Прагляд зыходнага тэксту старонкі Стары горад (Вільнюс)

{{Іншыя значэнні|Стары горад}}
{{Аб'ект Сусветнай спадчыны
|BelName     = Гістарычны цэнтр Вільнюса 
|Name        = Vilnius Historic Center
|Image       =
|imagecaption= 
|State Party = {{LTU}}
|Type = Культурны
|Criteria = ii, iv
|ID = 541
|Link = http://whc.unesco.org/en/list/541
|Region = Еўропа і Паўночная Амерыка
|Coordinates =
|Year = 1994
|Session = 18-я
|Extension =
|Danger = 
  |lat_dir = N |lat_deg = 54 |lat_min = 41 |lat_sec = 
  |lon_dir = E |lon_deg = 25 |lon_min = 17 |lon_sec = 
  |region     = LT
  |CoordAddon = type:city_region:LT
}}
[[Выява:Vilniaus senamiestis.png|thumb|''[[Староства|Сянюнія]] Сянаміесціс'']]
'''Ста́ры го́рад''' ({{lang-lt|Vilniaus Senamiestis}}, {{lang-pl|Stare Miasto w Wilnie}}) — раён [[Вільнюс]]а, найстарэйшая частка горада на левым беразе ракі Нярыс (''[[Вілія]]'', {{lang-lt|Neris}}) на поўдзень ад [[Замкавая гара, Вільнюс|Замкавай гары]] з [[вежа Гедзіміна|вежай Гедзіміна]] і захаванай [[Кафедральная плошча (Вільнюс)|Кафедральнай плошчы]] з [[Кафедральны сабор Св. Станіслава|Кафедральным саборам]].

Адзін з найбуйнейшых ва [[Усходняя Еўропа|Усходняй Еўропе]] ўрбаністычных комплексаў, якія фармаваліся пачынаючы са [[Сярэднявечча]]. Займае плошчу 3,59 км². Ахоплівае 74 квартала з 70 вуліцамі і завулкамі, 1 487 будынкамі з агульнай плошчай памяшканняў 1 497 000 м².
[[Файл:Vilnius 1576.jpg|thumb|220px|left|Вільня. «[[Атлас Гарадоў Зямнога Свету]]» ({{langi|la|„[[Civitates Orbis Terrarum]]“}}) [[Георг Браўн, географ|Георга Браўна]] і [[Франс Гогенберг|Франса Гогенберга]] ([[1576]])]]
Найстарэйшая частка сталіцы Літвы фарміравалася на працягу стагоддзяў, захоўваючы ў сабе гісторыю горада і розныя культурныя ўплывы. Будынкі і элементы, якія адносяцца да розных архітэктурных стыляў ([[готыка]], [[рэнесанс]], [[барока]], [[класіцызм]], украпіны [[мадэрн]]у), у Старым горадзе суседнічаюць і ўзаемна дапаўняюць адзін аднаго. У Старым горадзе размяшчаюцца каталіцкія, лютэранскія і праваслаўныя [[Храмы Вільнюса|храмы]], [[Музеі Вільнюса|музеі]], навучальныя ўстановы і жылыя дамы, гасцініцы і крамы, будынкі якіх з'яўляюцца помнікамі культуры і архітэктуры.

[[ЮНЕСКА]], прызнаючы ўніверсальную каштоўнасць і арыгінальнасць Старога горада, у [[1994]] годзе ўнесла яго ў Спіс [[Сусветная спадчына|Сусветнай культурнай спадчыны]].

== Апісанне ==
У Старым горадзе размешчаны Замкавая гара з [[вежа Гедзіміна|вежай Гедзіміна]], якая захавалася ад умацаванняў [[Віленскі Верхні замак|Верхняга замка]]. У вежы з [[1960]] года дзейнічае экспазіцыя, прысвечаная гісторыі горада. Наверсе створана аглядная пляцоўка, з якой адкрываецца панарама Старога горада і даліны ракі Віліі.

