Прагляд зыходнага тэксту старонкі Паазер’е (этнаграфічны рэгіён Беларусі)

[[Файл:Рэгіёны_Беларусі.svg|thumb|300пкс|Рэгіёны Беларусі (XIX-пач. XX ст.):<br/>
{{легенда|#e6d4d5|[[Панямонне]]}}
{{легенда|#d1e0d7|Паазер'е}}
{{легенда|#f1ddcc|[[Беларускае Падняпроўе|Падняпроўе]]}}
{{легенда|#e0d4de|[[Заходняе Палессе]]}}
{{легенда|#f1e3c9|[[Усходняе Палессе]]}}
{{легенда|#dfe0c5|[[Цэнтральная Беларусь]]}}
]]
{{значэнні}}
[[Файл:1999. Stamp of Belarus 0324.jpg|thumb|Паазер'е, паштовая марка Беларусі]]
'''Паазе́р'е''', ці '''Падзві́нне''' — гісторыка-этнаграфічны рэгіён [[Беларусь|Беларусі]]. Займае большую частку [[Віцебская вобласць|Віцебскай вобласці]].
На паўднёвым усходзе па [[дняпро]]ўска-[[Заходняя Дзвіна|дзвінскім]] водападзеле мяжуе з [[Беларускае Падняпроўе|Падняпроўем]], на поўдні і паўднёвым захадзе па ўмоўнай лініі на поўнач ад [[Барысаў|Барысава]] і [[Лагойск]]а праз [[Паставы]] — з [[Цэнтральная Беларусь|Цэнтральнай Беларуссю]] і [[Панямонне]]м.

Як гісторыка-этнаграфічны рэгіён адпавядае асноўнаму масіву старажытнай [[Полацкае княства|Полацкай зямлі]] (полацкія [[крывічы]]).

Мясцовыя гаворкі Паазер'я складаюць групу паўночна-ўсходняга дыялекту [[Беларуская мова|беларускай мовы]].

== Гісторыя ==
Этнічная гісторыя Падзвіння налічвае больш за тысячу гадоў. На пачатку [[Бронзавы век на Беларусі|бронзавага веку]] (на мяжы III—II тыс. да н.э.) тэрыторыю Падзвіння засяляюць [[індаеўрапейцы]]. Адбываецца этнакультурнае ўзаемадзеянне з протабалцкім насельніцтвам, а таксама з [[Фіна-ўгорскія народы|фіна-уграмі]]. Паводле дадзеных археолагаў, у прыватнасці [[Георгій Васілевіч Штыхаў|Г.В. Штыхава]], ў V—XI стст. у рэгіёне адбываецца міграцыя [[Славяне|славян]] і іх рассяленне сярод [[Балты|балцкага]] і фіна-ўгорскага насельніцтва<ref>Этнокультурные процессы Белорусского Подвинья (Витебщины) в прошлом и настоящем / А. Вл. Гурко [и др.]; науч. ред. А. Викт. Гурко ; Нац. акад. наук Беларуси, Центр исслед. белорус. культуры, языка и лит., Ин-т этнографии и фольклора имени Кондрата Крапивы. — Минск : Беларуская навука, 2017. С.3</ref>.

У складзе [[Кіеўская Русь|Кіеўскай Русі]] [[Полацкае княства|Полацкая зямля]] была найбольш самастойнай з уласцівымі ёй векавымі традыцыямі грамадска-палітычнага ладу і арыгінальнай культурай. У XI ст. тут было каля 10 буйных удзельна-валасных і эканамічных цэнтраў ([[Полацк]], [[Віцебск]], [[Друцк]], [[Лукомль]], [[Браслаў]] і іншыя; гл. [[Полацкае княства]]).

Для Падзвіння разам з часткай Падняпроўя на працягу [[сярэдневякоўе|сярэдневякоўя]] і да 2-й палавіны XIX ст. захавалася этнаграфічная назва [[Белая Русь]], якая паступова пашырылася на ўсю сучасную тэрыторыю [[Беларусь|Беларусі]].

З утварэннем [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] (1569) пашырылася [[каталіцтва]], павялічыліся землеўладанні езуітаў.

Ратуючыся ад рэлігійных ганенняў і сацыяльнага ўціску, сюды перасялілася частка рускіх [[стараверы|старавераў]].

