Прагляд зыходнага тэксту старонкі Тэатр Беларусі

[[Выява:Несвижский театр Радзивиллов.Декорации к спектаклям.JPG|350px|thumb|Дэкарацыі да спектакляў у [[Нясвіжскі тэатр Радзівілаў|Нясвіжскім тэатры Радзівілаў]]]]
[[Выява:Kobryn_1917.jpg|300px|thumb|Кобрынская тэатральная трупа ў 1917]]
'''Беларускі тэатр''' — сукупнасць усіх праяў [[тэатр]]альнага [[мастацтва]] на тэрыторыі сучаснай і гістарычнай [[Беларусь|Беларусі]], а таксама з выкарыстаннем [[Беларуская мова|беларускай мовы]] падчас прадстаўлення.

Гісторыя '''тэатра ў Беларусі''' налічвае шмат [[Стагоддзе|стагоддзяў]]. Вытокі беларускага тэатральнага мастацтва — у старажытных народных [[свята]]х, [[абрад]]ах, рытуальных дзеяннях, [[карагод]]ах, [[гульня]]х. Першымі прафесійнымі беларускімі акцёрамі былі [[скамарохі]], якія выступалі ва ўсіх відах [[фальклор]]нага тэатра. У [[XVI стагоддзе|16 стагоддзі]] узнік лялечны тэатр — [[батлейка]]. 3 XVII стагодддзя вядома народная драма, якая сінтэзавала ўсе формы народнага тэатра і атрымала пашырэнне ў наступныя стагоддзі. Унікальнай з’явай быў т.зв. «прыгонны тэатр», які складаўся з асабіста залежных ад [[феадал]]аў [[Сяляне|сялян]].

Паступова складаецца [[Тэатр Вялікага Княства Літоўскага]]. У першай палове 18 стагоддзя пачалі дзейнасць прыватныя гарадскія і [[Маёнтак|маёнткавыя]] тэатры, некаторыя з якіх ([[Нясвіжскі тэатр Радзівілаў|Нясвіжскі тэатр]] [[Радзівілы|Радзівілаў]], [[Шклоўскі тэатр Зорыча]], тэатры ў [[Слуцкі камедыхаўз|Слуцку]], [[Слонім]]е, [[Магілёў|Магілёве]] і інш.) дасягнулі прафесійнага ўзроўню. У сярэдзіне 19 стагоддзя рабіліся спробы стварыць беларускую прафесійную драматургію і нацыянальны тэатр (пастаноўка спектакля «Сялянка», [[1852]], у якім было сінтэзавана драматычнае, вакальнае і танцавальнае мастацтва). У пачатку 20 ст. шырокае распаўсюджанне атрымалі ''беларускія вечарынкі'', якія садзейнічалі ўзнікненню першага прафесійнага тэатра ў Беларусі — [[Першая беларуская трупа|Першай беларускай трупы]] [[Ігнат Цярэнцьевіч Буйніцкі|І. Буйніцкага]]. Значны ўклад у развіццё тэатра ўнеслі створаныя ў [[1917]] годзе Першае беларускае таварыства драмы і камедыі і ў [[1920]] г. — [[Беларускі дзяржаўны тэатр]] (цяпер [[Нацыянальны акадэмічны тэатр імя Я. Купалы]]). Самабытнасцю вызначаўся вандроўны творчы калектыў, які ў 1920 быў створаны [[Уладзіслаў Галубок|У. Галубком]].

У 1926 годзе ў Мінску ў будынку былой Мінскай харальнай сінагогі быў адкрыты Беларускі дзяржаўны яўрэйскі тэатр. Яго першымі артыстамі сталі выпускнікі яўрэйскага сектара Беларускай драматычнай студыі ў [[Масква|Маскве]]. Дзяржаўны яўрэйскі тэатр быў закрыты ў 1949 годзе паводле загада Саўміна [[БССР]], быдынак цяпер належыць Рускаму драматычнаму тэатру.

У [[1920-я]] гады беларускі тэатр развіваўся ў рэчышчы палітыкі [[беларусізацыя|беларусізацыі]]. У 1933 годзе быў створаны [[Нацыянальны акадэмічны Вялікі тэатр оперы і балета|Дзяржаўны тэатр оперы і балета Беларусі]].

