Сакраментарый Геласія
| ||
| Сакраментарый Геласія. каля 750 | ||
| Матэрыял | пергамент | |
|---|---|---|
| Ватыканская апостальская бібліятэка | ||
| (інв. Reginensis 316) | ||
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | ||
Сакраментарый Геласія ці Гелазіянскі сакраментарый (лат. Sacramentarium Gelasianum) — франкскі ілюмінаваны сакраментарый — богаслужэбная кніга, якая змяшчае тэксты для здзяйснення літургіі. Сакраментарый Геласія — другая па старшынству з захаваных заходнееўрапейскіх літургічных кніг; старэй толькі Веронскі сакраментарый, датаваны першай чвэрцю VII веку. Сакраментарый Геласія з'яўляецца найважнейшым узорам меравінгскіх ілюмінаваных рукапісаў з захаваных і спалучае ў сабе традыцыі позняй антычнасці з варварскімі элементамі перыяду вялікага перасялення народаў, што збліжае меравінгскае мастацтва з больш вядомым астраўным мастацтвам Вялікабрытаніі і Ірландыі.
Вядомыя дзве рэдакцыі — старажытная (Vetus), якая адносіцца да другой паловы — канца VII стагоддзя, і змешаная (Mixta), датаваная VIII стагоддзем. Назва рукапісу была дадзена эрудытамі XVII-XVIII стагоддзяў, якія памылкова атрыбутавалі арыгінальны тэкст папе Геласію I (492-496). Ні адзін з рукапісаў не ўтрымлівае імя Геласія, аднак з гэтым папам кнігу звязвае вельмі старажытная традыцыя, якая ідзе ад сведчання паэта і багаслова IX стагоддзя Валафрыда Страбона, які прыпісвае стварэнне сакраментарыя папе Геласію.
Сакраментарый Геласія складаецца з трох дагрыгарыянскіх частак, адпаведных літургічнаму году, і ўтрымлівае імшы для нядзель і святаў, малітвы, сакраменты, малітвы пры асвячэнні вады і алею, малітвы пры асвячэньні цэркваў і для прыёму манашак.
Датыроўка самога тэксту грунтуецца не на характарыстыцы рукапісу, а на самой літургіі: вялікая яе частка паказвае сумесь рымскіх і гальскіх практык, наследуемых ад меравінгскай царквы. Сярод некалькіх літургічных абрадаў, якія існавалі ў Заходняй Еўропе да VIII стагоддзя, дзвюма найбольш уплывовымі былі рымскі (лацінскі) абрад, распаўсюджаны ў Італіі, галіканскі абрад, які выкарыстоўваўся на большай частцы Заходняй Еўропы, за выключэннем Пірэнэйскага паўвострава і Брытанскіх астравоў. Да пачатку VIII стагоддзя рымскі абрад аказваў уплыў на развіццё галіканскага абраду, што і адлюстравана ў Сакраментарыі Геласія. Аднак з пераўтварэннем франкскага каралеўства ў імперыю ў праўленне Карла Вялікага ад гэтага змешвання традыцый адмовіліся, цалкам перайшоўшы на рымскі літургічны абрад.
Упрыгожванне[правіць | правіць зыходнік]
Мастацкае ўбранне сакраментарыя прадстаўляе сабой сімвалічныя арнаментальныя матывы. Характэрны ўзорны разварот, які азначае пачатак другой кнігі сакраментарыя. На левай старонцы намаляваны архітэктурны матыў у выглядзе аркі на двух крапчатых калонах, якія перадаюць тэкстуру цёмнага мармуру. Колер індыга, ужыты для малюнка калон, больш не сустракаецца ў гэтай кампазіцыі, пабудаванай на кантрасным спалучэнні чырвонага, жоўтага і зялёнага. Матыў аркі, які ўжываецца ў архітэктуры і дэкаратыўна-прыкладным мастацтве ранняга сярэднявечча, часцей за ўсё мае значэнне брамы Нябеснага Ерусаліма. У пазнейшых абкладах Евангелляў і ў афармленні рэлікварыяў матыў аркады з выявамі апосталаў, асацыяваўся з дванаццаццю варотамі Нябеснага граду. Унутры аркі на мініяцюры прадстаўлены арнаментальны крыж з дзвюма грэчаскімі літарамі «альфа» і «амега» па баках. Спалучэнне крыжа і гэтых літар можа ўспрымацца як хрызма – знак Імя Збавіцеля. Раслінныя матывы ў арнаментыцы крыжа збліжаюць яго вобраз з Дрэвам Жыцця, насажденным сярод Раю. Самі арнаментальныя элементы паказваюць, хутчэй, міжземнаморскае, чым варварскае паходжанне. У дэкаратыўным убранні старонкі дамінуюць малюнкі паліхромных разетак-крыжакветаў, упісаных у круг. Падобныя матывы часта сустракаюцца ў візантыйскіх творах дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва, і, хоць увесь строй меравінгскай мініяцюры з яе геаметрызмам і незвычайным яркім каларытам не знаходзіць аналагаў у візантыйскіх помніках, асобныя элементы, якія складаюць кампазіцыю, нельга назваць арыгінальнымі.
