Прагляд зыходнага тэксту старонкі Сегед

{{НП
 |статус                  = Горад
 |беларуская назва        = Сегед
 |арыгінальная назва   = Szeged
 |краіна                  = Венгрыя
 |герб                    = HUN Szeged Címer.svg
 |сцяг                    = 
 |шырыня герба            = 
 |шырыня сцяга            = 
 |выява                   = Szeged-varoshaza-01.jpg
 |подпіс                 = Ратуша
   |lat_deg = 46|lat_min = 15|lat_sec = 00
   |lon_deg = 20|lon_min = 10|lon_sec = 00
  |CoordAddon             = type:city(163173)_region:HU
  |CoordScale             = 
 |Яндэкскарта             = 
 |памер карты краіны     = 250
 |памер карты рэгіёна    = 
 |памер карты раёна     = 
 |від рэгіёна             = Медзье
 |рэгіён                  = Чанград
 |рэгіён у табліцы        = 
 |від раёна              = 
 |раён                   = 
 |раён у табліцы         = 
 |унутранае дзяленне      = 
 |від главы               = 
 |глава                   = 
 |дата заснавання          = 
 |першае згадванне       = 1183
 |ранейшыя імёны           = 
 |статус з                = 
 |плошча                 = 281
 |від вышыні              = 
 |вышыня цэнтра НП        = 75
 |клімат                  = 
 |афіцыйная мова        = 
 |афіцыйная мова-ref    = 
  |насельніцтва              = 161 921
  |год перапісу           = 2014
  |шчыльнасць              = 
  |агламерацыя            = 
  |нацыянальны склад    = 
  |канфесійны склад= 
  |этнахаронім            = 
 |часавы пояс            = +1
 |DST = ёсць
 |тэлефонны код          = (+36)62
 |паштовы індэкс         = 6700
 |аўтамабільны код       = 
 |від ідэнтыфікатара      = 
 |лічбавы ідэнтыфікатар  = 
 |катэгорыя ў Commons     = Szeged
 |сайт                    = http://www.szeged.hu
 |мова сайта              = hu
}}
'''Се́гед'''{{sfn|БелЭн|2002}} ({{lang-hu|Szeged}}) — [[горад]] на поўдні [[Венгрыя|Венгрыі]]. Адміністрацыйны цэнтр медзье [[Чанград]]. Насельніцтва — 161 921 чалавек (2014), Сегед — трэці па насельніцтве горад у краіне пасля [[Будапешт]]а і [[Дэбрэцэн]]а. Размешчаны на абодвух берагах ракі [[Ціса]] на поўдзень ад месца ўпадзення ў яе ракі [[Мурэш|Мараш (Мурэш)]].

== Назва ==
Існуе некалькі версій паходжання сучаснай назвы горада. Па адной з версій назва паходзіць ад састарэлага венгерскага слова szeg, якое азначае «кут», г.зн. знаходзіцца ў месцы павароту рэчышча ракі Ціса. Па іншай версіі, назва паходзіць ад слова sziget, што азначае «востраў» па-венгерску. Некаторыя даследчыкі адзначаюць, што слова szeg азначае «цёмна-русы» (sötétszőkés) — адсылка на колер вады, у месцы, дзе злучаюцца рэкі Ціса і Мараш<ref>[http://www.szegedportal.hu/index.php?pg=101 On etymology] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20071018021019/http://www.szegedportal.hu/index.php?pg=101 |date=18 кастрычніка 2007 }}</ref>.

== Гісторыя ==
У рымскія часы паселішча пры ўпадзенні ракі [[Мурэш|Мараш]] у [[Ціса|Цісу]] было перавалачнай кропкай для гандляроў соллю і золатам. Паступова яно ператварылася ў гандлёвы цэнтр, а ў XI—XV стст. горад з’яўляўся ўмацаваным пунктам [[Венгрыя|Венгрыі]]. Пасля татара-мангольскага нашэсця ([[1241]]) кароль [[Бела IV]] загадаў пабудаваць тут крэпасць і надаў Сегеду правы вольнага горада. У [[XVI]] ст. у Сегедзе налічвалася 7000 жыхароў: ён быў гэтак жа вялікі, як і сама сталіца Буда. У 1542—1685 гг. пад уладай турак. Заваяваўшы Сегед ([[1543]]), яны далі яму статут адмысловага горада пад заступніцтвам султана.

