Істрарумыны

Істрарумыны (саманазв. улахі; таксама харв. ciri — чэры) — адзін з усходне-раманскіх народаў, а таксама адно з самых малалікіх аўтахонных нацыянальных меншасцей свету. Па стане на пачатак ХХI стагоддзі істрарумыны ў колькасці ад 500 да 1000 чалавек жывуць галоўным чынам на паўночным усходзе паўвострава Істрыя, рэспубліка Харватыя, у некалькіх населеных пунктах блізу гары Учка (Монтэ-Маджорэ).

Яшчэ ў XVIII стагоддзі арэал іх рассялення распасціраўся ад Трыеста на поўначы да шэрага адрыятычных астравоў на поўдні. Гістарычна роднай з'яўляецца істрарумынская мова. З XVII—XVIII стагоддзяў істрарумыны сталі двухмоўныя, а да канца XX стагоддзя практычна цалкам перайшлі на штакаўскі дыялект харвацкай мовы. Вернікі, гістарычна праваслаўныя, у харвацкім асяроддзі ўспрынялі каталіцтва. Імёны і прозвішчы цалкам хорватизированы (напр. Вальня Смілавіч, Гвазданучы Врзич і проч.). Гістарычны занятак истрорумын, як і ўсіх валашскіх груп — паўкачавое гавядніцтва, у наш час спалучаецца з успрынятым у славянаў земляробствам. У сярэдзіне ХХ стагоддзі невялікая група істрарумын эмігравала ў г. Нью-Ёрк, ЗША, дзе праводзіць дзейнасць па захаванні памяці пра дадзеную мову.

Гісторыя

Пытанне пра гісторыю і этнагенез народа дыскусійнае. На думку лінгвіста О. Дэнсушану, істрарумыны ўяўляюць сабою некалькі пластоў дакарумынскага насельніцтва розных эпох. У адрозненне ад аўтахонных раманамоўных далмацінаў, некалькі груп валахаў, у тым ліку і марлахі, мігравалі ў Істрыю з Дакіі паміж ІХ і ХIII стагоддзямі. Падчас сваёй працяглай міграцыі, дакорумынские групы ішлі спачатку на поўдзень, дзе кантактавалі з арумы намі і славянамі ў VIII-Х стагоддзях, а потым пайшлі на паўночны захад Балкан у XI-XIII стагоддзях. У істрарумынскай лексіцы таму адсутнічаюць венгерскія элементы, якіх шмат у румынскай.