У падножжа Замкавай гары знаходзіцца [[Кафедральная плошча (Вільнюс)|Кафедральная плошча]] з [[Помнік Гедзіміну (Вільнюс)|помнікам князю Гедзіміну]], [[Кафедральны сабор Святога Станіслава|Кафедральным саборам Святога Станіслава]] і званіцай. Побач з саборам размешчаны [[Палац вялікіх князёў літоўскіх|Палац вялікіх князёў літоўскіх (Палац кіраўнікоў)]], які аднаўляўся з [[2002]] года. [[6 ліпеня]] [[2009]] года пры ўдзеле кіраўнікоў 15 дзяржаў адбылося сімвалічнае адкрыццё адноўленага, але не да канца завершанага палаца. [[6 ліпеня]] [[2013]] года для наведвальнікаў адкрыліся два з чатырох карпусоў Нацыянальнага музея Палаца вялікіх князёў літоўскіх.<ref>{{cite web|url=http://www.vilnius-tourism.lt/ru/tourism/places-to-visit/top-20/valdovu-rumai/|title=Палац кіраўнікоў Вялікага Княства Літоўскага|author=|date=2013|work=Vilnius tourism|publisher=Вільнюскі інфармацыйны турыстычны цэнтр|accessdate=2013-12-29|lang=}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.valdovurumai.lt/ru/istorya-dvorca/vazneusie-daty#.Ur_iU_QW1ww|title=Найважнейшыя даты|author=|date=2013-08-27|work=Нацыянальны музей Палац вялікіх князёў літоўскіх|publisher=Nacionalinis muziejus Lietuvos Didžiosios Kunigaikštystės valdovų rūmai|accessdate=2013-12-29|lang=}}</ref>

Ад Кафедральнай плошчы да лукавіны ракі Нярыс цэнтр горада з усходу на захад перасякае [[Праспект Гядзіміна|праспект Гедзіміна]] ({{langi|lt|Gedimino prospektas}}; у [[XIX]] стагоддзі — Георгіеўскі праспект, пасля [[Першая сусветная вайна|Першай сусветнай вайны]] — праспект Міцкевіча, пасля [[Другая сусветная вайна|Другой сусветнай вайны]] — Сталіна, затым — Леніна). Частка яго разам са старажытнымі вуліцамі [[Вуліца Татору|Татору]] (''Татарская'', {{lang|lt|Totorių}}), [[Вуліца Адзміню|Адзміню]] ({{langi|lt|Odminių}}), [[вуліца Вільняўс|Вільняўс]] (''Віленская'', {{langi|lt|Vilniaus}}), што прылягаюць да яго, уваходзіць у межы Старога горада.

<gallery perrow=5 widths="130px">
Выява:Vilnius Gediminas tower.jpg|<small>[[Вежа Гедзіміна]]</small>
Выява:Russian Orthodox Church of The Holy Mother of God Vilnius (5990381200).jpg|<small>[[Прачысценскі сабор (Вільнюс)|Сабор Успення Прасвятой Багародзіцы]]</small>
Выява:Léglise Saint-Casimir (Vilnius) (7670909000).jpg|<small>[[Касцёл Святога Казіміра (Вільнюс)|Сабор Святога Мікалая]]</small>
Выява:Lithuanian capital city Vilnius. Gate of Dawn.jpg|<small>[[Вострая брама]]</small>
Выява:St. Anne's Church Exterior 1, Vilnius, Lithuania - Diliff.jpg|<small>[[Касцёл Святой Ганны (Вільнюс)|Касцёл Святой Ганны]]</small>
</gallery>

Непадалёк ад Кафедральнай плошчы знаходзіцца [[Плошча Даўкантаса|плошча С. Даўкантаса]] (у [[XIX]] стагоддзі — Палацавая плошча, затым — плошча Мураўёва, у міжваенныя гады — плошча Напалеона, пасля [[Другая сусветная вайна|Другой сусветнай вайны]] — плошча Кутузава), утвараная парадным фасадам [[Прэзідэнцкі палац (Вільнюс)|прэзідэнцкага палаца]], фасадам [[Палац дэ Рэусаў (Шуазеляў)|палаца дэ Рэусаў (Шуазеляў)]], [[Касцёл Святога Крыжа, Вільнюс|касцёлам Святога Крыжа]] (баніфратаў) і карпусамі [[Віленскі ўніверсітэт|Віленскага ўніверсітэта]]. Ад універсітэта і Прэзідэнтуры вузкай вуліцай [[Вуліца Унівярсіцята|Унівярсіцята]] (''Універсітэцкая'', {{lang-lt|Universiteto}}) можна прайсці да скрыжавання вуліц [[Вуліца Швянта Ёна|Швянта Ёна]] (''Святаянская'', {{lang-lt|Švento Jono}}), [[Вуліца Шварца|Шварца]] ({{lang-lt|Švarco}}), [[Вуліца Гаона|Гаона]] ({{lang-lt|Gaono}}) і [[Вуліца Дамінікону|Дамінікону]] (''Дамініканская'', {{lang-lt|Dominikonų}}), з помнікамі розных эпох.
<gallery>
Файл:Old Vilnius2.jpg|<small>[[Вуліца Сціклю|Сціклю (Шкляная)]]</small>
Файл:Dominikonų_Street_in_Vilnius.jpg|<small>[[Вуліца Дамінікону|Дамінікону (Дамініканская)]]</small>
Файл:Siltadarzio.jpg|<small>[[Вуліца Шылтадаржа|Шылтадаржа (Аранжарэйная)]]</small>
Файл:Skapo.jpg|<small>[[Вуліца Скапа|С. Скапа (Станіслава Скопы)]]</small>
</gallery>
Ад Кафедральнай плошчы да [[Ратушная плошча (Вільнюс)|Ратушнай плошчы]] і далей да брамы былой гарадской сцяны вядуць старажытная вуліца [[Вуліца Піліес|Піліес]] (''Замкавая'', {{langi|lt|Pilies}}), яе працяг вуліца [[Вуліца Дзіджойі|Дзіджойі]] (''Вялікая'', {{langi|lt|Didžioji}}) і вуліца [[Вуліца Аўшрос Варту|Аўшрос Варту]] (''Вастрабрамская'', {{langi|lt|Aušros Vartų}}).