Неўзабаве пасля вызвалення ад турак, што суправаджалася вялікімі стратамі, Сегед зноў здабыў ранейшы дабрабыт. Аднак у [[1710]] г. стаў адным з апорных пунктаў паўстання Ракацы, і яго разбурылі габсбургскія войскі. Праз меней чым два дзесяцігоддзі ([[1728]]) Сегед набыў скандальную вядомасць месца масавага спалення ведзьмаў. Адзін паўвостраў на Цісе так і завецца: «Вядзьмарскі востраў», бо там здзяйсняліся экзекуцыі імем каталіцкай царквы.

=== Разбуральная паводка 1879 г. ===
У [[1879]] годзе паводка разбурыла больш за 5000 дамоў, пакінула без прытулку каля 90 % з 70 тыс. жыхароў. Задуманае аднаўленне на ўзор вялікіх гарадоў атрымалася толькі дзякуючы дапамозе з-за мяжы. Менавіта таму асобныя ўчасткі Вялікага бульварнага кальца названы ў гонар еўрапейскіх сталіц, якія дапамагалі ў аднаўленні Сегеду: Венскі, Лонданскі, Маскоўскі, Парыжскі, Брусельскі, Рымскі праспекты.

== Геаграфія і транспарт ==
Горад размешчаны за 160 км на паўднёвы ўсход ад Будапешта. За 10 км на поўдзень ад горада праходзіць мяжа з [[Сербія]]й, а за 20 км на паўднёвы ўсход — з Румыніяй.

Праз Сегед праходзіць аўтамагістраль [[Будапешт]] — [[Кечкемет]] — Сегед — [[Нові-Сад]] — [[Бялград]] (Е75). Іншыя аўтадарогі вядуць у Бекешчабу і румынскі горад [[Арад (Румынія)|Арад]] (Е68). Чыгуначныя лініі вядуць на [[Кечкемет]] і [[Будапешт]], а таксама ў [[Румынія|Румынію]] і [[Сербія|Сербію]]. Час руху на цягніку да Будапешта — 2 гадзіны 40 хвілін.

Гарадскі транспарт прадстаўлены 42 аўтобуснымі маршрутамі, трыма трамвайнымі і чатырма тралейбуснымі.

Побач з горадам з’яўляецца невялікі аэрапорт, здольны прымаць малыя самалёты.

