Тыгын Дархан

Тыгын Дархан
Тыгын Дархан
	якуцк.: Тыгын Дархан
3-і таён Якуціі
	XVI стагоддзе — 1632
Папярэднік	Мунньан Дархан
Пераемнік	руская каланізацыя
Нараджэнне	1580-я; Туймаада, Якуція, СССР;
Смерць	1632; Якуція, СССР;
Бацька	Мунньан Дархан[d]
Дзейнасць	ваяр

Тыгын Дархан (якуцк.: Тыгын Дархан; ? — 1632) — таён (князь) кангаласкага племя якутаў, вядомы герой шматлікіх якуцкіх паданняў, сапраўдная гістарычная асоба, што жыла ў канцы XVI — першай траціне XVII стагоддзяў.

Біяграфія[правіць | правіць зыходнік]

Паводле падання, першым правадыром якутаў на Сярэдняй Лене быў дзед Тыгына, Баджэй. У якуцкіх легендах XIX-XX стст. ён фігуруе як Дойдуса Дархан, а паводле дадзеных С. І. Бола таксама Тюсюлге Дархан. У Тюсюлге было два сына: Мунньан Дархан і Малдзягор. Мунньан Дархан меў двух сыноў: Тыгына і Усун Оюуна.

Ёсць дапушчэнне, што Тыгын Дархан паходзіў ад аргынскага рода мейрам.

Паводле паданняў меў сядзібы амаль па ўсіх прыкметных месцах шырокай даліны Туймаады на левым беразе Лены. Трымаў шмат конней і буйной рагатай жывёлы, ваяроў, халопаў, залежных табуншчыкаў, кароўнікаў і іншай прыслугі.

У найболей пашыраных варыянтах легендаў Тыгын маляваўся ў выглядзе волата-гіганта (пераважна ў хангаласкіх паданнях). З нагоды яго ролі, як гістарычнай асобы, на дадзены момант няма адзінай думкі. Некаторыя гісторыкі лічаць яго найболей імаверным яднальнікам якуцкіх плямён, у якіх на той момант адбываўся пераход да раннякласавага грамадства і існавалі перадумовы да з’яўлення протадзяржавы. Іншыя зважаюць на занадта цвёрдыя метады ў яго палітыцы, якія не прыводзілі да падначалення іншых родаў, а насупраць — адштурхвалі нават некаторых паплечнікаў і прыводзілі да дэцэнтралізацыі.

Тыгын жыл на стыку эпох, яму давялося сустрэцца з прыйшэлымі з Енісея рускімі казакамі, з прычыны чаго адбываліся ваенныя сутычкі і дыпламатычныя перамовы. Верагодна невядома, калі і пры якіх акалічнасцях скончыў свой жыццёвы шлях першы вярхоўны таён якутаў. Ліндэнау піша, што Тыгын быў узяты казакамі ў закладнікі і памёр як палонны перад прыездам першых ваявод у Якуцкі астрог. Паводле іншых звестак, Тыгын памёр ужо старым, і пытанне, ці злучана яго смерць з прыходам рускіх, застаецца адкрытым.

На думку акадэміка А. П. Акладнікава, Тыгын, дзякуючы сваёй асабістай энергіі, бясспрэчным арганізатарскім і ваенным здольнасцям, стаў валадаром большасці якуцкіх родаў і плямён. Ён імкнуўся з’яднаць іх вакол сябе дзеля стварэння асноў дзяржаўнасці, прыкладна гэтак жа, як у IX ст. адбывалася аб’яднанне Русі пад уладай кіеўскіх князёў.

Імем Тыгына названа адна з гасцініц у цэнтры Якуцка — гасцініца «Тыгын Дархан». Пяру якуцкага пісьменніка Якаўлева В. С. — Далана прыналежыць раман «Тыгын Дархан».