-v-ukrayni-perehodyt-na-novyy-kalendar-2056/|title=Історичне рішення: УГКЦ в Україні переходить на новий календар|website=Українська Греко-Католицька Церква|access-date=2023-02-06}}</ref><ref name=":23">{{Cite web|language=uk|url=https://tsn.ua/ukrayina/ukrayinska-greko-katolicka-cerkva-perehodit-na-noviy-kalendar-podrobici-istorichnogo-rishennya-2259325.html|title=Українська греко-католицька церква переходить на новий календар: подробиці історичного рішення|website=ТСН.ua|date=2023-02-06|access-date=2023-02-06}}</ref><ref>{{Cite news|date=2023-02-06|title=Ukraine's main Catholic church moves Christmas to Dec. 25 in pivot to West|language=en|work=Reuters|url=https://www.reuters.com/world/europe/ukraines-main-catholic-church-moves-christmas-dec-25-pivot-west-2023-02-06/|access-date=2023-02-06}}</ref><ref>{{Cite web|date=2023-02-06|title=Ukraine Catholic Church moves from Russian-affiliated Julian calendar|url=https://www.pillarcatholic.com/ukraine-catholic-church-moves-from-russian/|access-date=2023-02-06|website=The Pillar|language=en}}</ref>

24 мая 2023 года на [[Архірэйскі сабор Праваслаўнай Царквы Украіны 24 мая 2023 года|Архіерэйскім Саборы]] ў Скінскай царкве [[Кіева-Пячэрская лаўра|Кіева-Пячэрскай лаўры]] Праваслаўная Царква Украіны вырашыла перайсці з 1 верасня на новаюліянскі каляндар.<ref name=":24">[https://euroradio.fm/pravaslaunaya-carkva-ukrainy-perakhodzic-na-novy-kalyandar Праваслаўная царква Украіны пераходзіць на новы каляндар | Навіны Беларусі | euroradio.fm]</ref><ref name=":142">{{Cite web|title=Відбувся Архієрейський Собор Православної Церкви України|url=https://www.pomisna.info/uk/vsi-novyny/vidbuvsya-arhiyerejskyj-sobor-pravoslavnoyi-tserkvy-ukrayiny-2/|website=OCU|date=2023-05-24|access-date=2023-05-28|language=uk}}</ref><ref name=":153">{{Cite web|title=Доповідь Предстоятеля на Архієрейському Соборі|url=https://www.pomisna.info/uk/vsi-novyny/dopovid-predstoyatelya-na-arhiyerejskomu-sobori/|website=OCU|date=2023-05-24|access-date=2023-05-28|language=uk}}</ref><ref name=":162">{{Cite web|title=Постанови Архієрейського Собору від 24 травня 2023 р.|url=https://www.pomisna.info/uk/document-post/202245/|website=OCU|access-date=2023-05-28|language=uk}}</ref><ref name=":172">{{Cite news|title=ПЦУ переходить на новий календар. Коли буде Різдво, Великдень, Покрова і Миколая|url=https://www.bbc.com/ukrainian/news-65691768|work=BBC News Україна|access-date=2023-05-28|language=uk}}</ref> 27 ліпеня 2023 года [[Кіеўскі сабор (2023)|Памесны Сабор]] зацвердзіў пераход.<ref>{{Cite web|lang=en|url=https://english.nv.ua/life/ocu-approves-switch-to-revised-julian-calendar-ukraine-news-50342167.html|title=Orthodox Church of Ukraine finally adopts new calendar|website=english.nv.ua|access-date=2023-07-31}}</ref><ref>{{cite web|url=https://ru.interfax.com.ua/news/general/925404.html|title=Поместный собор ПЦУ подтвердил переход на новоюлианский календарь 156 голосами из 161|website=interfax.com.ua|date=2023-07-27|publisher=Интерфакс-Украина|access-date=2023-07-29}}</ref>