[[Файл:Pilies street.jpg|thumb|Вуліца Піліес (Замкавая) уначы]]

Піліес (Замкавая), як і раней, застаецца галоўнай артэрыяй Старога горада з вялікай колькасцю кафэ, музеяў і галерэй і крамамі з сувенірамі. Па левым боку за аркай, якая злучае вуглавыя дамы, пачынаецца вузкая выгнутая вуліца [[Вуліца Бярнардзіну|Бярнардзіну]] (''Бернадзінская'', {{langi|lt|Bernardinų gatvė}}, {{langi|pl|Zaułek Bernardyński}}; у савецкі час Піліес, {{langi|lt|Pilies}}). Яна вядзе да касцёлаў [[Касцёл Святога Міхала Арханёла і кляштар бернардзінак (Вільнюс)|Святога Міхаіла]], [[Касцёл Святой Ганны (Вільнюс)|Святой Ганны]] і [[Касцёл Святых Францыска і Бернарда (Вільнюс)|бернардзінскага касцёла Святога Францыска Асізскага]] з кляштаром францысканцаў. Непадалёк ад касцёлаў Святой Ганны і Святога Францыска Асізскага знаходзіцца [[Помнік Адаму Міцкевічу, Вільнюс|помнік паэту Адаму Міцкевічу]]. Маставая Бярнардзіну з чырвонай цэглы нагадвае паркет. Абапал вуліцы стаяць старадаўнія двухпавярховыя жылыя дамы, частка з якіх маюць цалкам глухія гладкія сцены, які кантрастуюць з новымі перспектывамі, якія адкрываюцца што ні крок, з разнастайнымі схіламі чарапічных дахаў, барочнымі парталамі і будынкамі на далёкіх планах.

[[Выява:OlizaryPalace2.jpg|thumb|left|Палац Лапацінскіх (Алізараў)]]
На рагу вуліц Бярнардзіну (''Бернардзінская'') і Шылтадаржа (''Аранжарэйная'', {{langi|lt|Šiltadaržio gatvė}}, дом 8) размяшчаецца былы палац [[граф]]аў [[Алізары|Алізараў]]. Ён быў набыты ў [[1762]] годзе М. Лапацінскім і рэканструяваны па праекце архітэктара [[Іаган Крыштоф Глаўбіц|Іагана Крыштофа Глаўбіца]] Працы выконваліся спачатку архітэктарам Андрысам (памёр у [[1765]] годзе), затым Фрэзерам. У двухпавярховага будынка пад высокім чарапічным дахам ніжні паверх пакрыты серай, верхні — больш цёмнай фактурнай [[тынкоўка]]й, на якіх [[кантраст]]на вылучаюцца белыя ліштвы вокнаў і іншыя архітэктурныя дэталі. [[Фасад]] па лініі вуліцы Бярнардзіну (Бернардзінская) мае невялікі выгін. У другой палове [[XIX]] стагоддзя дом належаў Завадскім — сямейству кнігавыдаўцоў і кнігагандляроў. Цяпер у [[Палац Лапацінскіх (Алізараў)|палацы Алізараў (Лапацінскіх)]] размяшчаецца гатэль.