У выніку [[Лівонская вайна|Лівонскай вайны 1558—83]], [[Вайна Расіі з Рэччу Паспалітай (1654—1667)|вайны Расіі з Рэччу Паспалітай 1654—67]], [[Паўночная вайна (1700—1721)|Паўночнай вайны 1700—21]] мясцовая эканоміка і культура панеслі вялікія страты, адбыліся істотныя змены ў геаграфічным размяшчэнні і этнасацыяльнай структуры насельніцтва, якое скарацілася ў некалькі разоў.

У выніку [[падзелы Рэчы Паспалітай|падзелаў Рэчы Паспалітай]] (1772 і 1793) Падзвінне было далучана да [[Расійская імперыя|Расіі]] і ўваходзіла ў склад [[Полацкая губерня|Полацкай]], з 1796 г. — [[Беларуская губерня|Беларускай]], з 1802 г. — [[Віцебская губерня|Віцебскай губерні]]; заходняя частка ўваходзіла ў [[Віленская губерня|Віленскую губерню]].

Пасля 1917 г. і ўтварэння [[БССР]] усходняе Падзвінне аказалася ў складзе БССР; заходняя (левабярэжная) частка Падзвіння была [[Уз’яднанне Заходняй Беларусі з БССР|ўз'яднана з БССР]] у 1939 г.

== Гаспадарчыя заняткі ==
Традыцыйна-бытавая культура складвалася на працягу стагоддзяў, адлюстроўваючы як агульнабеларускія рысы, так і спецыфіку мясцовых гістарычных і прыродных умоў.
Народная вытворчая практыка выпрацавала свой гадавы каляндар, своеасаблівыя спосабы апрацоўкі глебы, догляду пасеваў, уборкі Ураджаю і іншае з улікам мясцовых прыродных умоў.
Палі апрацоўвалі з дапамогай мясцовага варыянта сахі з перакладной паліцай, архаічнай бараны-сукаваткі (смыка); на сугліністых глебах выкарыстоўвалі круглую калоду з зубамі, матыку ці чакуху для здрабнення камякоў.
Выбраны на палях лён вымочвалі на дне вадаёмаў, а потым апрацоўвалі на тыповых для Паазер'я 2-рэбравых нахільных мялках.

Сакавітыя лугі і выпасы спрыялі развіццю жывёлагадоўлі.
Асноўнай і найчасцей адзінай рабочай жывёлай у сялянскай гаспадарцы быў конь.
З канца XIX ст. жывёлагадоўля мела выразны мяса-малочны кірунак (вядомы цэнтр маслабойнай вытворчасці ў [[Віленская губерня|Віленскай губерні]] — [[Дзісенскі павет (Расійская імперыя)|Дзісенскі павет]]).

З развіццём капіталістычных адносін пашырыліся лясныя і адыходныя промыслы — нарыхтоўка лесу, выраб брусоў, абадоў, бандарнай клёпкі і вываз іх у прыбалтыйскія парты.
Мноства сялян ішло на будаўнічыя і земляныя работы: мясцовых каменячосаў (жарнаклёваў), муляраў, цесляроў можна было сустрэць у адыходзе ў губернях [[Расія|Расіі]].

== Паселішчы ==
Найбольш густа населеным здаўна было левабярэжжа [[Заходняя Дзвіна|Заходняй Дзвіны]]. На Паазер'і пераважалі маладворныя сельскія пасяленні (3—5 сядзіб), раскіданыя сярод лясных пагоркаў паблізу рэк і азёр, у баку ад вялікіх дарог.
Наяўнасць блізка ад вёсак і хутароў выгану і свабодных зямель, суседства з вадаёмам і лесам надавала пасяленцам азёрнага краю патрыярхальна-экзатычныя рысы.
Невялікія вёскі, [[хутар]]ы і асобныя двары звязвалі вузкія прасёлкі і сцяжынкі; сельскія дарогі вызначаліся слабай набітасцю грунту і невыразнымі абрысамі. Зімою ўзнікалі часовыя дарогі, т.зв. зімнікі.