28 чэрвеня 2023 года [[Прэзідэнт Украіны]] [[Уладзімір Аляксандравіч Зяленскі|Уладзімір Зяленскі]] ўнёс у [[Вярхоўная Рада Украіны|Вярхоўную Раду]] законапраект пра адмену святкавання Раства Хрыстова 7 студзеня, і зацвярджэнні даты 25 снежня як адзінага дня святкавання, адлюстроўваючы змены ў календарах [[Праваслаўная Царква Украіны|ПЦУ]] і [[Украінская Грэка-Каталіцкая Царква|УГКЦ]] і змяненне дат [[Дзень абаронцаў Украіны|Дня абаронцаў Украіны]] і [[Дзень украінскай дзяржаўнасці|Дня дзяржаўнасці Украіны]].<ref>{{Cite web|title=Zelensky Introduces Proposed Draft Law to Change Holiday Dates|url=https://www.kyivpost.com/post/18846|access-date=2023-06-29|website=Get the Latest Ukraine News Today - KyivPost|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|date=2023-06-28|title=Zelensky submitted to the Verkhovna Rada a law on changing holiday dates|url=https://babel.ua/en/news/95649-zelensky-submitted-to-the-verkhovna-rada-a-law-on-changing-holiday-dates|access-date=2023-06-29|website=babel.ua|language=en}}</ref> Парламент ухваліў гэты закон 14 ліпеня 2023 года, закон падтрымаў 241 дэпутат.<ref>{{Cite web|lang=be|url=https://www.svaboda.org/a/32503480.html|title=Вярхоўная Рада Ўкраіны перанесьла сьвяткаваньне Раства на 25 сьнежня|first=Радыё|last=Свабода|website=Радыё Свабода|date=2023-07-14|access-date=2023-07-19}}</ref><ref name=":14">{{Cite web|lang=uk|url=https://www.ukrinform.ua/rubric-society/3735727-rada-zminila-dati-troh-svat-rizdva-dna-ukrainskoi-derzavnosti-dna-zahisnikiv-i-zahisnic.html|title=Рада змінила дати трьох свят – Різдва, Дня Української Державності, Дня захисників і захисниць|website=www.ukrinform.ua|date=2023-07-14|access-date=2023-07-19}}</ref> Зяленскі падпісаў закон 28 ліпеня 2023 года.<ref>{{Cite web|lang=en|url=https://apnews.com/article/russia-ukraine-war-christmas-orthodox-church-calendar-b658c9ebecc91a470866c34b1c1847eb|title=Ukraine moves official Christmas Day holiday to Dec. 25, denouncing Russian-imposed traditions|website=AP News|date=2023-07-29|access-date=2023-07-31}}</ref>

Паводле даследавання міжнароднай кампаніі Deloitte у лістападзе 2023 года, пасля [[Рэформа царкоўнага календара ва Украіне|пераходу]] ўкраінскіх хрысціянскіх цэркваў на новы стыль большасць украінцаў (каля 45 %) будуць святкаваць Нараджэнне Хрыстова 25 снежня і толькі 17 % — 7 студзеня, а 32 % плануюць святкаваць двойчы<ref>{{Cite web|language=uk|url=https://www2.deloitte.com/ua/uk/pages/press-room/press-release/2023/holiday-retail-sales-consumer-survey.html|title=Больш данатаў на УСУ, новыя традыцыі і працяг байкоту прадаўцоў, якія да гэтага часу працуюць у Расіі - даследаванне «Делойт» аб навагоднім шопінг украінцаў|website=«Делойт» в Україні|access-date=2023-12-13}}</ref><ref>{{Cite web|language=uk|url=https://religionpravda.com.ua/?p=90196|title=Пераважная большасць украінцаў будзе святкаваць Нараджэнне Хрыстова 25 снежня - апытанне|website=Релігійна правда|date=2023-12-08|access-date=2023-12-13}}</ref>.

Паводле апытання Міжнароднага рэспубліканскага інстытута, у лютым 2024 года 53 % украінцаў святкавалі Каляды 25 снежня. Каляды 7 студзеня ў 2024 годзе святкавалі 11 %, а двойчы — 17 %. Сярод тых, хто святкаваў Каляды 25 снежня пераважалі грэка-каталікі (93 %), а на другім месцы — вернікі Праваслаўнай царквы Украіны (58 %). Каляды 25 снежня адзначалі таксама атэісты (33 %) і тыя, хто не належыць ні да адной рэлігіі (38 %). Найменш распаўсюджанай дата была сярод вернікаў УПЦ (МП) (24 %).<ref name=":32">{{Cite web|lang=uk|url=https://life.pravda.com.ua/society/ponad-50-ukrajinciv-cogorich-svyatkuvali-rizdvo-25-grudnya-opituvannya-i-zmini-300876/|title=Уже понад 50%: в Україні все більше людей святкують Різдво 25 грудня|website=Українська правда. Життя|access-date=2024-05-08}}</ref>

== Святы Вечар ==
[[Файл:Hnizdovsky_Rizdvo1.gif|міні|Украінскі юлькорт Якава Гніздоўскага]]
[[Першая Куцця|Святы вечар]] ва [[Украінцы|Украіне]] '''''Святы Вечар''''' ({{lang-uk|Святий вечір}}) або '''''Святвечар''''' ({{lang-uk|Святвечір}}) мае шмат звычаяў і абрадаў, большасць з якіх яшчэ да ўвядзення хрысціянства ва Украіне. Традыцыямі з’яўляюцца ўпрыгожванне хаты і абедзеннага стала адмысловымі атрыбутамі (сімвалічным снапом пшаніцы — {{нп5|Дзідух|дзідухам|uk|Дідух}}, [[Часнок|часнаком]], сенам і інш.), спевам [[Першая Каляда|калядак]] і іншага. Кожны абрад мае свой сэнс і прызначэнне, напрыклад, некалькі пучкоў сена на вышываным абрусе як напамін пра [[Віфлеем]]скія яслі. Адным з вядомых звычаяў ночы з’яўляецца спецыяльная вячэра, якая называецца {{нп5|Вігілія з дванаццаці страў|Святая Вячэра|en|Twelve-dish Christmas Eve supper}}.<ref>{{Cite book|last=Inc|first=World Book|url=https://books.google.com/books?id=Nks04JbYUSgC&dq=sviata+vecheria&pg=PA33|title=Christmas in Ukraine|date=1997|publisher=World Book .com|isbn=978-0-7166-0897-4|language=en}}</ref>