Насупраць яго знаходзіцца дом, у якім у [[1822]] годзе жыў паэт [[Адам Міцкевіч]], пасля вяртання з [[Каўнас|Коўна]]. Тут ён скончыў і рыхтаваў да выдання сваю [[Паэма|паэму]] «[[Гражына]]» {{langi|pl|„Grażyna“}}. Над брамай, якая вядзе на панадворак, усталявана мемарыяльная табліца з лаканічным надпісам. У трох пакоях былой кватэры Міцкевіча размяшчаецца мемарыяльны [[Музей Адама Міцкевіча, Вільнюс|музей]], які належыць [[Віленскі ўніверсітэт|Віленскаму ўніверсітэту]].
[[Файл:Vilnius - Church of St. Johns 01.jpg|міні|злева|Касцёл Святых Янаў са званіцай]]
Квартал Старога горада паміж вуліцамі Піліес (Замкавая), якія адыходзяць ад яе направа вуліцамі Скапа (''Станіслава Скопы'', {{langi|lt|Skapo gatvė}}) і Швянта Ёна (Святаянская) і вуліцай Унівярсіцята (Універсітэцкая) займае [[ансамбль Віленскага ўніверсітэта]], які фарміраваўся пачынаючы з [[1570]] года і складаецца з будынкаў у некалькі карпусоў, якія ўтвараюць трынаццаць дворыкаў, у тым ліку і [[касцёл Святых Янаў]] са званіцай, якая ўзвышаецца на 68 м (з крыжам<ref>Lietuvos TSR istorijos ir kultūros paminklų sąvadas. 1: Vilnius: Vyriausioji enciklopedijų redakcija, 1988. P. 542{{ref-lt}}</ref>).

<gallery>
Файл:BernardMonastery.jpg|<small>Бернардзінскі кляштар</small>
Выява:Vilnius StNicholas Orthodox church.jpg|<small>Пятніцкая царква</small>
Выява:Vilniaus City Hall.jpg|<small>Ратуша</small>
Выява:Vilnius_City_Hall_square.jpg|<small>Ратушная плошча</small>
</gallery>

Да ратушы і трохвугольнай формы Ратушнай плошчы, старога цэнтра горада, выходзяць, апроч Дзіджойі (''Вялікая''), вуліцы Сціклю (''Шкляная'', {{langi|lt|Stiklių}}), [[Вуліца Вакіечу|Вакіечу]] (''Нямецкая'', {{langi|lt|Vokiečių}}), [[Вуліца Рудзінінку|Рудзінінку]] (''Рудніцкая'', {{langi|lt|Rūdininkų}}), [[Вуліца Арклю|Арклю]] ({{langi|lt|Arklių}}), [[Вуліца Савічаўс|Савічаўс]] (''Савіча'', {{langi|lt|Savičiaus}}, у савецкі час ''Ю. Віта'').

На плошчы размешчана [[Віленская ратуша|ратуша]] ў стылі [[класіцызм]]у. Непадалёк ад ратушы знаходзіцца езуіцкі [[Касцёл Святога Казіміра (Вільнюс)|касцёл Святога Казіміра]], які з [[XVII]] стагоддзя неаднаразова перабудоўваўся. На вуліцу Аўшрос Варту (''Вастрабрамскую'') выходзяць [[Царква Святой Тройцы і базыльянскі манастыр (Вільнюс)|базыльянскі касцёл і манастыр Святой Тройцы]] і праваслаўны [[Віленскі Свята-Духаўскі манастыр|Свята-Духаў манастыр]] з мошчамі святых [[Віленскія мучанікі|віленскіх мучанікаў Антонія, Іаана і Яўстафія]]; вуліца вядзе да [[барока|барочнага]] [[Касцёл Святой Тэрэзы, Вільнюс|касцёла Святой Тэрэзы]], захаванай гарадской [[Вострая брама|Вострай брамы]] з капліцай і цудатворнай [[Ікона Маці Божай Вастрабрамскай|іконай Маці Божай Вастрабрамскай, Маці Міласэрнасці]] — Апякункі [[Беларусь|Беларусі]] і [[Літва|Літвы]].

== Гл. таксама ==
* [[Музеі Вільнюса]]
* [[Храмы Вільнюса]]
* [[Лукішская турма]]

{{зноскі}}

== Літаратура ==
* А. Папшис. Вильнюс. Вильнюс: Минтис, 1977.

== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}
{{Раёны_Вільнюса}}
{{Сусветная спадчына ў Літве}}

[[Катэгорыя:Раёны Вільнюса]]
[[Катэгорыя:Славутасці Вільнюса]]
[[Катэгорыя:Сусветная спадчына ў Літве]]
[[Катэгорыя:Сусветная спадчына паводле алфавіта]]