Найбольш пашыраны тып сядзібнай забудовы — вянковы. Побач з размяшчэннем пабудоў па перыметры двара сустракалася і кампактная забудова, калі гаспадарчыя памяшканні цесна прымыкалі да жылля, утвараючы адзіны жыллёва-бытавы комплекс з крытым дваром (вядомы толькі ў рэгіёне).
На адлегласці 50—60 м у глыбіні сядзібы будавалі [[гумно]] і [[лазня|лазню]].
Гумно ў мясцовым вызначэнні — комплекс гаспадарчых пабудоў з уласна гумном ([[ток, сельская гаспадарка|ток]], такаўня), сушылкай ([[асець]], [[ёўня]]), [[пуня]]й для саломы і сена, [[азярод]]амі.
На адкрытай мясцовасці нярэдка ставілі невялікі млын-[[вятрак]], што задавальняў патрэбы сялянскай гаспадаркі.

Тыповая планіроўка жылля: [[хата]] + [[сенцы]] + [[стопка]] ([[варыўня]]). [[Зруб]] хаты рабілі з круглых бярвён [[хвоя|хвоі]] ці [[елка|елкі]], звязаных паміж сабой у просты вугал «з астаткам» («у чашку»).
[[Страха|Стрэхі]] звычайна 2-схільныя закотам, з 2-й палавіны 19 ст. — каркасныя («на кроквах»); крылі іх саломай «пад колас», радзей — дранкай.

== Адзенне ==
Для традыцыйнага адзення жыхароў уласцівы прамы, свабодны крой. Найбольш пашыраныя колеры адзення белы і светла-шэры.
З верхняга адзення апрача агульнабеларускіх [[Світка|світ]] і [[кажух]]оў у шырокім ужытку быў палатняны [[насоў, вопратка|насоў]], які насілі ў любое надвор'е.

Паясное жаночае адзенне вызначалася значнай тыпалагічнай разнастайнасцю: льняныя спадніцы, разнаколерныя набіванкі, саяны, андаракі, узорныя дрыліхі (гл. [[Лепельскі строй]]).
Ва ўзорнай тэхніцы ўпрыгожвання пераважалі вышыўка і [[набіванка]], якія ў жаночым адзенні (сарочках, фартухах) гарманічна
спалучаліся з карункамі і мярэжкай.
У вышыўцы дамінаваў чырвоны колер, у набіванцы — сіні ці блакітны.

== Кераміка ==
Кераміка вызначалася масіўнасцю формы (да апошняга часу тут захаваўся налеп) і грунтоўнасцю апрацоўкі.

== Вусная творчасць ==
Рэгіянальнай асаблівасцю вызначаюцца мясцовая вусна-паэтычная творчасць і традыцыйная абраднасць. Побач з агульнабеларускімі каляндарна-земляробчымі і сямейна-абрадавымі песнямі пашыраны тыя жанры, якія ў іншых рэгіёнах маюць абмежаваны арэал або зусім невядомы, — валачобныя, масленічныя, [[Талочныя песні|талочныя]], ільнаробчыя, ярынныя песні.
Для песеннага фальклору Паазер’я ўласціва сольнае (манадыйнае) выкананне: мелодыя песень роўная, з плаўнымі пераходамі, напевы нетаропкія і свабодныя.

== Культура беларускай дуды ==
[[Файл:Dudar biełaruski.jpg|міні|Беларускі дудар з Дзісенскага павета.]]
З Паазер’ем звязаная культура [[Беларуская дуда|беларускай дуды]]. Па шматлікіх этнаграфічных і літаратурных звестках, дуда — найбольш пашыраны інструмент паўночнай часткі Беларусі, звязаны з Наддзвіннем. Месцы асаблівага пашырэння — Глыбоцкі край, Полаччына, Ушаччына, Лепельшчына, Гарадоччына і Барысаўшчына. Дуда сустракаецца ў іншых этнаграфічных рэгіёнах Беларусі, але не ў такой колькасці, як на Паазер’і. З гэтага рэгіёну паходзіць большая частка захаваных дуд, фотаздымкаў дудароў, а таксама этнаграфічных, гістарычных, літаратурных і сучасных запісаў пра бытаванне дуды.

{{зноскі}}
== Літаратура ==
* Паазер'е (Падзвінне) // {{Крыніцы/БелЭн|11к}} С. 460—461.


== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}

{{Гісторыка-этнаграфічныя рэгіёны Беларусі}}

[[Катэгорыя:Паазер’е]]
[[Катэгорыя:Басейн Заходняй Дзвіны]]