Генеральны план рэканструкцыі Масквы

Генеральны план рэканструкцыі Масквы 1935 года

Генеральны план рэканструкцыі Масквы — першы комплексны план рэканструкцыі Масквы, у якім радыяльна-кальцавая структура горада, якая склалася гістарычна, спалучалася з асваеннем новых раёнаў, стварэннем кальцавых і радыяльных магістраляў. Распрацаваны пад кіраўніцтвам архітэктараў У. М. Сямёнава і С. Я. Чарнышова. Зацверджаны 10 ліпеня 1935 года пастановай ЦК УКП(б) і СНК СССР № 1435 «Аб генеральным плане рэканструкцыі горада Масквы». Паслужыў асновай для сталінскай рэканструкцыі Масквы. Уключаў наватарскі план абваднення горада Масквы па вобразу і падабенству Ленінграда. Рэалізаваны не цалкам.

Папярэднікі сталінскага генплана

План «Новая Масква» А. В. Шчусева

У 1918—1924 гадах спецыяльная камісія пад кіраўніцтвам І. У. Жалтоўскага і А. В. Шчусева распрацавала план «Новая Масква». У яго аснову была пакладзена традыцыйная для горада радыяльна-кальцавая планіроўка і прынцып захавання большасці старадаўніх збудаванняў. Але пры гэтым Маскоўскі Крэмль меркавалася выкарыстоўваць як музей, грамадскі цэнтр сталіцы перанесці ў Пятроўскі парк, а сілуэту горада надаць конусападобны выгляд.

Гэты план стаў першай савецкай спробай стварыць канцэпцыю развіцця горада ў духу вялікага горада-саду, якую рэальна было б выканаць. Праект быў накіраваны на выразнае заніраванне тэрыторыі, захаванне гістарычнага цэнтра і мноства асобных старадаўніх грамадскіх будынкаў і храмаў, развіццё «зялёных клінаў» ад цэнтра да перыферыі, рэканструкцыю шэрагу магістраляў, маскоўскага рачнога порта і чыгуначнага вузла і інш.

Праект «Новая Масква» быў зусім іншай скіраванасці, чым «сталінскі» генеральны план рэканструкцыі сталіцы 1935 года, пра які часта няправільна пішуць, як пра развіццё ідэй Шчусева. Шчусеў пераносіў адміністрацыйны цэнтр на Пецярбургскую шашу, а па генплане 1935 года ён быў прынцыпова накладзены на гістарычны цэнтр. Шчусеў быў за выяўленне лепшых старадаўніх будынкаў (яго супрацоўнікі абследавалі горад, працуючы ў камісіі па ахове помнікаў Массавета), тады як падчас рэалізацыі генплана 1935 гады былі знесены многія гістарычныя будынкі і кварталы. Шчусеўскі план быў рэзка раскрытыкаваны ў 1924—1925 гадах гарадской адміністрацыяй і толькі будаўніцтва Маўзалея Леніна дазволіла дойліду пазбегнуць рэпрэсій. Важна адзначыць, што з генпланам «Новая Масква» быў звязаны задума стварэння вакол Масквы (за кальцавой чыгункай) шматлікіх рабочых пасёлкаў тыпу еўрапейскіх гарадоў-садоў (праект Архітэктурнай майстэрні Массавета, схема Б. М. Сакуліна).

План «Вялікая Масква» С. С. Шастакова

Тытульны аркуш кнігі С. С. Шастакова «Вялікая Масква»

«План Вялікай Масквы». Дадатак I да кнігі С. С. Шастакова «Вялікая Масква»

«План Маскоўскай губерні». Дадатак II да кнігі С. С. Шастакова «Вялікая Масква»

Асноўны артыкул: Вялікая Масква, план

Іншы праект далейшага развіцця Масквы быў распрацаваны ў 1920—1925 гадах пад кіраўніцтвам С. С. Шастакова і ўхвалены планіровачным інстытутам пры Массавеце. План прадугледжваў павелічэнне тэрыторыі Масквы з 70 да 200 тысяч гектараў (прыкладна ў межах Маскоўскай акружнай чыгункі). Менавіта чыгунка павінна была стаць граніцай горада і служыць як для грузавога, так і для пасажырскага паведамлення. Падмаскоўныя гарады і іншыя населеныя пункты станавіліся маскоўскімі раёнамі. Горад быў падзелены на некалькі зон. Першая — дзелавая — у межах Малога кольца Маскоўскай акружной чыгункі (МК МАЧ). Другая — ад МК МАЧ да сучаснай МКАД (прыкладна, паколькі МКАД тады проста не было). Гэта — зона развіцця і зона прамысловых прадпрыемстваў. Наступная зона — садовая — для пражывання (прыгарады-сады). І апошняя, чацвёртая — лясное кольца шырынёй 3—5 кіламетраў, каб аддзяліць горад ад прыроднай тэрыторыі. Па задуме Шастакова, асноўным домабудаваннем павінна была стаць прыватнае. І знакаміты пасёлак Сокал — водгалас таго самага Генплана.