[[Украінцы]] пасцяцца на Святы вечар; толькі калі на вячэрнім небе з’явіцца першая зорка, можна пачынаць вячэру. Сям’я збіраецца на абед, які звычайна ўключае 12 страў (колькасць можа вар’іравацца ад 7-17). Гэтыя {{нп5|Вігілія з дванаццаці страў|дванаццаць страў|en|Twelve-dish Christmas Eve supper}} традыцыйна веганскія, а таксама рыба, і не змяшчаюць мяса, малака або яек.<ref>{{cite web|title=Christmas in Ukraine|url=https://www.whychristmas.com/cultures/ukraine.shtml|website=Why Christmas|access-date=14 December 2020}}</ref> Хаця стравы, якія падаюцца, могуць адрознівацца як у розных рэгіёнах, так і ў розных сем’ях, дзве абавязковыя стравы — [[Кампот|узвар]] і [[куцця]], якія этнограф {{нп5|Федзір Кіндратовіч Воўк|Федзір Воўк|uk|Вовк Федір Кіндратович}} лічыць рэшткамі старажытных рытуалаў, што сягаюць каранямі ў эпоху неаліту.<ref>{{cite web|title=Traditional Recipe of Ukrainian Kutia|url=https://etnocook.com/kutia/|website=Ethnocook|access-date=27 November 2022}}</ref> [[Куцця]] (страва з збожжа, [[мёд]]у і маку) традыцыйна падаецца першай за трапезай, пасля таго, як галава дамачадца выносіць яе на мароз. Лыжку падкідваюць пад столь, а колькасць прыліплых макавых зярнят прадвесціць ураджайнасць палёў і жывёлы ў наступным годзе.<ref>[http://www.infoukes.com/culture/traditions/christmas/sviat_vechir.html Sviat Vechir<!-- Bot generated title -->]</ref> У іншы час года яго падаюць рэдка. Узвар — гэта напой, прыгатаваны з вараных сушаных садавіны і ягад. Яе можна змяшаць з куццёй або падаць асобна ў канцы трапезы. Порцыі абедзвюх страў таксама адстаўляюцца на ноч на [[Покуць|покуці]], у куце хаты з абразамі, для продкаў.

== Галерэя ==
<gallery>
File:Christmas Stamp of Ukraine 2006 2.jpg|Калядная марка 2006 г. са [[Дзень святога Мікалая|Святым Мікалаем]] і дзецьмі.
File:Shepherds Bow - Google Art Project.jpg|Рэлігійная карціна, якая паказвае Пакланенне пастухоў.
File:Парад вуличних вертепів у Львові, початок 2010-х.jpg|Калядаванне ў [[Львоў|Львове]].
File:Holy Eve cooking. Kutia.jpg|[[Куцця]].
File:Шопка перед львівською ратушою.jpg|[[Шопка]].
File:Diduch-Lviv.jpg|Дзідух у Львове.
</gallery>

== Калядкі ==
У канцы Святой Вечары ў сям’і часта спяваюць калядкі. У многіх грамадах старажытную ўкраінскую традыцыю калядавання працягваюць групы маладых людзей і сяброў арганізацый і цэркваў, якія ходзяць па дамах і збіраюць ахвяраванні. Вядомы калядкі «{{нп5|Новая радасць стала|Новая радасць стала|uk|Нова радість стала}}»,<ref name="BLiturgy">{{cite web|title=Boh predvičnyj|url=http://mci.archpitt.org/legacy/songs/Slavonic/Boh_predvicnyj.html|website=Metropolitan Cantor Institute|publisher=Byzantine Catholic|ref=Archeparchy of Pittsburgh|access-date=26 снежня 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20160304235614/http://mci.archpitt.org/legacy/songs/Slavonic/Boh_predvicnyj.html|archive-date=4 сакавіка 2016|url-status=dead}}</ref> «{{нп5|Бог прадвечны народіўся|Бог прадвечны народіўся|uk|Бог предвічний народився}}»,<ref name="BLiturgy" /> «{{нп5|Добры вечар табе, пане гаспадар|Добры вечар табе, пане гаспадар|uk|Добрий вечір тобі, пане господарю}}», «{{нп5|У Віфлееме ныне навіна|У Віфлееме ныне навіна|uk|Во Вифлеємі нині новина}}», «{{нп5|Неба і зямля ныне торжествуюць|Неба і зямля ныне торжествуюць|uk|Небо і земля нині торжествують}}», «{{нп5|Бог ся раджае|Бог ся раджае|uk|Бог ся рождає}}» г.д.

