Інтэлігібельнасць

Кант на карціне Іагана Готліба Бэкера (1768)

Інтэлігібельнасць (лац.: intelligibilis — зразумелы, выразны, зразумелы розумам) — філасофскі тэрмін, які пазначае пазнанне, а больш дакладна, разуменне, даступнае выключна розуму або інтэлектуальнай інтуіцыі. Паняцце інтэлігібельнасць у некаторых сістэмах ідэалістычнай філасофіі пазначае звышпрыродныя, звышпачуццёвыя рэчы, сутнасці.

Тэрмін «Інтэлігібельнасць» стварае пару паняццю «сэнсібельнасць», то бок, процілеглы пачуццёваму спазнанню.

Антычнасць

Упершыню падзел прадметаў пазнання на інтэлігібельныя (intelligibilis) і сэнсібельныя (sensibilis) дае Платон. Пад інтэлігібельнасцю ён разумеў «свет ідэй» — гэта значыць свет інтэлектуальных сутнасцяў, якія можна ўгледзець і спасцігнуць толькі пры дапамозе розуму. Інтэлігібельная рэч — гэта і ёсць ідэя. Такую трактоўку распрацаваў у сваёй філасофіі Платон і яна зацвердзілася аж да сённяшняга дня.

Уласцівасці інтэлігібельнага прадмета (ідэі): тоеснасць, ненароджанасць і незнішчальнасць. Уласцівасці сэнсібельнай рэчы: зменлівасць.

Сярэднія вякі

У схаластыцы пад Інтэлігібельнасцю разумеецца «агульныя сутнасць» (універсалы). Часта пад імі разумелі пяць прэдыкабілій Арыстоцеля: род, від, вызначэнне, уласнае, прыўваходзячае.

Вылучаюць два выгляду інтэлігібельнасці:

• эсэнцыяльная інтэлігібельнасць — пазнанне ідэй наўпрост, непасрэдна розумам.
• Акцыдэнтная інтэлігібельнасць — пазнанне ідэй апасродкавана, праз тыя якасці і ўласцівасці, у якіх ідэя праяўляецца.

Нямецкая класіка

Кант развівае ідэю інтэлігібельнасці як ідэю ноумэн, так званую. «рэч-у-сабе», якая дадзена толькі ў розуме, але якую немагчыма пазнаваць пачуццёвым, эмпірычным спосабам, якую можна толькі думаць, але не пазнаваць.

• Пазнанне інтэлігібельных аб’ектаў адбываецца трансцэндэнтным шляхам — шляхам, якія бяруць пачатак выключна ў чалавечым розуме, сканчаючыся таксама ў ім.
• Пазнанне сэнсібільных аб’ектаў адбываецца іманентным шляхам — шляхам, не якія выходзяць (не трансцэндыруючым) са сферы вопыту.

Літаратура

• Найноўшы філасофскі слоўнік
• Філасофскі энцыклапедычны слоўнік