Парабала Ладоўскага

М. А. Ладоўскі лічыў, што Масква сотні гадоў была радыяльна-кальцавым горадам-крэпасцю, які не меў грамадскіх прасторі і будынкаў, неабходных для сталіцы. Паводле Ладоўскага, пры традыцыйным развіцці кольцы горада будуць расці адно за кошт іншага, што не можа не прывесці да канфлікту. Архітэктар прапанаваў разамкнуць адно з кольцаў і даць гораду магчымасць дынамічнага развіцця ў зададзеным кірунку (уздоўж «восі»). Масква павінна была набыць форму парабалы ці каметы з гістарычным цэнтрам горада ў якасці ядра; воссю павінна была служыць Цвярская вуліца. З часам Масква, развіваючыся ў паўночна-заходнім кірунку, магла б зліцца з Ленінградам.

Праект абваднення Масквы інжынера Аўдзеева (Ановы) па «Старыцкім» варыянце

Абвадняльная сістэма горада Масквы па праекце інжынера Аўдзеева (Ановы)

Асноўныя палажэнні Генплана 1935 года

Стратэгія развіцця

• «ЦК УКП(б) і СНК СССР адпрэчваюць праекты захавання існага горада, як закансерваванага музейнага горада даўніны, са стварэннем новага горада па-за межамі існага.
• ЦК УКП(б) і СНК СССР адпрэчваюць таксама прапановы разбурыць горад, які склаўся, і пабудаваць на яго месцы горад па зусім новым плане.
• ЦК УКП(б) і СНК СССР лічаць, што пры вызначэнні плана Масквы неабходна зыходзіць з захавання асноў горада, які склаўся гістарычна, але з карэннай перапланіроўкай яго шляхам рашучага парадкавання сеткі гарадскіх вуліц і плошчаў.»

(прэамбула пастановы ад 10 ліпеня 1935).

Абмежаванне росту Масквы

• Насельніцтва горада абмяжоўваецца колькасцю 5 млн чалавек, «з поўным абслугоўваннем бытавых і культурных патрэбнасцей гэтага насельніцтва».
• Тэрыторыя Масквы, пераўшчыльненая ўжо ў трыццатыя гады, пашыраецца з 285 да 600 квадратных кіламетраў.
• Асноўны кірунак пашырэння забудовы — на паўднёвы захад па дузе Кунцава — Ленінскія горы — Царыцына (1 млн кв. м. жылля за дзесяцігоддзе). Другарадныя — усход (Ізмайлава — Пярова), захад (Харашова — Шчукіна), паўночны захад (Тушына — Мядзведкава).
• «у Маскве, як правіла, не будуць узводзіцца новыя прадпрыемствы, акрамя тых, што непасрэдна абслугоўваюць гарадскія патрэбы (хлебазаводы, халадзільнікі і г.д.)». Дробныя і пажаранебяспечныя прадпрыемствы — вывесці за межы горада.

Якасць жылой забудовы

• Узбуйніць кварталы забудовы. Наўзамен дробных, 1-2 га, кварталаў — будаваць кварталы ў 9-15 га, забудаваныя буйнымі дамамі, адмовіцца ад сеткі завулкаў
• Імкнуцца да раўнамернай шчыльнасці засялення — 400 чалавек на 1 га жылога квартала (Даведкава, шчыльнасць насельніцтва ў межах Садовага кольца ў 1935 — звыш 1000 чалавек на 1 га)
• «да будаўніцтва ў Маскве дапушчаць жылыя дамы вышынёй не ніжэй за шэсць паверхаў, а на шырокіх магістралях … больш высокія дамы ў 7—10—14 паверхаў»
• Адмовіцца ад замкнёнага размяшчэння ў жылых дамах камунальных устаноў, даступных толькі для мясцовых жыхароў. Размяшчаць установы ў цэнтры кварталаў у разліку на абслугоўванне шырокага кола насельніцтва.