У [[1930-я]] гады многія тэатральныя дзеячы падпалі пад рэпрэсіі, праследаванні, у [[1937]] годзе расфарміраваны Трэці беларускі тэатр. У той жа час узнікалі новыя калектывы ў абласных цэнтрах, а таксама калгасна-саўгасныя тэатры. У даваенны перыяд сярод найбольш удалых пастановак былі п’есы пра гістарычнае мінулае («Бацькаўшчына» [[Кузьма Чорны|К. Чорнага]], «[[У пушчах Палесся]]» [[Я. Колас]]а і інш.) на тэмы фальклору («[[Несцерка (п’еса)|Несцерка]]» [[В. Вольскі|В. Вольскага]]), пастаноўкі класічнай драматургіі («Паўлінка» [[Я. Купала|Я.Купалы]], «Беспасажніца» [[Аляксандр Мікалаевіч Астроўскі|А. Астроўскага]], «Скупы» [[Мальер]]а і інш.). Сапраўднай падзеяй стала пастаноўка сатырычнай [[Камедыя|камедыі]] [[Кандрат Крапіва|К. Крапівы]] «[[Хто смяецца апошнім (п’еса)|Хто смяецца апошнім]]».

Пасля [[Вялікая Айчынная вайна|вайны]] пашырыліся стылявыя пошукі, аднаўлялася і ўзбагачалася вобразная палітра спектакляў. Дабратворны ўплыў на тэатральнае мастацтва аказала ў 1960—1990-я г. драматургія [[А. Макаёнак|А. Макаёнка]], [[У. Караткевіч]]а, [[М. Матукоўскі|М. Матукоўскага]], [[Алесь Петрашкевіч|А. Петрашкевіча]], [[А. Дудараў|А. Дударава]] і інш. Плённа працавалі майстры старэйшага пакалення ([[Г. Макарава]], [[С. Станюта]], [[З. Стома]] і інш.), прыйшло новае пакаленне таленавітых [[акцёр]]аў ([[Г. Аўсяннікаў]], [[Г. Гарбук]], [[М. Захарэвіч]], [[Л. Давідовіч]] і інш.) і [[рэжысёр]]аў ([[І. Раеўскі]], [[Б. Луцэнка]], [[В. Мазынскі]], [[М. Пінігін]]). У канцы 20 ст. атрымалі пашырэнне мастацкія пошукі, творчыя эксперыменты, узмацніліся [[авангард]]ысцкія, [[Постмадэрнізм|постмадэрнісцкія]] тэндэнцыі ў тэатральным мастацтве.

== Вывучэнне беларускага тэатра ==

У [[кастрычнік]]у [[1924]] года беларускі драматург [[Францішак Аляхновіч]] выпусціў манаграфію «[[Беларускі тэатр (кніга)|Беларускі тэатр]]», апублікаваную ў віленскім выдавецтве Беларускага грамадзянскага сабрання.

У манаграфіі аўтар паслядоўна аналізуе фальклорныя вытокі беларускага тэатральнага мастацтва, асэнсоўвае здабыткі школьнай драмы з яе інтэрмедыямі і батлейкі. Вялікае месца адводзіцца аналізу творчасці [[Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч|Вінцэнта Дуніна-Марцінкевіча]], [[Арцём Вярыга-Дарэўскі|Арцёма Вярыгі-Дарэўскага]], [[Геранім Францавіч Марцінкевіч|Г. Марцінкевіча]], [[Ігнат Буйніцкі|Ігната Буйніцкага]], [[Янка Купала|Янкі Купалы]]<ref name=s537>{{Кніга|загаловак=Гісторыя беларускай літаратуры: XIX — пачатак XX ст.: Падруч. для філал. фак. пед. ВНУ|адказны=І. Э. Багдановіч, У. В. Гніламёдаў, Л. С. Голубева і інш.; Пад агул. рэд. М. А. Лазарука, А. А. Семяновіча|выданне= 2-е выд., дапрац.|месца =Мн.|выдавецтва =Выш. шк.|год= 998|старонкі=555|старонак=560|isbn = 985-06-0304-6|тыраж=7000}}</ref>.

Заснавальнікам беларускай тэатразнаўчай школы з’яўляецца [[Уладзімір Іванавіч Няфёд|У. І. Няфёд]], загадчык аддзелам тэатра Інстытута мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору імя К. Крапівы. У. І. Няфёд імкнуўся да ўсебаковага і грунтоўнага даследавання праблем гісторыі, тэорыі і практыкі беларускага тэатральнага мастацтва. Супрацоўнікі аддзела тэатра вялі свае планавыя працы ў самых шырокіх напрамках. Паўз іх увагі не праходзілі тэмы сучаснай драматургіі, рэжысуры, тэатральна-дэкарацыйнага і акцёрскага майстэрства.

Асобнае месца сярод навуковых прац У. І. Няфёда і аддзела тэатра займае трохтомная «Гісторыя беларускага тэатра», выдадзеная ў 1980-я гады, падобнага фундаментальнага выдання не мае ні адна з краін колішняга [[СССР]], апроч [[Расія|Расіі]].

{{зноскі}}

== Спасылкі ==
* [https://web.archive.org/web/20150414063059/http://www.bolshoi-theater.com/theatre_history.php?lang=RUS История белорусского балета] {{ref-ru}}

{{Беларусы}}

[[Катэгорыя:Тэатр Беларусі| ]]