== Клімат ==
{{Клімат горада
|Горад_род=Сегеда
|Крыніца=[http://www.climate-charts.com/Locations/h/HU12982.php World Climate]
| Сту_сяр=-1.8          | Сту_сяр_апад=29
| Лют_сяр=0.9           | Лют_сяр_апад=25
| Сак_сяр=5.6           | Сак_сяр_апад=29
| Кра_сяр=11.1          | Кра_сяр_апад=41
| Май_сяр=16.2          | Май_сяр_апад=51
| Чэр_сяр=19.2          | Чэр_сяр_апад=72
| Ліп_сяр=20.8          | Ліп_сяр_апад=50
| Жні_сяр=20.2          | Жні_сяр_апад=57
| Вер_сяр=16.5          | Вер_сяр_апад=34
| Кас_сяр=11.0          | Кас_сяр_апад=26
| Ліс_сяр=5.1           | Ліс_сяр_апад=41
| Сне_сяр=0.6           | Сне_сяр_апад=40
| Год_сяр=10.5          | Год_сяр_апад=495
| Сту_сяр_мін=-4.8     | Сту_сяр_макс=1.7
| Лют_сяр_мін=-2.5     | Лют_сяр_макс=5.1
| Сак_сяр_мін=0.9      | Сак_сяр_макс=11.2
| Кра_сяр_мін=5.5      | Кра_сяр_макс=17.1
| Май_сяр_мін=10.3     | Май_сяр_макс=22.3
| Чэр_сяр_мін=13.4     | Чэр_сяр_макс=25.3
| Ліп_сяр_мін=14.4     | Ліп_сяр_макс=27.4
| Жні_сяр_мін=13.9     | Жні_сяр_макс=27.0
| Вер_сяр_мін=10.4     | Вер_сяр_макс=23.4
| Кас_сяр_мін=5.6      | Кас_сяр_макс=17.6
| Ліс_сяр_мін=1.7      | Ліс_сяр_макс=9.5
| Сне_сяр_мін=-2.1     | Сне_сяр_макс=3.8
| Год_сяр_мін=5.6      | Год_сяр_макс=16.0
| Сту_а_макс=      | Сту_а_мін=
| Лют_а_макс=      | Лют_а_мін=
| Сак_а_макс=      | Сак_а_мін=
| Кра_а_макс=      | Кра_а_мін=
| Май_а_макс=      | Май_а_мін=
| Чэр_а_макс=      | Чэр_а_мін=
| Ліп_а_макс=      | Ліп_а_мін=
| Жні_а_макс=      | Жні_а_мін=
| Вер_а_макс=      | Вер_а_мін=
| Кас_а_макс=      | Кас_а_мін=
| Ліс_а_макс=      | Ліс_а_мін=
| Сне_а_макс=      | Сне_а_мін=
| Год_а_макс=      | Год_а_мін=
|}}

== Славутасці ==
* '''Кафедральны сабор горада.''' Вядомы таксама як [[Ватыўныя дары|Ватыўная]] царква ці Храм Зароку (votive — зарок). Пабудаваны на цэнтральнай плошчы горада ў [[1930]] годзе з чырвонай цэглы ў эклектычным стылі. Умяшчальнасць каля 5 тыс. чалавек. Інтэр’ер выкананы ў раскошнай манеры, у храме змантачаны адзін з самых вялікіх у краіне арганаў.
* '''Біскупскі палац.'''
* '''Вежа Св. Дэметры.''' Размешчана побач з саборам. Першапачаткова ўяўляла сабой званіцу старадаўняй царквы (XIII ст.), разбуранай паводкай. У канцы [[XIX]] ст. перабудаваная і ўмацаваная.
* '''Сербская праваслаўная царква.''' Пабудавана сербскай абшчынай горада ў [[1778]] годзе. Пасля паводкі адноўлена. Галоўная выбітнасць царквы — разьбяны драўляны іканастас у стылі ракако.
* '''Францысканская царква.''' Знаходзіцца ў квартале Альшавараш. Пабудавана ў [[XV]] ст. пры францысканскім кляштары ў гатычным стылі. Адзін з нешматлікіх будынкаў горада, якія перажылі паводку.
* '''Будынак ратушы.''' Стаіць на плошчы Іштвана Сечані. Пабудаваны ў [[1883]] годзе ў стылі мадэрн. Перад уваходам — два фантаны, якія сімвалізуюць стваральную і разбуральную моц [[Ціса|Цісы]].
* '''Будынак Нацыянальнага тэатра.''' Размешчаны непадалёк ад плошчы Сечані. Пабудаваны ў [[1883]] годзе.
* '''[[Сегедскі ўніверсітэт]].'''
* '''Сінагога.''' Пабудавана ў стылі арт-нуво ў [[1903]] годзе. Падобна Эдзену Лехнеру ў Будапешце, дойлід Ліпот Баўмхорн ужыў тут элементы розных стылявых накірункаў. У першую чаргу гэта маўрытанскія матывы, але да іх дададзены запазычанні з раманскага стылю, готыкі і [[барока]]. Яшчэ больш па-майстэрску выкананым паўстае інтэр’ер сінагогі, разлічанай на 1340 вернікаў. Велізарны, багата дэкарыраваны шкляны купал малюе небасхіл.
* '''Палац Рэёк.'''''(Palais Reök)'' Гэта шэдэўр у стылі мадэрн быў пабудаваны ў [[1907]] г. сегедскім дойлідам Эдзе Мадзьярам па замове інжынера Івана Рэёка. Будынак відавочна нагадвае творы [[Антоніа Гаўдзі]]: велізарны дом-торт, паліты каляровай глазурай.