План жыллёвага будаўніцтва на дзесяць гадоў — 15 млн м? (каля 2 500 дамоў), з іх на працягу найбліжэйшага трохгоддзя — у аб'ёме 3 млн м? (каля 500 дамоў), у тым ліку ў 1936 — 800 тыс. кв.м.

Вулічная сетка

Генплан зафіксаваў як факт «радыяльна-кальцавую сістэму вуліц, якая склалася», і неабходнасць «дапоўніць яе сістэмай новых вуліц, якія разгружаюць цэнтр ад руху і дазваляюць усталяваць прамую транспартную сувязь раёнаў горада паміж сабой без абавязковага праезду праз цэнтр горада».

Пашырэнне старых вуліц:

• Чырвоная плошча — пашырыць удвая. Рэканструяваць цэнтральныя плошчы.
• Магістральныя вуліцы — пашырыць да 30-40 метраў «за кошт зносу некаторых будынкаў і неадкладнай ліквідацыі кветнікаў і газонаў на вуліцах, а на некаторых вуліцах таксама і дрэў»
• Пашырыць і забудаваць набярэжныя Масквы-рэкі (ад Шаляпіхі да Кажухова) і Яўзы (ад вусця да Садовага кольца)
• Замена маскоўскіх мастоў
• Пашырыць «з першачарговай іх забудовай добрымі па архітэктуры будынкамі» прывакзальныя і інш. першачарговыя плошчы

Будаўніцтва трох асноўных скразных магістраляў, якія перасякаюць цэнтр горада:

• Ізмайлава—Камсамольская плошча—Навакіраўская—Палац Саветаў-Лужнікі—Ленінскія горы
• Ленінградская шаша — Кавалёвы мост — Салянка — Завод імя Сталіна
• Астанкіна — Вялікая Ардынка — Серпухаўская шаша

Будаўніцтва кальцавых магістраляў:

• Унутранае паўкола ў межах Бульварнага кольца
• Замкнуць Бульварнае кольца ў Замаскварэччы. Знесці дамы ў тарцах існых бульвараў, у тым ліку Страсны манастыр.
• Новае кольца бульвараў на аснове Камер-Калежскага вала
• Новае паркавае кольца (Астанкіна — Сакольнікі — Ізмайлава і г.д.)

Прабіўка новых вуліц:

• праспекты-дублёры ўнутры Садовага кольца: Нова-Арбацкі і згаданы вышэй Нова-Кіраўскі (Праспект Акадэміка Сахарава)
• хордавыя праспекты паміж вакзаламі (Беларускі — Кіеўскі, Беларускі — Камсамольская плошча і г.д.)

Чыгуначная сетка

• Электрыфікацыя Маскоўскай чыгункі
• Тунэль (глыбокі ўвод) паміж Курскім і Ленінградскім радыусамі
• Будаўніцтва новай паўднёвай дугі Малога кольца МАЧ

Зялёная зона Масквы

Якая ўвайшла ў Генплан Схема азелянення Масквы была распрацавана архітэктарам В. І. Далганавым і змяшчала наступныя палажэнні:

• Стварыць абаронены лесапаркавы пояс у радыусе 10 км ад новых граніц горада
• Стварыць бесперапынныя радыяльныя зялёныя масівы ад цэнтра горада да лесапаркавага пояса (напрыклад, Няглінная вуліца — Самацёка — Астанкіна — лесапарк)
• Рэканструяваць існуючыя гарадскія паркі

Лакальныя праекты

• Завяршыць расчыстку Ахотнага рада — Махавой ад старых дамоў
• Расчысціць Кітай-горад (пад будаўніцтва некалькіх будынкаў) і Зараддзе (пад будынак Дому прамысловасці)
• Спланаваць і ачысціць ад дробных пабудоў да 1937 г. тэрыторыю Лужнікоў. Пабудаваць эстакадны мост Лужнікі — Ленінскія горы
• Знесці да 1938 г. дробныя пабудовы на стрэлцы водаадводнага канала для ўзвядзення на гэтым месцы манумента ў памяць аб выратаванні чалюскінцаў (не ажыццёўлена)

Літаратура

• Романовский И. С. Новая Москва. Площади и магистрали. — М.: Московский рабочий, 1938. — 196 с.