Перайсці да зместу

Рэфлекс

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі

Рэфлекс (ад лац.: reflexus — адлюстраванне) — рэакцыя арганізма ў адказ на раздражненне са знешняга або ўнутранага асяроддзя, якая ажыццяўляецца нервовай сістэмай.

Рэфлекторная дуга

[правіць | правіць зыходнік]
Схема каленнага рэфлекса

Структурнай асновай рэфлексу з'яўляецца ўтвораная нейронамі рэфлекторная дуга, або шлях, па якім нервовыя імпульсы ідуць ад рэцэптара да рабочага органа.

У рэфлекторнай дузе прынята адрозніваць пяць аддзелаў (частак): 1) рэцэптары, 2) адчувальны шлях, 3) нервовы цэнтр (участак ЦНС), 4) рухальны шлях, 5) рабочы орган.

У самую простую двухнейронную рэфлекторную дугу ўваходзяць адчувальны і рухальны нейроны.

Любы рэфлекс пачынаецца з раздражнення рэцэптараў — спецыяльных адчувальных утварэнняў. Яны прыстасаваны да ўспрыняцця энергіі раздражняльніка і яе пераўтварэння ў нервовыя імпульсы. Рэцэптарам можа быць як нервовы канец — дэндрыт, так і ўся спецыялізаваная клетка (напрыклад, святлоадчувальныя клеткі вока). Ад рэцэптара па валакне нервовы імпульс дастаўляецца да цела адчувальнага нейрона. Яно знаходзіцца ў спіннамазгавым нервовым вузле па-за межамі цэнтральнай нервовай сістэмы (ЦНС). Пасля гэтага па аксоне ад цела адчувальнай клеткі ўзбуджэнне трапляе ў ЦНС, дзе праз сінапс перадаецца на рухальны нейрон. Ад рухальнага нейрона яно накіроўваецца да рабочага органа і змяняе яго дзейнасць. У рабочым органе рэфлекторная дуга заканчваецца.

Прыкладам самага простага рухальнага рэфлексу з'яўляецца каленны рэфлекс. Ён праяўляецца ў хуткім пад'ёме нагі пасля рэзкага ўдару малаточкам па сухажыллі ніжэй каленнай рэпкі.

Для ажыццяўлення рэфлексу неабходна анатамічная і функцыянальная цэласнасць усіх частак рэфлекторнай дугі. Большасць рэакцый арганізма ў адказ ажыццяўляецца пры ўдзеле значнай колькасці нейронаў. Звычайна паміж адчувальным і рухальным маюцца ўставачныя нейроны. Яны пераключаюць узбуджэнне з адчувальнага на рухальны нейрон і перадаюць яго ў вышэй- або ніжэйляжачыя аддзелы спіннога мозга. Такім чынам, структурную аснову рэфлекторных дуг складаюць нейронныя ланцугі з адчувальных, уставачных і рухальных нейронаў.

Безумоўныя і ўмоўныя рэфлексы

[правіць | правіць зыходнік]

Безумоўныя рэфлексы — адносна пастаянныя, прыроджаныя рэакцыі арганізма на ўздзеянні знешняга свету, якія ажыццяўляюцца з дапамогай нервовай сістэмы. Гэта відавыя, стэрэатыпныя рэакцыі арганізма на дзеянне розных раздражняльнікаў. Яны адыгрываюць важную ролю ў паводзінах, забяспечваюць падтрыманне ўмоў для нармальнай жыццядзейнасці, а таксама ляжаць у аснове міжвольных рухаў. Да іх адносяцца харчовыя (жаванне, смактанне, глытанне, аддзяленне сліны, страўнікавага соку і інш.), абарончыя (адхопліванне рукі ад гарачага прадмета, кашаль, чханне і інш.), палавыя (якія забяспечваюць размнажэнне) і некаторыя іншыя рэфлексы.

У працэсе індывідуальнага развіцця на аснове безумоўных рэфлексаў фарміруюцца новыя, больш складаныя прыстасавальныя паводзінскія рэакцыі — умоўныя рэфлексы. Як вынікае з назвы, для іх утварэння патрабуюцца пэўныя ўмовы.

  • Машчанка М. Біялогія: вучэб. дапам. для 9-га кл. устаноў агульн. сярэдн. адукацыі з бел. мовай навучання / М.В.Машчанка, А.Л.Барысаў; пер. з рус. мовы В.У.Клімко. — 3-е выд. — Мн.: Нар. асвета, 2011. ISBN 978-985-03-1531-1.