== Насельніцтва ==
{{Wikidata/Population}}

== Адукацыя ==
[[Выява:Hungary szeged university 3.jpg|thumb|200px|left|[[Сегедскі ўніверсітэт]]]]
[[Выява:Szeged-dom-ter.jpg|thumb|200px|Цэнтральная плошча]]
У Сегедзе 62 дзіцячыя садкі, 32 пачатковыя школы, 18 сярэдніх школ і ўніверсітэт, заснаваны шляхам аб’яднання ранейшых устаноў вышэйшай адукацыі. Дзве самыя выбітныя школы (''Ságvári Endre Gyakorló Gimnázium'' і ''Radnóti Miklós Kísérleti Gimnázium'') знаходзяцца ў шэрагу пятнаццаці лепшых школ Венгрыі. Сегед з’яўляецца цэнтрам вышэйшай адукацыі ў паўднёвай Венгрыі. У горадзе навучаюцца тысячы студэнтаў, большая частка якіх з’яўляецца замежнікамі. Цэнтр біялагічных даследаванняў [[Венгерская акадэмія навук|Венгерскай акадэміі навук]], які быў пабудаваны пры матэрыяльнай падтрымцы [[ЮНЕСКА]], з’яўляецца значнай крыніцай перспектыўных даследаванняў. ВУчоныя з гэтай лабараторыі былі першымі, хто вынайшаў штучны наследаваны матэрыял у 2000 годзе. Будынак цэнтра служыў месцам для правядзення шматлікіх навуковых канферэнцый і пагэтуль працягвае даваць значны ўклад у сусветную навуку. [[Сегедскі ўніверсітэт]] быў абраны лепшым універсітэтам краіны на галасаванні [http://ed.sjtu.edu.cn/ranking.htm Academic Ranking of World Universities — 2005] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20051204102159/http://ed.sjtu.edu.cn/ranking.htm |date=4 снежня 2005 }} і адным з лепшых 100 ўніверсітэтаў Еўропы.

== Цікавыя факты ==
* у [[1937]] годзе венгерскі біяхімік [[Альберт Сент-Дзьёрдзы]] (1893—1986) атрымаў [[Нобелеўская прэмія па фізіялогіі і медыцыне|Нобелеўскую прэмію па фізіялогіі і медыцыне]] за даследаванне працэсаў біялагічнага акіслення і вылучэння ў крышталічным выглядзе вітаміну С. Цікава, што крышталічны вітамін С вучоны атрымаў ва ўніверсітэцкай лабараторыі Сегеда з чырвонага перцу, які здаўна і ў велізарнай колькасці вырошчваецца непадалёк ад горада.
* Сегед славіцца сваёй каўбасой — Pick-szalámi. Менавіта тут 200 гадоў таму мясцовыя кулінары прыдумалі адмысловую вэнджаную каўбасу з дадаткам папрыкі і чорнага перцу. Каб пахваліцца майстэрствам, лепшыя кулінары горада кожную восень удзельнічаюць у так званым «каўбасным» фестывалі.

== Гарады-пабрацімы ==
{{Wikidata/SisterCities}}

== Крыніцы ==
{{reflist}}

== Літаратура ==
* {{Крыніцы/БелЭн|14|Сегед||292}}
* {{крыніцы/БСГН|Се́гед|575}}
* {{ВСЭ3|Се́гед|23|161}}

== Спасылкі ==

{{Адміністрацыйныя цэнтры Венгрыі}}
{{Бібліяінфармацыя}}

[[Катэгорыя:Гарады Венгрыі]]
[[Катэгорыя:Сегед| ]]