== Дзідух ==

У вёсках (земляробчых абшчынах) галава гаспадаркі ўносіць сноп збожжа пад назвай «{{нп5|Дзідух|дзідух|uk|Дідух}}» (яго яшчэ называюць: дзед, [[Першая Каляда|каляда]], калядоўшчык, сноп, кароль''<ref name="горошко">Леся Горошко, науковий співробітник Інституту народознавства НАН України у статті Юлії Курій, [[Експрес (газета)|газета «Експрес»]]: [http://expres.ua/main/2013/12/30/99565-yalynka-vzhe-nemodno Ялинка&nbsp;— це вже немодно!] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140101132603/http://expres.ua/main/2013/12/30/99565-yalynka-vzhe-nemodno|date=1 січня 2014}}.&nbsp;— 30.12.2013 18:00</ref>''), які ўвасабляе значэнне старажытных і багатых ураджаяў пшаніцы Украіны, жыццёвы кадр стагоддзяў. Даслоўна «дзідух» азначае «дух дзеда», таму ён сімвалізуе продкаў роду. Ва ўкраінскіх гарадскіх хатах можна набыць дыдух, які часта складаецца з трох лапак, зробленых з плеценага збожжа і сухіх траў і кветак.{{fact|date=April 2022}}

== Шопка (Калядная батлейка) ==
[[Шопка]] ([[вяртэп]]) — традыцыйная пераносная [[батлейка]], якая ўвасабляла рэлігійныя сюжэты фігурамі-лялькамі.{{fact|date=April 2022}}

== Гл. таксама ==
* [[Стары Новы год]]
* [[Нараджэнне Хрыстова ў Беларусі]]
* {{нп5|Спіс украінскіх калядак і шчадровак|Спіс украінскіх калядак і шчадровак|uk|Список українських колядок і щедрівок}}
** {{нп5|Калядкі|Калядкі|uk|Колядки}}
** {{нп5|Шчадроўкі|Шчадроўкі|uk|Щедрівки}}
** {{нп5|Пасяванне|Пасяванне|uk|Посівання}}
* {{нп5|Нараджэнне Хрыстова ў Польшчы|Нараджэнне Хрыстова ў Польшчы|en|Christmas in Poland}}
* [[Вялікдзень ва Украіне]]

{{зноскі}}

== Літаратура ==
* [https://web.archive.org/web/20191114234235/https://sovabooks.com.au/free-recipe-kutia-star-of-the-ukrainian-christmas-supper/ Kutia'', Star of the Ukrainian Christmas Eve Supper'']
* Kylymnyk, Stepan, 1955—1969; ''Ukrainskyi Rik u Narodnykh Zvychayakh v Narodnomu Osvitlenni'' ['''Ukrainian Year in Folk Customs from Historical Perspective'''], Winnipeg, Toronto
* Tracz, Orysia 2015, [http://www.ukrweekly.com/uwwp/ukrainian-christmas-traditions-subject-of-new-book-by-orysia-tracz/ ''First Star I See Tonight''] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20221116043411/http://www.ukrweekly.com/uwwp/ukrainian-christmas-traditions-subject-of-new-book-by-orysia-tracz/ |date=16 лістапада 2022 }}, Mazepa Publications Zhuravli, Winnipeg
* [http://www.ukrainiandirectory.org/P_Culture/CultXmasFood.htm ''Ukrainian Christmas Traditions''] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20221129200701/http://www.ukrainiandirectory.org/P_Culture/CultXmasFood.htm |date=29 лістапада 2022 }}, '''Ukrainian International Directory'''
* Voropai, Oleksa 1958, ''Zvychai Nashoho Narodu'' ['''Customs of Our People'''], Ukrainske Vydavnytstvo, Munich
* Yakovenko, Svitlana 2016, [https://web.archive.org/web/20170103204019/http://sovabooks.com.au/tradition-on-a-plate-ukrainian-christmas-eve-supper/ ''Ukrainian Christmas Eve Supper: Traditional village recipes for Sviata Vecheria''], Sova Books, Sydney

[[Катэгорыя:Нараджэнне Хрыстова ва Украіне| ]]
[[Катэгорыя:Традыцыі Украіны]]
[[Катэгорыя:Святы Украіны]]
[[Катэгорыя:Хрысціянства ва Украіне]]